Jak nowelizowane prawo unijne wpłynie na rynek klimatyzatorów

Rynek klimatyzacji komfortu kształtują różne elementy, jednym z ważniejszych jest prawo Unii Europejskiej. Szczególnie od 2014 r. źródłem zmian na tym rynku jest rozporządzenie UE 517/2014 w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 [1], znane także jako rozporządzenie F-gazowe. Do polskiego porządku prawnego zapisy tego rozporządzenia wprowadzone zostały ustawą o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych [2].

Rozporządzenie jest implementacją do europejskiego porządku prawnego poprawki z Kigali do Protokołu montrealskiego (oba dokumenty zostały ratyfikowane przez Polskę). Jego zadaniem jest ograniczanie wpływu na klimat fluorowanych gazów cieplarnianych (F-gazów), do których należą m.in. syntetyczne fluorowęglowodory (HFC), powszechnie stosowane jako czynniki chłodnicze w technice chłodniczej, klimatyzacyjnej i pomp ciepła. Ograniczanie emisji czynników chłodniczych do atmosfery jako gazów cieplarnianych jest realizowane m.in. poprzez stopniowe zmniejszanie wolumenu obrotu czynnikami o wysokim potencjale globalnego ocieplenia (GWP – Global Warming Potential), ich całkowite wycofywanie (phase out) z niektórych branż zgodnie z określonym harmonogramem czasowym oraz restrykcyjne podejście do kompetencji osób montujących, konserwujących i serwisujących urządzenia chłodnicze, klimatyzacyjne i pompy ciepła (np. poprzez wymóg certyfikacji personalnej techników, rejestr operatorów i urządzeń oraz wysokie kary administracyjne za realizację prac chłodniczych bez odpowiednich uprawnień – zarówno dla instalatorów, jak i korzystających z ich usług operatorów urządzeń). W założeniach do rozporządzenia F-gazowego przyjęto, że dzięki stosowaniu się do jego wymagań w latach 2020–2030 uda się osiągnąć obniżenie ilości syntetycznych czynników chłodniczych do 40% w odniesieniu do 1990 roku.

Komisja Europejska dokonuje planowych przeglądów (revision) unijnych aktów prawnych, analizując ich skuteczność i realizację założonych celów oraz decydując, jakie zmiany należy w nich wprowadzić. Na lata 2020–2021 przypadł przegląd rozporządzenia F-gazowego – do konsultacji społecznych, które zakończą się 24 czerwca 2022 r., trafiła właśnie propozycja jego nowelizacji [3]. Już w perspektywie najbliższych pięciu lat zaproponowane zmiany będą miały istotny wpływ na poszczególne sektory branży HVAC – w tym na sektor klimatyzatorów.

Zaostrzenie systemu kontyngentów

Jednym z najważniejszym narzędzi prawnych istotnie wpływających na branżę klimatyzacyjną jest wprowadzony w 2014 r. przez rozporządzenie F-gazowe system kontyngentów fluorowęglowodorów (HFC quota system), regulujący ilość i dostępność pierwotnych (czyli pierwszy raz wprowadzanych do obrotu) czynników chłodniczych zawierających F-gazy.

Zgodnie z tym systemem każdy podmiot może wprowadzić na rynek tylko określoną ilość czynników chłodniczych (kontyngent, ang. quota). Kontyngent na dany rok przyznaje Komisja Europejska na podstawie zgłoszenia złożonego przez importera lub producenta, przy czym ilość czynnika mierzy się w tonach ekwiwalentnych (równoważnych) CO₂. Oznacza to, że można wprowadzić do obrotu większą (wagowo) ilość czynnika o mniejszym GWP – przykładowo 100 t CO₂ eq odpowiada ok. 148,2 t czynnika R32 (GWP = 675), ale już zaledwie ok. 47,9 t czynnika R410A (GWP = 2088).

System kontyngentów ma prowadzić do stopniowego zmniejszania ilości HFC, które importerzy i producenci mogą co roku wprowadzać do obrotu. W przedstawionej propozycji nowelizacji rozporządzenia F-gazowego system kontyngentów ma zaowocować zmniejszeniem do 2050 roku wpływu F-gazów na klimat do 2,4% poziomu z 2015 roku [3].

