„Unijny akcelerator pomp ciepła” już jest

Pompy ciepła stały się jednym z głównych narządzi przyspieszonej transformacji energetycznej budownictwa w Europie. Wielu producentów urządzeń grzewczych błyskawicznie podjęło to wyzwanie i obecnie w Europie powstają nowe fabryki pomp ciepła i trwa jednoczenie sił przy produkcji niezbędnych komponentów. Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA) wartość monitorowanych przez nią inwestycji w tym obszarze sięga obecnie ok. 4 mld euro. Już 60% pomp ciepła instalowanych w krajach UE jest produkowanych na rynku unijnym.

Polska przyciąga wiele z tych inwestycji – duże fabryki pomp ciepła budują już w naszym kraju: Aira (Vargas), Bosch, Daikin, Fujitsu, Kostrzewa, Toshiba Carrier i Viessmann, a wkrótce mają dołączyć kolejne firmy. Na przełomie lat 2025/2026 w Polsce produkowane będzie rocznie co najmniej 1 mln pomp ciepła. Mamy zatem szansę stać się jednym z europejskich liderów w produkcji tych urządzeń.

Założenia planu REPowerEU w zakresie szybkiego wdrażania technologii pomp ciepła − zarówno w budynkach, jak i w sieciach ciepłowniczych i chłodniczych czy obiektach przemysłowych – znajdują odzwierciedlenie także w nowelizacjach rozporządzeń dotyczących ekoprojektu i etykietowania energetycznego dla urządzeń grzewczych i chłodniczych, unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji CO₂, tzw. EU ETS, oraz dyrektyw EPBD, EED i RED. Powstają też akty prawne, które mają zapewnić intensywny rozwój europejskiego przemysłu technologii bezemisyjnych – m.in. procedowane obecnie rozporządzenie „Net Zero Industry Act”, a także wdrożone 9 marca 2023 r. tymczasowe regulacje UE ws. pomocy publicznej, które dają możliwość udzielania pomocy do końca 2025 r. (np. w postaci wysokich ulg podatkowych czy dofinansowań) krajowym firmom inwestującym m.in. w produkcję pomp ciepła, paneli fotowoltaicznych czy kolektorów słonecznych oraz komponentów do tych urządzeń. Dzięki aktywności swoich rządów z regulacji tych korzystają już francuscy i niemieccy przedsiębiorcy (więcej na ten temat: Czy Polsce uda się skorzystać ze specjalnej pomocy publicznej dla „zielonego” przemysłu?).

Nowe akty prawne to także przeciwstawienie się chińskiej hegemonii w obszarze produkcji urządzeń bezemisyjnych, a jednocześnie zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw, kontroli parametrów jakościowych oraz warunków serwisowania urządzeń. Możliwości produkcyjne świadczą o tym, że europejska branża pomp ciepła jest gotowa na realizację celów REPowerEU. Jednak tak szybkie wdrażanie tych urządzeń może generować szereg innych problemów, które najłatwiej rozwiązywać systemowo, zgodnie z kompleksowym planem działań – branża oczekuje tego od Komisji Europejskiej.

Akcelerator EHPA

Przymiarką do planu KE było zainicjowanie jesienią ub.r. przez EHPA „Unijnego akceleratora pomp ciepła” – w jego przygotowanie zaangażowało się ponad 20 podmiotów: organizacji europejskich i międzynarodowych, producentów, przedstawicieli sektora finansowego oraz decydentów, w tym PORT PC. Prace zakończono w czerwcu br., a wyniki przekazano do Komisji. Akcelerator EHPA już teraz może służyć branży i decydentom w poszczególnych krajach UE jako podstawowe narzędzie w planowaniu strategii wdrażania pomp ciepła. EHPA podkreśla, że wiele sugestii zawartych w akceleratorze jest uwzględnianych przez przedstawicieli KE podczas przygotowywania „Planu działania na rzecz przyspieszenia wprowadzania pomp ciepła w całej UE”.

Na jakie potencjalne bariery w przyspieszeniu rozwoju rynku pomp ciepła wskazuje akcelerator?

Są to przede wszystkim:

