Ochrona przed przepływem zwrotnym – prawo, praktyka, przyszłość

W Polsce ochrona przed przepływem zwrotnym jest uregulowana prawnie dla budynków projektowanych, budowanych, przebudowywanych i podlegających zmianie sposobu użytkowania w Warunkach Technicznych [1]:

§113.7. Instalacja wodociągowa powinna mieć zabezpieczenia uniemożliwiające wtórne zanieczyszczenie wody, zgodnie z wymaganiami dla przepływów zwrotnych, określonymi w Polskiej Normie dotyczącej zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym.

oraz

§115.2. Za każdym zestawem wodomierza głównego od strony instalacji należy zainstalować zabezpieczenie, o którym mowa w §113 ust. 7.

Istnieje więc wprost wyrażony obowiązek zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym instalacji wewnętrznej (§ 113) i sieci wodociągowej (§ 115). Zabezpieczenie należy dobierać w oparciu o normę PN-EN 1717 [2], wskazaną w załączniku nr 1 do Warunków Technicznych (wykazie norm powołanych w rozporządzeniu). Norma wymaga od projektanta określenia kategorii płynu, który może zostać cofnięty do instalacji lub sieci wodociągowej – od kategorii 1 (woda wypływająca bezpośrednio z sieci wodociągowej przeznaczona do użytkowania przez człowieka do celów konsumpcyjnych) do kategorii 5 (płyn stanowiący zagrożenie dla zdrowia człowieka z uwagi na obecność substancji mikrobiologicznych bądź wirusowych) [2].

Istnieje wiele grup urządzeń zabezpieczających, a dla każdej z nich norma PN-EN 1717 wskazuje najwyższą kategorię płynu, przed którą urządzenia zapewniają ochronę sieci lub instalacji. Urządzenie zabezpieczające odpowiednie do ochrony przed płynami kategorii wyższej stanowi również ochronę przed płynami kategorii niższej.

Zgodnie z art. 62 ustawy Prawo budowlane [3] urządzenia zabezpieczające powinny być poddawane przynajmniej raz w roku kontroli stanu technicznego, przeprowadzanej przez osobę mającą uprawnienia budowlane w specjalności instalacyjnej. Zarówno WHO, jak i producenci urządzeń zalecają, by były to osoby nie tylko mające formalne uprawnienia, ale też przeszkolone z wykonywania takich specjalistycznych kontroli. WHO zaleca wręcz, by kontrola odbywała się co pół roku, a przynajmniej raz w roku – konserwacja [4].

Wyzwania projektowe

Ważnym wyzwaniem przy doborze zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym jest wyważenie proporcji między bezpieczeństwem instalacji dla danego rodzaju budynku (np. budynki opieki zdrowotnej wymagają najwyższej ochrony ze względu na zagrożenie przepływem zwrotnym płynu zawierającego bakterie czy wirusy – kategoria 5), specyficznymi wymaganiami inwestora oraz względami ekonomicznymi. Urządzenia zabezpieczające odpowiednie do płynów wyższych kategorii są bowiem droższe w zakupie i eksploatacji. Wynika to głównie z faktu, że powodowane przez nie podczas normalnej pracy instalacji opory przepływu są ok. 10 razy większe niż w przypadku płynów niższej kategorii. Projektanci często mają świadomość, że przepływy zwrotne to potencjalne źródło zagrożenia toksykologicznego czy epidemiologicznego i przy przebudowie instalacji proponują zastosowanie np. urządzenia BA (izolatora przepływów zwrotnych z obniżoną strefą ciśnienia z możliwością nadzoru). Może to wpłynąć np. na konieczność dobrania większej pompy, szczególnie jeśli urządzeń zabezpieczających w obiekcie ma być dużo. Dotyczy to np. budynku wielofunkcyjnego, gdzie każde odgałęzienie instalacji – obsługujące część usługową czy przemysłową – powinno mieć na połączeniu z instalacją główną własne zabezpieczenie, czy budynku opieki zdrowotnej, gdzie urządzenia medyczne pobierające wodę stanowią potencjalne źródło przepływu zwrotnego, więc powinny być zasilane z osobnego (odpowiednio zabezpieczonego) odgałęzienia instalacji.

Czy można zmniejszyć ryzyko przepływu zwrotnego w starych budynkach?

Jak wskazuje WHO, w starszych (szczególnie dużych) budynkach często można się spotkać z nieudokumentowanym połączeniem między instalacjami wody pitnej i wody nienadającej się do picia (np. na cele pożarowe). Poza tym w punktach czerpalnych mogą zostać podłączone i stosowane różne urządzenia bez wiedzy zarządcy budynku i służb technicznych (np. samodzielnie zamontowane urządzenia do uzdatniania wody). Ryzyko przepływu zwrotnego jest w takich sytuacjach duże – jego występowanie łączy się z brakiem odpowiednich urządzeń zabezpieczających przed nim. Ten problem może wystąpić także w przyborach sanitarnych, takich jak baterie czerpalne, pralki czy zmywarki, które zgodnie z normą [2] powinny mieć zabezpieczenia wbudowane fabrycznie, ale może się zdarzyć, że z przyczyn technicznych (lub w starszym urządzeniu) ich nie będzie.

