Metody czyszczenia instalacji klimatyzacyjnych (cz. 1)

Wybór metody czyszczenia zgodnie z prEN 15780: 2008

Najogólniej rozróżnić można metody czyszczenia suche i mokre.Sposoby suchego czyszczenia instalacji podane w normie prEN 15780:2008 (E) [7] jako przykładowe (autorzy normy w taki właśnie sposób rozpoczynają wymienianie metod czyszczenia, zapewne chcąc w ten sposób zostawić „furtkę” dla innych, obecnie niestosowanych metod) to:

• usuwanie zanieczyszczeń w wyniku wytworzenia podciśnienia (vacuum cleaning),
• czyszczenie z wykorzystaniem powietrza sprężonego,
• czyszczenie za pomocą szczotek.

Odrywaniu warstwy zanieczyszczeń za pomocą powietrza sprężonego lub szczotkowania towarzyszy wymuszony przepływ powietrza wewnątrz instalacji, przenoszący uwolnione zanieczyszczenia do urządzenia, w którym pył może być zatrzymany bezpiecznie dla środowiska otaczającego i dla wykonujących te czynności pracowników (np. zespoły wyciągowo-filtracyjne).Przykładowe metody czyszczenia instalacji „na mokro” to zastosowanie:

• pary wodnej,
• środków chemicznych,
• dezynfekcji.

Zazwyczaj metody suche są wystarczające dla systemów nawiewu powietrza i w większości przypadków dla sieci wywiewnych.

Metody mokre (lub kombinacja metody mokrej i suchej) mogą być potrzebne podczas czyszczenia instalacji wyciągowych z profesjonalnych kuchni oraz instalacji, w których powietrze usuwane zawiera dym, tłuszcz oraz podobne zanieczyszczenia. Tam, gdzie system został zaprojektowany pod kątem czyszczenia na mokro, należy zwrócić uwagę na warunki i ograniczenia wynikającego z przyjętej metody. Przykładowo, metodę mokrą można stosować jedynie w wypadku przewodów o wystarczającej szczelności, gładkiej powierzchni wewnętrznej i odpowiednim nachyleniu oraz wyposażonych w system odwadniający służący do odprowadzenia cieczy wraz z uwolnionymi zanieczyszczeniami [7].

Niezależnie od wybranej metody czyszczenia w przewodach należy przewidzieć wystarczającą liczbę otworów wyczystnych. Ze szczególną uwagą należy rozpatrzyć dostęp do zainstalowanych w przewodach „przeszkód”, które mogą skomplikować proces czyszczenia, takich jak przepustnice, nagrzewnice kanałowe i tłumiki hałasu. W wielu przypadkach niezbędne będą dodatkowe otwory przed i za takimi urządzeniami, ułatwiające ostrożne ich czyszczenie. Wymagania dotyczące lokalizacji i odległości pomiędzy otworami zapisane zostały w normach EN 12097 i EN 13779 (w Polsce wymagania te, opracowane na podstawie wymienionych norm europejskich, zamieszczono w „Warunkach technicznych wykonania i odbioru instalacji wentylacyjnych”[8], a wymienione normy są obecnie, po przetłumaczeniu, normami polskimi o numerach: PN-EN 12097:2007 [5] i PN-EN 13779:2008 [6]).

Czyszczenie przewodów powinno odbywać się zgodnie z kierunkiem przepływu powietrza podczas normalnej pracy instalacji. Elementy wyposażenia instalacji zamontowane w przewodach wentylacyjnych, np. łuki, kolanka lub przepustnice, powinny być czyszczone z obydwu stron. Wynika to z konieczności ich dokładnego oczyszczenia, oczywiście z zachowaniem koniecznej ostrożności, bez spowodowania uszkodzeń.Po zakończonym czyszczeniu niezbędna jest kontrola oceniająca skuteczność wykonanych czynności (zazwyczaj wystarcza metoda wizualna) oraz kontrola poprawności działania instalacji i jej regulacja, jeśli okaże się niezbędna. Jeśli metoda wizualna kontroli nie jest w danym przypadku wystarczająca, ocena czystości może być przeprowadzona z wykorzystaniem obiektywnych pomiarów ilościowych [7]. Kontrola powinna być przeprowadzona we wszystkich czyszczonych częściach instalacji. Niezbędne jest wykonanie raportu po przeprowadzeniu czyszczenia.

