Efektywne źródła ciepła – wybrane programy dotacyjne 2024

Największą popularnością cieszy się program bezzwrotnych dotacji „Czyste Powietrze”, skierowany do właścicieli i współwłaścicieli domów jednorodzinnych, mający prowadzić do zmniejszenia niskiej emisji i zwiększenia efektywności energetycznej budynków. Beneficjenci tego programu mogą otrzymać dofinansowanie na rozwiązania z zakresu docieplenia budynku i wymiany źródła ciepła wraz z modernizacją co i c.w.u., montażem wentylacji z rekuperacją oraz zamontowaniem mikroinstalacji PV. Program podzielony jest na trzy części, w których wysokość i intensywność dofinansowania zależy od dochodu, jaki osiąga wnioskodawca. Najwyższe poziomy dofinansowania, uwzględniające kompleksową (głęboką) termomodernizację wraz z mikroinstalacją fotowoltaiczną w poszczególnych częściach programu, wynoszą (stan na 31 stycznia 2024 r.):

• 66 tys. zł dla poziomu podstawowego (roczny dochód wnioskodawcy do 135 tys. zł),
• 99 tys. zł dla poziomu podwyższonego (dochód maksymalny na osobę do 1894 zł w przypadku gospodarstw wieloosobowych i 2651 zł dla gospodarstw jednoosobowych),
• 135 tys. zł dla poziomu najwyższego (dochód maksymalny na osobę do 1090 zł w przypadku gospodarstw wieloosobowych i 1526 zł dla gospodarstw jednoosobowych).

Warunkiem otrzymania dotacji na kompleksową termomodernizację jest przeprowadzenie audytu energetycznego (na który również można uzyskać dotację) oraz pełna realizacja wskazanego w audycie wariantu przedsięwzięcia, który gwarantuje zmniejszenie zużycia energii użytkowej (EU) na cele ogrzewania budynku o min. 40% lub do wartości nie większej niż 80 kWh/(m² rok) [1].

Jak podkreślają zarówno minister klimatu i środowiska Paulina Hennig-Kloska, jak i przedstawiciele Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, program „Czyste Powietrze” czekają w 2024 roku gruntowne zmiany. Ich celem jest zwiększenie skuteczności programu i wyeliminowanie sytuacji, w których do beneficjentów trafiają urządzenia kiepskiej jakości, a modernizacja przeprowadzana jest w taki sposób, że nie zwiększa efektywności energetycznej budynków [2, 3].

Minister klimatu podkreśliła, że montaż pomp ciepła w domach energochłonnych, które nie zostały poddane termomodernizacji, naraża obywateli na wysokie koszty. Dlatego w programie ma się pojawić wymóg odpowiedniego zakresu prac. Minister zapowiedziała także, że: Będziemy chcieli dotrzeć do osób, które zainstalowały te nieefektywne pompy ciepła w domach bez termomodernizacji, by wspólnie z nimi rozwiązać problemy wysokich rachunków [2].

„Czyste Powietrze” – tylko przebadane pompy ciepła

Na początku 2024 r. ukazał się ważny komunikat NFOŚiGW. Od 1 kwietnia 2024 r. dofinansowanie z programu będzie można uzyskać tylko na pompy ciepła o potwierdzonej jakości [3]. W praktyce oznacza to przyznanie dotacji wyłącznie do zakupu pomp ciepła, które będą wpisane na listę zielonych urządzeń i materiałów (ZUM) prowadzoną na zlecenie NFOŚiGW przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB). Pompy ciepła wpisane na tę listę będą także musiały spełnić dodatkowy warunek. Muszą mieć dokument z badań potwierdzających ich zgodność z wymogami odpowiednich rozporządzeń UE, przeprowadzonych w laboratorium akredytowanym w odniesieniu do normy ISO/IEC 17025 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących [4], znajdującym się na terenie UE lub EFTA. Dla każdego rodzaju pompy ciepła laboratoria muszą prowadzić badania akredytowane zgodnie z określonymi normami (por. tabela). Nowe wymagania zamieszczone zostaną w zaktualizowanych załącznikach 2/2a/2b do dokumentacji programu „Czyste Powietrze”.