• koszty urządzeń, instalacji i eksploatacji pomp ciepła – oprócz wysokich kosztów początkowych, w wielu krajach również koszty eksploatacji pomp ciepła są wyższe niż urządzeń zasilanych z paliw kopalnych, za co w dużej mierze odpowiada nadmierne opodatkowanie cen energii elektrycznej;
• luki informacyjne, w tym m.in. ograniczony dostęp do rzetelnych informacji na temat pomp ciepła ułatwiających podjęcie decyzji o inwestycji (np., czy dom jest gotowy na pompę ciepła, jakie są koszty początkowe i eksploatacyjne, jakie są opcje finansowania i instalacji) oraz ograniczony dostęp do opinii innych użytkowników;
• deficyt wykwalifikowanych pracowników − wielu instalatorów ma nikłą wiedzę o technologii, co może wynikać np. z braku motywacji do szkoleń (nie muszą znać się na pompach ciepła, aby uzyskiwać stałe dochody) albo ze zbyt dużego nakładu czasu lub pieniędzy na profesjonalne szkolenia;
• „wąskie gardła” w łańcuchu dostaw, m.in. na skutek zależności od producentów spoza Europy w zakresie krytycznych materiałów i komponentów, takich jak sprężarki, ale problemem dla producentów bywa także niespójność polityki krajowej lub brak jasnych sygnałów dotyczących kierunku rozwoju sektora;
• energetyka i integracja systemu energetycznego – niezbędna jest modernizacja przyłączy i sieci dystrybucyjnych, zwiększenie mocy wytwórczych i poprawa elastyczności, a jednocześnie zwiększanie możliwości magazynowania energii i wdrażanie technologii cyfrowych; tu warto zauważyć, że również same pompy ciepła mogą poprawiać elastyczność systemu energetycznego (ograniczając niezbędne inwestycje), jednak obecnie ta ich cecha rzadko jest wykorzystywana, ponieważ brakuje zachęt dla konsumentów, a interfejsy monitorowania i sterowania pompami ciepła nie są ustandaryzowane i interoperacyjne.

Różnorodne działania, które pozwolą na usunięcie tych barier, pogrupowano w akceleratorze w „Pięciopunktowy plan działania”. Przedstawia się on następująco:

1. ustanowienie „czystego” ogrzewania standardem,
2. wspieranie wiodącej pozycji przemysłu europejskiego,
3. zwiększenie integracji systemu energetycznego dzięki elastyczności pomp ciepła,
4. ułatwienia dla konsumentów,
5. poszerzenie kadry instalatorów i rozwój wymaganych umiejętności.

Każdy z pięciu punktów planu został odrębnie scharakteryzowany i dla każdego z nich wskazano komplet działań, które mieszczą się w jego zakresie. Zachęcamy do ich szczegółowego przeanalizowania.

Podsumowując prace, EHPA zaznaczyła również, że wiele sugestii zawartych w akceleratorze jest uwzględnianych przez przedstawicieli Komisji Europejskiej w kontekście przygotowania „Planu działania na rzecz przyspieszenia wprowadzania pomp ciepła w całej UE”. I taki był niewątpliwie dodatkowy cel akceleratora.

Link do publikacji w j. polskim: https://portpc.pl/pdf/11Kongres/9_EU_Heat_Pump_Accelerator_final_June_2023final.pdf

Plan działania na rzecz przyspieszenia wprowadzania pomp ciepła w całej UE

Komisja Europejska pracuje nad kompleksowym „Planem działania na rzecz przyspieszenia wprowadzania pomp ciepła w całej UE”. Ma on wskazać, jak optymalnie wykorzystywać w tym celu rozmaite dostępne środki, w tym te wpisane w regulacje unijne, a także, jak pokonywać bariery utrudniające szybkie wdrażanie technologii. Plan będzie przedstawiony w formie strategicznego komunikatu KE, prawdopodobnie w IV kw. 2023 r. Obecnie prowadzone są jego społeczne konsultacje.

Dokument ten ma ułatwić realizację jednego z kluczowych założeń planu REPowerEU – podwajania liczby instalacji pomp ciepła w najbliższych latach, tak aby w 2030 r. uzyskać 60 mln zainstalowanych pomp ciepła. Zgodnie ze stanowiskiem UE, to jedyna racjonalna droga do zagwarantowania Europie bezpieczeństwa klimatycznego i energetycznego, zwłaszcza gdy chcemy trwale uwolnić się od konieczności zakupu paliw kopalnych od reżimów politycznych takich jak Rosja. Skala wyzwań jest ogromna, dlatego też branża pilnie potrzebuje kompleksowego planu działań.

Jak poinformowała Komisja Europejska, plan ma wskazywać konkretne środki mające na celu usunięcie głównych barier i wzmocnienie czynników sprzyjających szybszemu wprowadzaniu pomp ciepła. Ma on również wspierać konkurencyjność europejskiego przemysłu, zapewniając rozwój regionalny i przyrost miejsc pracy.

Dzięki kompleksowemu podejściu będą w nim uwzględnione:

• instrumenty regulacyjne i pozaregulacyjne oraz narzędzia wspomagające;
• aspekty związane z finansowaniem, komunikacją i wykorzystaniem umiejętności;
• różne poziomy działania (szczeble unijny, krajowy oraz lokalny lub regionalny).

Komisja Europejska wytypowała obecnie sześć zasadniczych czynników ryzyka, występujących zarówno po stronie popytu, jak i podaży, które mogą spowolnić wprowadzanie pomp ciepła. Należą do nich: bariery strukturalne i informacyjne, niedoskonałości rynku, niesprzyjające ramy regulacyjne i polityczne, ograniczenia związane z przemysłem i łańcuchem dostaw, a także luki w umiejętnościach. Mieszczą się w nich najważniejsze bariery, z którymi dziś boryka się branża.