W tabeli 1 i 2, na podstawie informacji zawartych w Załączniku B do omawianej propozycji normy europejskiej, zamieszczono przykładowy plan czyszczenia centrali wentylacyjnej lub klimatyzacyjnej albo innej jednostki uzdatniającej powietrze oraz sieci przewodów wentylacyjnych wraz z nawiewnikami i wywiewnikami. Został on opracowany w oparciu o normę hiszpańską UNE 100012 Higienización de sistemas de climatización z 2005 r. (Cleaning of Ventilation and Air Conditioning Systems). Proponowane rozwiązanie dotyczy tylko suchych zanieczyszczeń. Wymienione metody nie powinny być stosowane w zatłuszczonych przewodach w kuchniach.

Czyszczone wyposażenie instalacji

Zgodnie z zapisami zawartymi w normie ARC 2006 [1] kontroli czystości podlegają centrale, przewody nawiewne, wywiewne oraz recyrkulacyjne. Podczas kontroli stanu czystości instalacji sprawdza się czystość centrali oraz reprezentacyjnych obszarów instalacji. W centrali klimatyzacyjnej lub innej jednostce uzdatniającej powietrze należy poddać kontroli, a po stwierdzeniu nadmiernego zabrudzenia – jeśli jest to możliwe – oczyścić wszystkie znajdujące się w niej elementy, uwzględniając:

• filtry powietrza,
• obejścia powietrza,
• nagrzewnice i chłodnice,
• zbiornik kondensatu,
• przewody odprowadzające kondensat,
• systemy nawilżania,
• izolację akustyczną,
• tłumiki hałasu,
• wentylator,
• obudowę wentylatora (sekcję wentylatorową),
• przepustnice,
• uszczelki w drzwiczkach central,
• ogólnie szczelność centrali.

Zgodnie z zaleceniami amerykańskiego stowarzyszenia NADCA [1] w instalacji bezwzględnie należy:

• przewody wentylacyjne,
• wymienniki ciepła,
• tace ociekowe,
• nawiewniki i wywiewniki,
• plenum powietrzne,
• silniki wentylatorów oraz sekcję wentylatorową,
• filtry powietrza (wymienić na nowe lub czyścić, gdy jest to dopuszczone przez producenta),
• urządzenia oczyszczające powietrze (inne niż filtry).

Metody czyszczenia wyposażenia instalacji

Podstawowe założenia

Poniżej przedstawiono najważniejsze zalecenia zawarte w standardzie ARC 2006 dotyczące czyszczenia wyposażenia instalacji. Zgodnie z tą normą należy zastosować taką metodę czyszczenia wyposażenia i urządzeń uzdatniających powietrze, aby pozytywnie przeszły one wizualny test czystości [1].

W standardzie ARC 2006 zaleca się, aby wewnętrzne powierzchnie jednostki uzdatniającej powietrze, tace ociekowe i zbiorniki kondensatu czyścić za pomocą mechanicznego szczotkowania „na mokro”. System odwadniający o wystarczającej pojemności powinien zostać przetestowany przed rozpoczęciem czyszczenia „na mokro”. Wszystkie urządzenia zainstalowane w centrali, takie jak wymienniki ciepła, wirnik wentylatora, sekcja wentylatorowa, oraz związane z nimi elementy muszą być czyszczone.

Podczas czyszczenia „na mokro” należy zwrócić uwagę, aby materiały izolacyjne, filtracyjne, tłumiki hałasu oraz inne materiały porowate nie zostały zawilgocone. W przypadku wymienników ciepła, przepustnic, sekcji wentylatorowej, tac ociekowych najprawdopodobniej konieczne będzie parokrotne czyszczenie (szczególnie gdy jego celem jest usunięcie grzybów pleśniowych).