„Uszczelnienie” listy ZUM oznacza nie tylko wymaganie raportu z badań w przypadku wpisywania na listę nowych urządzeń, ale także dodanie raportów z badań do już istniejących wpisów. W okresie przejściowym (do 1 kwietnia 2024 r.) IOŚ-PIB będzie uzupełniał wpisy na listę na podstawie raportów z badań dostarczanych przez producentów [3].

W Polsce istnieje jedno laboratorium spełniające wszystkie wymogi określone w komunikacie NFOŚiGW, tj. Centralny Ośrodek Chłodnictwa COCH w Krakowie Sp. z o.o. – Laboratorium Urządzeń Chłodniczych (akredytacja PCA nr AB 308 ważna do 2027 r.) [16]. Badania można też przeprowadzić w blisko 20 laboratoriach w krajach UE i EFTA (najwięcej jest ich w Niemczech).

NFOŚiGW podkreśla, że nowe wymagania powstały w porozumieniu m.in. z przedstawicielami branży producentów i dystrybutorów pomp ciepła oraz stroną społeczną [3]. Minister klimatu i środowiska wskazała także, że występowanie o dotacje do nieefektywnych pomp ciepła może podważyć zaufanie obywateli do państwa i programu [2].

Kotły na biomasę w programie „Czyste Powietrze”

Od 1 lipca 2023 r. w programie dotowane są wyłącznie kotły na biomasę drzewną o obniżonej emisyjności cząstek stałych (≤ 20 mg/m3) dla budynku podłączonego do sieci dystrybucji gazu [1]. Kotłów na pellet drzewny i zgazowujących drewno mają także dotyczyć nowe wymogi, zapowiedziane przez NFOŚiGW na początku 2024 roku. Od 1 kwietnia 2024 r. obowiązywać będzie wybór urządzeń wpisanych na listę ZUM [3].

Ostatni rok z dotacjami do kotłów na paliwa kopalne

Ważna zmiana wiąże się także z nowelizacją dyrektywy EPBD (w sprawie charakterystyki energetycznej budynków). 7 grudnia 2023 r. Rada UE i Parlament Europejski osiągnęły w tej sprawie robocze porozumienie. Choć dokument wymaga formalnego przyjęcia i opublikowania, już dziś wiadomo, że od 2025 roku skończą się zachęty finansowe (np. dotacje) dla samodzielnych urządzeń grzewczych na paliwa kopalne (np. kotłów kondensacyjnych). Dotacje wciąż jednak będą mogły dotyczyć hybrydowych systemów grzewczych [17].

Problemy z wypłatą dotacji w „Czystym Powietrzu”

Program „Czyste Powietrze” cieszył się w ubiegłym roku dużym zainteresowaniem – złożono w nim 217 tys. wniosków, podczas gdy np. w roku 2019 tylko 85 tys. [1]. Jednak przełom roku (2023/2024) przyniósł widmo kryzysu w programie. W znacznym stopniu wyczerpały się środki, którymi dysponował NFOŚiGW. Wiąże się to m.in. ze wstrzymanymi wypłatami z UE na Krajowy Plan Odbudowy. Ministerstwo Środowiska i Klimatu oraz NFOŚiGW pracują nad pozyskaniem środków zarówno na bieżące wypłaty w programie, jak i przywrócenie mu płynności finansowej. 31 stycznia 2024 r. w Ministerstwie rozpoczęły się konsultacje dotyczące usprawnienia programu – w spotkaniu ze stroną rządową uczestniczyli przedstawiciele: Komisji Europejskiej, Banku Światowego, Fundacji Instrat, Instytutu Ochrony Środowiska i Polskiego Alarmu Smogowego. Jak poinformowało Ministerstwo, w najbliższym czasie finansowanie programu odbywać się będzie ze środków KPO oraz z Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS). Strona społeczna, m.in. Polski Alarm Smogowy, wskazuje, że relokacja i wydatkowanie pieniędzy z poszczególnych mechanizmów muszą być dobrze przemyślane i dopracowane, choćby po to, żeby spełnić unijne wymagania dotyczące zachowania tych dotacji [18, 19]. Według stanu na 5 lutego 2024 r. uruchamiane są kolejne transze środków umożliwiających pokrycie części zaległości.