21 stycznia 2021 r. weszła w życie nowa dyrektywa dotycząca jakości wody pitnej [5]. Wśród jej wymogów znalazł się obowiązek przeprowadzenia oceny ryzyka dostaw wody w całym ich łańcuchu: w obszarze zasilania dla punktów poboru wody, systemie zaopatrzenia w wodę i – co ważne – w wewnętrznych systemach wodociągowych, wraz z powiązanymi produktami i materiałami (art. 10). Częścią „szczegółową” oceny ryzyka w wewnętrznych instalacjach wodociągowych będzie też – jeśli zostanie stwierdzona taka konieczność – monitorowanie ilości bakterii Legionella i stężenia ołowiu w wodzie, ponieważ zagrożenia te wynikają z wtórnego zanieczyszczenia instalacji wewnętrznych.

Wciąż otwarte pozostaje pytanie, co będzie następstwem przeprowadzonej oceny ryzyka instalacji wewnętrznych. Ministerstwo Infrastruktury wskazuje [6], że obowiązkowe będzie wprowadzenie systemu zarządzania ryzykiem (tzw. Planów Bezpieczeństwa Wody), zgodnie z normą PN-EN 15975-2 [7]. Jednak o ile w przypadku punktów poboru i systemów zaopatrzenia w wodę ocena ryzyka jest połączona z zarządzaniem nim, o tyle dla instalacji wewnętrznych zarządzanie ryzykiem nie zostało w dyrektywie wprost zapisane.

Zgodnie z dokumentem WHO, ocena ryzyka obejmuje rozpoznanie zagrożenia, ocenę istniejących środków kontroli (czyli elementów zaopatrzenia w wodę pitną, które bezpośrednio wpływają na jej jakość przez zapobieganie występowaniu istotnych zagrożeń albo przez ich neutralizowanie lub usuwanie bądź redukowanie ich do dopuszczalnego poziomu) oraz rozpoznanie dodatkowych lub usprawnionych środków kontroli [4]. Natomiast określenie działań naprawczych, wdrożenie i utrzymanie nowych środków kontroli oraz monitoring operacyjny to już elementy zarządzania ryzykiem. Dla zagrożenia, jakim jest przepływ zwrotny (zanieczyszczenie chemiczne lub mikrobiologiczne), składowymi oceny i zarządzania ryzykiem byłyby [4]:

środki kontroli:

• fizyczne oddzielenie i oznakowanie instalacji wodnych dostarczających różne rodzaje wody,
• ograniczenie do minimum przypadkowych lub nieumyślnych połączeń między różnymi instalacjami, montaż zabezpieczeń przed przepływem zwrotnym tam, gdzie jest to wymagane,
• utrzymywanie nadciśnienia w instalacji wodnej;

monitorowanie operacyjne:

• monitorowanie integralności oddzielenia instalacji i kontrola ich oznakowania,
• monitorowanie działania zabezpieczeń przed przepływem zwrotnym;

procedury zarządzania:

• opracowanie procedur montażu lub wymiany instalacji rurowej i armatury,
• zlikwidowanie niecelowych połączeń między różnymi instalacjami,
• opracowanie procedury dezynfekcji i spłukiwania skażonych stref;

programy wspierające:

• opracowanie procedur komunikacji do celów informowania lokatorów lub użytkowników budynku,
• przygotowanie instrukcji dla pracowników konserwacji i hydraulików lub instalatorów montujących nowe lub zastępcze rury i wyposażenie.
   

Jeszcze nie wiadomo, czy i jak polski ustawodawca skorzysta z tych wytycznych. Polska, podobnie jak inne kraje europejskie, ma 2 lata na wprowadzenie zapisów dyrektywy do krajowych aktów prawnych. Natomiast pierwsza ocena ryzyka ma się odbyć w ciągu 8 lat (nie później niż 12 stycznia 2029 r.).

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU. 2019, poz. 1065 oraz DzU 2020, poz. 1608 i 2351).
2. PN-EN 1717:2003 Ochrona przed wtórnym zanieczyszczeniem wody w instalacjach wodociągowych i ogólne wymagania dotyczące urządzeń zapobiegających zanieczyszczaniu przez przepływ zwrotny.
3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU 2018, poz. 1202, 1276, 1496 i 1669).
4. WHO, Bezpieczeństwo wodne w budynkach, Główny Inspektorat Sanitarny, Warszawa 2011.
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (wersja przekształcona) (Dz.Urz. UE L 436/63 z 23.12.2020).
6. Ministerstwo Infrastruktury, Ministerstwo Infrastruktury opracowuje „Program inwestycyjny w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, https://www.gov.pl.
7. PN-EN 15975-2:2013-12 Bezpieczeństwo zaopatrzenia w wodę do spożycia. Wytyczne dotyczące zarządzania kryzysowego i ryzyka. Część 2: Zarządzanie ryzykiem.
8. Materiały firm: EWE Armatura, Honeywell, Jafar, Saga, Socla.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!