Do miejsc, które na ogół wymagają czyszczenia, należą: przepustnice, obudowa wentylatora, plenum (wyjąwszy strop nawiewny oraz otwarte plenum wywiewne), przekładnie śrubowe, łopatki wirników, szyby wentylacyjne, kierownice i przepustnice. Szczególnie zaleca się, aby wszystkie widocznie osady i zanieczyszczenia zostały usunięte z zastosowaniem procedur zamieszczonych w omawianym standardzie.

Czyszczenie powierzchni nagrzewnic i chłodnic

W standardzie ACR 2006 [1] zaleca się, by czyścić wymienniki ciepła wtedy, gdy spadek ciśnienia statycznego mierzony za i przed takim urządzeniem wzrośnie o 10% w stosunku do wartości nominalnej. Jednakże podobne wyniki pomiaru można uzyskać na skutek wystąpienia innych czynników niż zanieczyszczenie, takich jak np. nieszczelności i związane z tym przecieki powietrza, uszkodzenie łopatek wirnika, trwałe zablokowanie wymienników (których całkowite oczyszczenie nie jest możliwe), wpływających na spadek ciśnienia statycznego oraz późniejszą pracę systemu klimatyzacyjnego.

W omawianej normie z dużym naciskiem zaleca się, aby wszystkie części każdego wymiennika zostały starannie oczyszczone. Obie strony wymienników, od strony powietrza napływającego i wypływającego, muszą być dostępne do czyszczenia. Jeśli przewidziano w centrali ograniczony dostęp do wymienników, w trakcie czyszczenia konieczne będzie ich wyjęcie i/lub wymiana.W standardzie zdefiniowano i opisano dwie metody czyszczenia wymienników ciepła:

• I metoda – stosowana do usuwania luźno osadzonego pyłu lub innych stałych zanieczyszczeń osadzonych na powierzchniach wymienników,
• II metoda – stosowana do usuwania przywartych cząstek zanieczyszczeń na całej powierzchni wymienników, tacy ociekowej i przewodu spustowego; metodę II wykorzystuje się po usunięciu nieprzyklejonych zanieczyszczeń za pomocą metody I.

W trakcie stosowania I metody czyszczenia wymiennika możliwe jest wykorzystanie licznych rozwiązań, wśród których można wymienić [1]:

• odkurzanie powierzchni wymiennika z zastosowaniem urządzenia podciśnieniowego zawierającego wysokoskuteczny filtr z grupy filtrów HEPA, wytwarzającego minimalne pod- ciśnienie o wartości około 10 kPa (dokładnie: 40 cali H₂O),
• podczas stosowania do usuwania zanieczyszczeń urządzenia podciśnieniowego może być konieczne wykorzystanie szczotek,
• szczotki mogą być używane do wyczyszczenia wolnych przestrzeni pomiędzy lamelami wymienników, oczywiście w taki sposób, aby nie spowodować ich uszkodzenia,
• pistolety ze sprężonym powietrzem można wykorzystywać do usunięcia (przemieszczenia) zanieczyszczeń znajdujących się pomiędzy elementami wymiennika, bez jego zniszczenia,
• stosowanie specjalnych przyrządów (tzw. grzebieni) do prawidłowego ustawienia (wyprostowania) lameli wymienników po wstępnym czyszczeniu.