W oczekiwaniu na „Mój Prąd” 6.0

Wielu beneficjentów czeka na kolejne rozdanie programu „Mój Prąd”, w ramach którego można uzyskać dotację do montażu w istniejących budynkach jednorodzinnych urządzeń wytwarzających odnawialną energię elektryczną na potrzeby własnych gospodarstw domowych. W zakończonym 14 grudnia 2023 r. piątym naborze wsparcie obejmowało nie tylko mikroinstalacje PV, ale też magazyny energii i ciepła, pompy ciepła, systemy zarządzania energią oraz kolektory słoneczne. Wśród blisko 91 tys. wniosków stosunkowo niewielka część dotyczyła nie tylko mikroinstalacji PV, ale też urządzeń dodatkowych: 17,5% pomp ciepła, a 11% – magazynów energii [20]. Może się to zmienić w kolejnym naborze.

Minister Klimatu i Środowiska wskazywała na perspektywę „dwóch miesięcy” potrzebnych do uruchomienia kolejnego naboru oraz przedstawiła konieczność systemowej poprawy wymagań programu ze względu na problemy z wydajnością sieci elektroenergetycznej oraz odbiorem i przyjęciem całej wytworzonej energii. W tej sytuacji duży nacisk ma być położony na prosumenckie magazyny energii. Podejście to dotyczyć będzie nie tylko programu „Mój Prąd”. Przewidywany jest również program dotacji do przydomowych elektrowni wiatrowych [21]. NFOŚiGW pod koniec stycznia 2024 r. zapowiedział nowy program „Moja elektrownia wiatrowa”, przewidujący dotację do przydomowych instalacji wiatrowych wraz z magazynami energii [22].

„Moje Ciepło” i „Ciepłe Mieszkanie” mają się dobrze

Bez przeszkód realizowane są programy „Moje Ciepło” i „Ciepłe Mieszkanie”. Program „Moje Ciepło” skierowany jest do inwestorów budujących nowe domy i wyposażających je w pompy ciepła dwufunkcyjne lub grzewcze. Bezzwrotne dotacje można uzyskać do nowych pomp ciepła już zamontowanych i odebranych, jeśli koszty kwalifikowane zostały poniesione nie wcześniej niż 1 stycznia 2021 r. Budynek musi mieć podwyższony standard energetyczny – wskaźnik EP ma wynosić maks. 55 kWh/(m2 · rok). Maksymalna wartość dotacji może wynieść 7 tys. zł dla pomp ciepła powietrze/woda lub pomp ciepła powietrze/powietrze – jednak nie więcej niż 30% (lub 45% dla posiadaczy Karty Dużej Rodziny) kosztów kwalifikowanych oraz 21 tys. zł dla gruntowych pomp ciepła – jednak nie więcej niż 30% (lub 45% dla posiadaczy Karty Dużej Rodziny) kosztów kwalifikowanych [23].

31 stycznia 2024 r. zakończył się drugi nabór dla gmin w programie „Ciepłe Mieszkanie”. Teraz wnioski o bezzwrotne dotacje w gminach, które otrzymały środki z NFOŚiGW, będą mogli składać właściciele mieszkań w budynkach wielolokalowych, najemcy mieszkań z zasobu gminnego oraz małe spółdzielnie mieszkaniowe (budynki liczące 3–7 mieszkań). Dzięki dotacjom „kopciuchy” w budynkach wielorodzinnych można zastąpić efektywnym indywidualnym źródłem ciepła (pompą ciepła, ogrzewaniem elektrycznym, kotłem kondensacyjnym, kotłem na pellet drzewny o podwyższonym standardzie). Dotacja obejmuje też montaż rekuperacji, wykonanie nowej instalacji grzewczej oraz wymianę stolarki (jeśli towarzyszy ona wymianie źródła ciepła). Możliwe jest także podłączenie do wspólnego efektywnego źródła ciepła w budynku. Progi dochodowe w tym programie są takie same jak w programie „Czyste Powietrze”, a dodatkowo intensywność dotacji jest wyższa dla mieszkańców najbardziej zanieczyszczonych gmin. Spółdzielnie natomiast będą mogły wnioskować o dotację do mikroinstalacji PV oraz do gruntowej pompy ciepła [24].