„Plan działania na rzecz przyspieszenia wprowadzania pomp ciepła w całej UE” zostanie przedstawiony w formie strategicznego komunikatu KE, prawdopodobnie w IV kwartale tego roku. Obecnie trwają jego publiczne konsultacje. Podstawą komunikatu ma być ocena stanu faktycznego w zakresie wdrażania pomp ciepła i analiza luk w całej Unii Europejskiej, w tym aktualnej sytuacji na szczeblu krajowym. Jednocześnie zostało zapowiedziane utworzenie systemu monitorowania realizacji planu, który będzie obejmował:

• monitorowanie rynku − w celu określenia rezultatów i tendencji rynkowych oraz gromadzenia informacji kontekstowych,
• monitorowanie finansowania,
• monitorowanie wyników operacyjnych inicjatyw na rzecz umiejętności,
• monitorowanie konkurencyjności łańcucha wartości pomp ciepła w UE.

Zostanie przy tym opracowana szczegółowa platforma danych i monitorowania, uwzględniająca i integrująca wszelkie dane oraz uzgodnienia, które ich dotyczą.

Przyszłość pomp ciepła wg IEA

Nie powinna już budzić wątpliwości – na najbliższe lata mamy jasno wytyczone cele w zakresie liczby nowych instalacji oraz cały pakiet regulacji UE sprzyjających realizacji tych celów. Powstały też liczne raporty i opracowania, które dostarczają rzetelnych informacji popartych przekrojowymi badaniami. To m.in. przełomowa publikacja w formie raportu specjalnego Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA) pt. „Przyszłość pomp ciepła”, wydana jesienią ub.r. w ramach serii „World Energy Outlook”. Laura Cozzi, dyrektor w IEA, prezentując go na tegorocznym kongresie PORT PC, podkreśliła, że pompy ciepła są obecnie istotną częścią nowej światowej gospodarki energetycznej, której epicentrum stała się w zeszłym roku Europa. W odniesieniu do koniecznych zmian na światowym rynku energii IEA w swoich opracowaniach wielokrotnie wzywała do jak najszybszego zakończenia sprzedaży samodzielnych urządzeń grzewczych na paliwa kopalne.

Raport „Przyszłość pomp ciepła” powstał na podstawie kompleksowego, globalnego badania, które obejmowało obecny stan wykorzystania pomp ciepła oraz ich przyszłą rolę w systemach energetycznych na świecie. Przedstawia konkretne dane dot. potencjału rozwoju tej technologii i wynikających z tego korzyści − zarówno w kontekście poprawy klimatu, jak i bezpieczeństwa energetycznego czy korzyści ekonomicznych (dla użytkowników pomp ciepła, gospodarki krajowej, unijnej i światowej). Identyfikuje także możliwe utrudnienia w szybkim upowszechnianiu pomp ciepła i przedstawia sposoby na rozwiązanie tych problemów.

Kluczowe bariery dotyczą m.in. możliwości pokrycia przez konsumentów kosztów zakupu i instalacji urządzeń, a także opłacalności inwestycji, zwłaszcza przy braku odpowiednich taryf energetycznych, zwiększających konkurencyjność eksploatacji pomp ciepła względem paliw kopalnych. Bariery te wskazywane są jako istotne we wszystkich dokumentach i opracowaniach dotyczących upowszechnienia technologii pomp ciepła, m.in. w raporcie wiodącego europejskiego think-tanku RAP „Zestaw narzędzi do wdrożenia pomp ciepła globalnie i na masową skalę”, a także w raporcie „Solar Powers Heat 2023” wydanym przez SolarPower Europe (również prezentowanych na Kongresie PORT PC). Jak sugerują te opracowania, dobrym sposobem na rozwiązanie problemu wysokich kosztów zakupu i instalacji pomp ciepła, oczywiście oprócz stosowania systemu dotacji lub pożyczek, może być wykorzystanie jednego z modeli biznesowych „ciepło jako usługa”. Właściciel domu nie ponosi wówczas bezpośrednio kosztów początkowych, może otrzymać urządzenie w leasing lub tzw. efektywny leasing czy też zawrzeć umowę z dostawcą energii, w której moc cieplna albo ciepło są traktowane jako usługa. Warto rozważyć wdrożenie tych modeli również na naszym rynku.

Jeśli zaś chodzi o wysokie ceny energii elektrycznej oraz ich relację do cen gazu, rozwiązanie tego problemu pozostaje w gestii państwa. Niezbędne jest przede wszystkim takie opodatkowanie nośników energii wykorzystywanych w gospodarstwach domowych, aby odciążyć ceny energii elektrycznej kosztem paliw kopalnych. Obecnie proporcje są ewidentnie niekorzystne dla energii elektrycznej. Wartość podatków i opłat zawartych w jej cenie jest wielokrotnie wyższa niż podatków i opłat np. w cenie gazu ziemnego − według danych Eurostatu z 2021 r. w Polsce proporcja ta wynosiła średnio 9:1. Bardzo ważną kwestią jest również wprowadzenie specjalnych taryf elektrycznych, np. typu smart, dla użytkowników pomp ciepła, o co wielokrotnie apelował PORT PC, m.in. w liście otwartym do premiera w maju 2023 r.  

źródło: PORT PC