W trakcie stosowania II metody czyszczenia można wykorzystać następujące rozwiązania:

• wszystkie procedury czyszczenia podane w metodzie I,
• zastosowanie środków przeznaczonych do czyszczenia wymienników (muszą odpowiadać wymaganiom przedstawionym przez producenta),
• zastosowanie zasilanego elektrycznie urządzenia czyszczącego z wykorzystaniem środków chemicznych,
• mycie wodą wodociągową pod normalnym ciśnieniem,
• zastosowanie urządzeń do mycia wodą pod ciśnieniem,
• czyszczenie gorącą wodą lub parą wodną,
• zastosowanie czyszczącego na mokro urządzenia podciśnieniowego (odkurzacza) z filtrem HEPA,
• podczas czyszczenia chemicznego zastosowanie tymczasowego systemu odprowadzenia cieczy o odpowiedniej efektywności wychwycenia i odprowadzenia ścieków powstałych podczas czyszczenia,
• wykonanie tymczasowych osłon ochronnych w celu zabezpieczenia materiałów izolacyjnych i innych materiałów porowatych przed zawilgoceniem i/lub kontaktem ze środkami chemicznymi. Żaden materiał porowaty znajdujący się w pobliżu czyszczonego wymiennika ciepła nie może zostać nasycony cieczą, chemikaliami lub wodą,
• taca ociekowa i przewód spustowy muszą być czyszczone, odświeżone i dokładnie opłukane,
• wszystkie metody czyszczenia oraz stosowane produkty muszą być przetestowane w celu stwierdzenia, czy nie spowodują uszkodzenia lub erozji powierzchni wymienników oraz lamel; muszą też odpowiadać wymaganiom przedstawionym przez producentów wymienników. W celu ograniczenia możliwości spowodowania uszkodzeń zaleca się, aby do czyszczenia wymienników stosować środki o neutralnym pH. Zaleca się także, aby wymienniki były gruntownie opłukane czystą wodą w celu usunięcia pozostałych na ich powierzchni cząstek środków czyszczących.

Zalecenia producentów

Poniżej przedstawiono przykładowe zalecenia producenta urządzeń wentylacyjnych dotyczące czyszczenia urządzeń uzdatniających i wprawiających w ruch powietrze w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych [2].

Wentylator. Ogólny stan wentylatora należy kontrolować co 6 miesięcy, natomiast wyważenie wirnika nie rzadziej niż raz do roku. W przypadku gdy przetłaczane powietrze jest zanieczyszczone (kurz, mgła olejowa itp.), częstotliwość kontroli musi być odpowiednio większa. W razie zabrudzenia wirnik należy wyczyścić.

Silnik. Mimo tego, że silniki elektryczne są w zasadzie bezobsługowe, ich regularna kontrola jest jednak wymagana. Pozwala to rozpoznać z wyprzedzeniem ewentualne usterki i zapobiec awariom. Silnik należy regularnie czyścić, gdyż zabrudzenie obudowy utrudnia jego chłodzenie, co może prowadzić do uszkodzenia uzwojenia.

Przekładnia pasowa – pasy. W przypadku zabrudzenia pasów można je czyścić mieszanką glicerynowo-spirytusową w stosunku 1:10, jednak bez użycia ostrych przedmiotów.Nagrzewnice wodne. Stan zabrudzenia nagrzewnicy należy kontrolować raz na kwartał. W razie potrzeby nagrzewnicę należy wyczyścić za pomocą sprężonego powietrza (kierując jego strumień przeciwnie do normalnego kierunku przepływu powietrza i równolegle do lamel), odkurzaczem z miękką ssawką lub wodą z detergentem. Dopuszczalne jest stosowanie wyłącznie detergentów niepowodujących korozji miedzi i aluminium.

Chłodnice. Częstotliwość i zakres kontroli oraz sposoby czyszczenia są analogiczne jak dla nagrzewnic, jednak temperatura wody stosowanej do czyszczenia chłodnic freonowych nie może przekraczać 40°C. Należy skontrolować m.in.:

• czy syfon jest drożny i zalany wodą,
• czy w wannie na kondensat nie ma zanieczyszczeń,
• stan zabrudzenia odkraplacza.

Nagrzewnice elektryczne. Częstotliwość kontroli i czyszczenia nagrzewnic elektrycznych jest analogiczna jak w przypadku nagrzewnic wodnych. Czynności te można wykonywać jedynie po odłączeniu zasilania i sterowania od nagrzewnicy. Do czyszczenia można używać sprężone powietrze lub odkurzacz.