Zobacz także: Dofinansowanie na modernizację źródła ciepła w Kozienicach

Fotowoltaika (i inne OZE) dla rolnika

W 2024 roku nadal dostępne są środki na prowadzony w trybie naboru ciągłego program „Agroenergia”, na część 1 – Mikroinstalacje, pompy ciepła i towarzyszące magazyny energii. Jest to program skierowany do rolników, którzy co najmniej od roku przed złożeniem wniosku mają lub dzierżawią gospodarstwo rolne o powierzchni od 1 do 300 ha i je prowadzą.

Środki z programu „Agroenergia” przeznaczone są na montaż na terenie tych użytków rolnych instalacji PV, turbin wiatrowych, pomp ciepła i towarzyszących magazynów energii. Można uzyskać środki na nową inwestycję (nie na modernizację lub rozbudowę) przeznaczoną na własne potrzeby energetyczne, która nie rozpoczęła się przed zakwalifikowaniem do dofinansowania.

Środki z programu przysługują na zakup i montaż:

• instalacji fotowoltaicznej PV o łącznej mocy w zakresie od 10 do 50 kW;
• przydomowych elektrowni wiatrowych o mocy w zakresie od 10 do 50 kW;
• „nstalacji hybrydowej łączącej instalację PV lub elektrownię wiatrową z pompą ciepła, z obowiązkiem przeprowadzenia audytu energetycznego;
• towarzyszącego magazynu energii (nie można dostać dotacji na sam magazyn energii).

Dofinansowanie ma formę bezzwrotnej dotacji i może wynieść:

• do 20% wartości kosztów kwalifikowanych i do 15 tys. zł dla instalacji o mocy od 10 do 30 kW (włącznie);
• do 13% wartości kosztów kwalifikowanych i do 25 tys. zł dla instalacji o mocy od 30 do 50 kW (włącznie);
• dodatkowe 10 tys. zł w przypadku instalacji hybrydowej;
• do 20% kosztów kwalifikowanych na towarzyszące magazyny energii, jednak nie więcej niż 50% wartości źródła energii. Obowiązkowe jest też zintegrowanie magazynu ze źródłem energii.

Choć dotacji z programu „Agroenergia” nie można łączyć z innymi dotacjami, możliwe jest uzyskanie środków z „Agroenergii” na obsługę gospodarstwa rolnego i niezależnie dotacji z programu „Mój Prąd” na wyposażenie w fotowoltaikę i urządzenia towarzyszące domu jednorodzinnego należącego do rolnika [25].jr

Literatura

1. Program „Czyste Powietrze”, https://czystepowietrze.gov.pl (dostęp: 31.01.2024)

2. Sawicki Bartłomiej, Szymanek Cezary, Paulina Hennig-Kloska: Elektrownia jądrowa musi powstać jak najszybciej, https://energia.rp.pl/atom/art39740181-paulina-hennig-kloska-elektrownia-jadrowa-musi-powstac-jak-najszybciej (dostęp: 31.01.2024)

3. Zapowiedź zmian w programie priorytetowym „Czyste Powietrze” w zakresie wymogów dotyczących źródeł ciepła, które mogą stanowić koszt kwalifikowany, https://czystepowietrze.gov.pl/ (dostęp: 31.01.2024)

4. ISO/IEC 17025 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących

5. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 626/2011 z dnia 4 maja 2011 r. uzupełniające dyrektywę 2010/30/UE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do etykiet efektywności energetycznej dla klimatyzatorów

6. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 206/2012 z dnia 6 marca 2012 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2009/125/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla klimatyzatorów i wentylatorów przenośnych

7. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 811/2013 z dnia 18 lutego 2013 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE w odniesieniu do etykiet efektywności energetycznej dla ogrzewaczy pomieszczeń, ogrzewaczy wielofunkcyjnych, zestawów zawierających ogrzewacz pomieszczeń, regulator temperatury i urządzenie słoneczne oraz zestawów zawierających ogrzewacz wielofunkcyjny, regulator temperatury i urządzenie słoneczne.

8. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 813/2013 z dnia 2 sierpnia 2013 r. w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla ogrzewaczy pomieszczeń i ogrzewaczy wielofunkcyjnych

9. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 812/2013 z dnia 18 lutego 2013 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE w odniesieniu do etykiet efektywności energetycznej dla podgrzewaczy wody, zasobników ciepłej wody użytkowej i zestawów zawierających podgrzewacz wody i urządzenie słoneczne

10. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 814/2013 z dnia 2 sierpnia 2013 r. w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla podgrzewaczy wody i zasobników ciepłej wody użytkowej

11. PN-EN 14511 Klimatyzatory, agregaty chłodzące ciecz i pompy ciepła do ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń oraz agregaty procesowe, ze sprężarkami o napędzie elektrycznym

12. PN-EN 14825 Klimatyzatory, agregaty do chłodzenia cieczy oraz pompy ciepła ze sprężarkami napędzanymi elektrycznie, do ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń. Badanie i ocena w warunkach częściowego obciążenia oraz obliczanie wydajności sezonowej

13. PN-EN 12102 Klimatyzatory, agregaty do chłodzenia cieczy, pompy ciepła, ziębiarki do procesów przemysłowych i osuszacze z elektrycznie napędzanymi sprężarkami. Wyznaczanie poziomu mocy akustycznej

14. PN-EN 15879-1 Badanie i charakterystyki pomp ciepła ze sprężarkami o napędzie elektrycznym, z gruntem jako dolnym źródłem ciepła, do ogrzewania i/lub chłodzenia pomieszczeń. Część 1: Pompy ciepła grunt-woda

15. PN-EN 16147 Pompy ciepła ze sprężarkami o napędzie elektrycznym. Badanie, raport oceny i wymagania dotyczące oznakowania pomp ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej

16. Laboratoria badawcze. Nr akredytacji AB 308, https://www.pca.gov.pl/akredytowane-podmioty/akredytacje-aktywne/laboratoria-badawcze/AB%20308,podmiot.html (dostęp: 31.01.2024)

17. Dyrektywa EPBD – porozumienie z 7 grudnia 2023 r., https://strefainstalatora.pl/epbd/dyrektywa-epbd-porozumienie-z-7-grudnia-2023-r/ (dostęp: 31.01.2024)

18. Dialog o programie „Czyste Powietrze”, https://www.gov.pl/web/klimat/dialog-o-programie-czyste-powietrze (dostęp: 31.01.2024)

19. Będkowska Anna, Guła: 4 mld złotych na Czyste Powietrze z FENIKSA tylko pogorszy sytuację finansową programu, https://globenergia.pl/gula-4-mld-zlotych-na-czyste-powietrze-z-feniksa-tylko-pogorszy-sytuacje-finansowa-programu (dostęp: 1.02.2024)

20. Mój Prąd, https://mojprad.gov.pl/ (dostęp: 31.01.2024)

21. Hennig-Kloska: Mrożenie cen energii to coraz większe obciążenie budżetowe, RMF24, https://www.youtube.com/watch?v=ghR6ea_jlXs (dostęp: 31.01.2024)

22. Konsultacje społeczne programu „Moja elektrownia wiatrowa”, https://www.gov.pl/web/funduszmodernizacyjny/konsultacje-spoleczne-programu-moja-elektrownia-wiatrowa (dostęp: 31.01.2024)

23. Moje Ciepło – Program dofinansowania pomp ciepła, https://mojecieplo.gov.pl/ (dostęp: 31.01.2024)

24. Program Ciepłe Mieszkanie, https://czystepowietrze.gov.pl/inne-programy/cieple-mieszkanie (dostęp: 31.01.2024)

25. Agroenergia. Część 1. Mikroinstalacje, pompy ciepła i towarzyszące magazyny energii, https://www.gov.pl/web/nfosigw/czesc-1-mikroinstalacje-pompy-ciepla-i-towarzyszace-magazyny-energii (dostęp: 31.01.2024)