Dla branży klimatyzacyjnej może to oznaczać przede wszystkim wzrost cen i malejącą dostępność czynnika R410A (GWP = 2088), potrzebnego do serwisu i konserwacji urządzeń istniejących. R410A był do 2017 r. powszechnie stosowany w klimatyzatorach typu split czy multisplit i w budynkach istniejących wciąż pracuje wiele urządzeń wykorzystujących ten czynnik.

Od czasu wejścia w życie zapisów rozporządzenia F-gazowego i polskiej ustawy F-gazowej na rynku dokonała się rewolucja – po początkowym okresie nieufności wśród producentów i instalatorów niemal każdy producent urządzeń klimatyzacyjnych jako pierwszy wybór proponuje rozwiązania oparte na czynniku R32 (GWP = 675). R32 charakteryzuje się dobrymi cechami technicznymi, m.in. wymaga nawet o 15–30% mniejszego napełnienia niż R410A. Ma lepszą przewodność cieplną i mniejszą lepkość, a zatem większą wydajność chłodniczą i efektywność energetyczną. Ułatwia też pracę instalatora, m.in. może być ładowany zarówno w stanie ciekłym, jak i gazowym, podczas gdy R410A tylko w stanie ciekłym. Zasadniczym ograniczeniem jest natomiast „lekka” palność czynnika R32 – klasa A2L zgodnie z normą PN-EN 378 [4]. Choć lekka palność nie stanowi problemu podczas normalnej, prawidłowej eksploatacji urządzenia, wymaga stosowania odpowiednich środków ostrożności w zakresie m.in. minimalnej wielkości obsługiwanego pomieszczenia, odpowiedniej wentylacji, detekcji nieszczelności czy reżimu prac instalacyjnych i konserwacyjnych. Zgodnie z raportem brytyjskiej agencji konsultingowej BSRIA, w 2019 roku urządzenia na R32 stanowiły 37% europejskiego rynku klimatyzatorów split, a już w 2023 roku udział ten ma przekroczyć 80% [5].

Dalsze wycofywanie czynników o wysokim GWP

Działaniem traktowanym przez Komisję Europejską jako uzupełniające jest całkowite wycofywanie określonych F-gazów z wybranych branż, według harmonogramu czasowego zapisanego w rozporządzeniu F-gazowym. Jednak z punktu widzenia producentów zakaz stosowania określonych czynników chłodniczych w nowych urządzeniach ma największy wpływ na zmiany rynkowe. To właśnie za sprawą harmonogramu wycofywania R410A popularność w nowych klimatyzatorach split zyskał czynnik R32. Od 1 stycznia 2025 roku w nowych (wprowadzanych do obrotu) klimatyzatorach typu split o pojemności czynnika chłodniczego poniżej 3 kg zakazane będzie stosowanie czynników chłodniczych o GWP > 750 [2].

W propozycji znowelizowanego rozporządzenia F-gazowego nastąpiło dalsze zaostrzenie tych ograniczeń. Utrzymano (choć nieco zmieniono redakcję przepisu) powyższy zapis, który de facto wymusza, by od 2025 r. nie stosować już czynnika R410A w nowych klimatyzatorach o napełnieniu czynnikiem do 3 kg. Co więcej, już od 1 stycznia 2027 r. zakazem będą objęte następujące urządzenia (podkreślenia redakcji) [3]:

Stacjonarne urządzenia klimatyzacyjne typu split i pompy ciepła typu split:

(b) układy typu split o mocy znamionowej 12 kW lub mniejszej, które zawierają fluorowane gazy cieplarniane o GWP równym 150 lub większym lub których działanie jest od nich zależne, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest to wymagane do spełnienia norm bezpieczeństwa;

(c) układy typu split o mocy znamionowej powyżej 12 kW, które zawierają fluorowane gazy cieplarniane o GWP równym 750 lub większym lub których działanie jest od nich zależne, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest to wymagane do spełnienia norm bezpieczeństwa.

W zapisach nowelizacji wśród urządzeń objętych restrykcjami pojawiła się także nowa kategoria: pokojowe i inne samodzielne urządzenia klimatyzacyjne i pompy ciepła typu plug-in (ang. plug-in room and other self-contained air-conditioning and heat pump equipment). Zapis ten dotyczy nie tylko monoblokowych pomp ciepła, ale też klimatyzatorów okiennych czy klimatyzatorów tzw. monoblokowych (mających tylko jednostkę montowaną w pomieszczeniu, bez jednostki zewnętrznej). Od 1 stycznia 2025 r. na rynek nie będzie można wprowadzać nowych urządzeń z tej grupy, zawierających fluorowane gazy cieplarniane o GWP równym 150 lub większym.