Wymiennik rotacyjny. Stan zabrudzenia koła rotacyjnego wymiennika należy kontrolować przynajmniej dwa razy w roku. W razie potrzeby wymiennik można czyścić takimi samymi metodami jak nagrzewnice i chłodnice. W czasie kontroli należy również sprawdzić stan i napięcie paska klinowego.

Wymiennik krzyżowy. Stan wymiennika należy kontrolować raz na pół roku. W razie potrzeby wymiennik należy wyczyścić sprężonym powietrzem lub za pomocą odkurzacza. Należy również m.in. skontrolować stan zabrudzenia wanny na kondensat i odkraplacza oraz sprawdzić, czy syfon wodny jest drożny i zalany wodą.Wymiennik glikolowy. Podobnie jak w przypadku nagrzewnic i chłodnic raz na kwartał należy skontrolować stan zabrudzenia wymienników, wanny na kondensat i odkraplacza oraz sprawdzić, czy syfon wodny jest drożny i zalany wodą.

Filtry działkowe i kieszeniowe. Stan zabrudzenia filtrów kontroluje się poprzez pomiar oporu przepływu powietrza. Wkłady filtracyjne należy wymienić, gdy przekroczony został podany przez producenta końcowy spadek ciśnienia. W przypadku filtrów wyposażonych w presostaty konieczność ich wymiany będzie sygnalizowana przez układ automatyki. W przypadku filtrów bez presostatów ich stan należy kontrolować z częstotliwością zależną od zabrudzenia powietrza atmosferycznego, jednak nie rzadziej niż raz na miesiąc. W trakcie kontroli należy sprawdzić, czy któryś z wkładów filtracyjnych nie został rozerwany (np. z powodu nadmiernego zabrudzenia). W razie rozerwania filtra presostat lub manometr mogą nie wykazać przekroczenia dopuszczalnego spadku ciśnienia.Tłumik akustyczny. Kulisy tłumika nie wymagają obsługi eksploatacyjnej. Jedynie w trakcie ogólnego przeglądu okresowego należy sprawdzić ich stan zabrudzenia i w razie potrzeby wyczyścić. Tłumiki można czyścić na sucho, zwracając jednak szczególną uwagę, aby nie uszkodzić powłoki ochronnej materiału wypełniającego kulisy.

Przepustnice. Zasadniczo nie wymagają obsługi. W czasie ogólnego przeglądu okresowego należy jedynie sprawdzić, czy istnieje możliwość ich swobodnego obrotu w pełnym zakresie. W razie potrzeby przepustnice należy wyczyścić.

Czerpnie powietrza zewnętrznego. Stan zabrudzenia czerpni należy kontrolować raz na miesiąc. W trakcie kontroli należy usunąć zanieczyszczenia, takie jak liście, papier, szmaty itp.

Literatura

1. 1. ARC 2006 Assessment, Cleaning and Restoration of HVAC Systems, Standard the National Air Duct Cleaners Association, Waszyngton, NADCA 2006.
2. Centrale wentylacyjno-klimatyzacyjne AF. Dokumentacja techniczno-ruchowa, katalog firmy Frapol, luty 2008, http://www.frapol.com.pl/instrukcje/caf.pdf.
3. http://www.easyspares.co.uk.
4. http://www.jcwhitney.com.
5. PN-EN 12097:2007 Wentylacja budynków – Sieć przewodów – Wymagania dotyczące elementów składowych sieci przewodów ułatwiających konserwację sieci przewodów.
6. PN-EN 13779:2008 Wentylacja budynków niemieszkalnych – Wymagania dotyczące właściwości instalacji wentylacji i klimatyzacji.
7. prEN 15780: 2008 (E) Ventilation for buildings – Ductwork – Cleanliness of ventilation systems.
8. Pykacz S., Buczyńska-Tytz E., Warunki techniczne wykonania i odbioru instalacji wentylacyjnych, Wymagania techniczne COBRTI INSTAL, Zeszyt 5, COBRTI INSTAL, Warszawa 2002.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!