Powyższe zapisy oznaczają, że w wielu małych urządzeniach klimatyzacji komfortu od 2027 r. nie będzie można stosować także czynnika R32, choć pewną furtkę może dać tu zapis dotyczący „konieczności spełnienia wymogów bezpieczeństwa” – nie jest jeszcze jasne, jak będzie w praktyce stosowane to zastrzeżenie. Należy także podkreślić – co czasem budzi obawy instalatorów i użytkowników – że restrykcje dotyczą tylko urządzeń nowych (pierwszy raz wprowadzonych do obrotu). Nie będzie obowiązku wymiany czy przezbrajania już zamontowanych u klientów urządzeń, podobnie dotychczasowe urządzenia na R410A mogą funkcjonować aż do „technicznej śmierci”. Problemem może być natomiast dostępność czynników, w bliższej przyszłości R410A, w dalszej perspektywie także R32, do celów serwisowych i konserwacyjnych.

Obecnie czynniki będące potencjalnymi alternatywami dla R32 w obszarze klimatyzatorów split czy klimatyzatorów samodzielnych są wciąż w fazie badań i prototypowania. Przykładowo jeden z producentów prowadzi prace nad urządzeniem z wykorzystaniem czynnika chłodniczego R454C (GWP = 146) opracowanego przez Chemours [6] – jest to mieszanina czynników R32 i R1234yf. Wymienniki ciepła w urządzeniach pracujących z tym czynnikiem mają według wyników badań producenta mniejszą wydajność (o 10% mniej w odniesieniu do R404A), dlatego w konstrukcji konieczne będą rozwiązania zwiększające wydajność wymienników. Ze względu na niską wartość GWP i bezpieczeństwo związane z niepalnością tego czynnika nie należy wykluczać, że prace nad takimi urządzeniami podejmą inni producenci.

Inną możliwością jest zastosowanie czynnika R290, czyli propanu technicznego (GWP = 3). Według raportu niemieckiej agencji GIZ [7], przejście na wysokoefektywne klimatyzatory pracujące na R290 do poziomu 50% udziału w rynku do 2050 roku pozwoliłoby na ograniczenie całkowitej emisji gazów cieplarnianych o 25%. Jednak ze względu na wysoką palność stosowanie propanu w klimatyzacji komfortu musiałoby być obwarowane szeregiem restrykcji z zakresu bezpieczeństwa, choćby takich jak dodatkowa obudowa czy minimalizacja objętości czynnika w urządzeniu.

Warto też wspomnieć, że zgodnie z nowym zapisem art. 10 certyfikacja personelu i firm w zakresie prac z czynnikami chłodniczymi ma dotyczyć nie tylko F-gazów, ale także innych rozwiązań stanowiących alternatywę dla fluorowanych gazów cieplarnianych [3]. Do tej pory wymagano tylko zawarcia w programie szkoleń i egzaminów na certyfikaty F-gazowe informacji o rozwiązaniach alternatywnych wobec F-gazów.

Literatura

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 (Dz.Urz. UE L 150/195 z dn. 20.05.2014)
2. Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych zmieniające dyrektywę (UE) 2019/1937 i uchylające rozporządzenie (UE) nr 517/2014, COM(2022) 150 final 2022/0099(COD), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52022PC0150&from=EN (dostęp: 10.05.2022)
3. Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych (tj. DzU 2019, poz. 2158)
4. PN-EN 378 Instalacje chłodnicze i pompy ciepła. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Część 1: Wymagania podstawowe, definicje, klasyfikacja i kryteria wyboru
5. BSRIA’s view on refrigerant trends in AC and Heat Pump segments, https://www.bsria.com/uk/news/article/bsrias_view_on_refrigerant_trends_in_ac_and_heat_pump_segments/ (dostęp: 10.05.2022)
6. Materiały firmy MHI, https://www.mhi.com/news/190418.html (dostęp: 10.05.2022)
7. R290 Split Air Conditioners Resource Guide, 2019, https://www.green-cooling-initiative.org/fileadmin/Publications/2019_C4_R290_SplitAC_ResourceGuide.pdf (dostęp: 10.05.2022)

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!