Kontrola kotłów w budynkach. Czy na pewno wiemy, jak ją przeprowadzać?

Do sformułowania niniejszych uwag skłonił mnie artykuł mgr. inż. Jerzego Kosieradzkiego pt. „Regularna kontrola kotłów”, opublikowany w „Rynku Instalacyjnym” nr 12/2008. Wynikałoby z niego, że przeprowadzanie kontroli kotłów zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo budowlane jest stosunkowo prostym zabiegiem technicznym i wypełnianie tego ustawowego obowiązku nie powinno przysparzać problemów. Moim zdaniem sprawa jest trochę bardziej skomplikowana, może nie pod względem czysto technicznym (choć i tu są pewne trudności – o czym dalej), ale ze względów prawnych, organizacyjnych i kompetencyjnych.

Zapisy ustawowe

Nowelizacja ustawy Prawo budowlane z dnia 19 września 2007 r. wdraża do polskiego prawa dyrektywę 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków [1]. Dyrektywa wprowadza dwa mechanizmy służące zmniejszeniu zużycia energii w budynkach:

• ocenę energetyczną budynków, której efektem jest świadectwo charakterystyki energetycznej i przypisanie ocenianemu obiektowi klasy energetycznej,
• systematyczną okresową kontrolę kotłów, a także jednorazową kontrolę instalacji ogrzewczych, w której kotły pracują dłużej niż 15 lat, dokumentowaną protokołami kontroli.

Znowelizowane Prawo budowlane wprowadza szczegółowe uregulowania dotyczące pierwszego z tych mechanizmów skutkujące wydaniem odrębnego rozporządzenia w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej oraz zmianami w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki, i w rozporządzeniu w sprawie zakresu i formy projektu budowlanego.

Obowiązek zapewnienia okresowej kontroli kotłów i jednorazowej kontroli instalacji ogrzewczej wpisano w art. 62 ustawy Prawo budowlane jako jeden z wielu obowiązków właściciela lub zarządcy budynku dotyczących poprawnego utrzymania budynku w trakcie jego użytkowania. Warto zwrócić uwagę, że cały art. 62, jak również poprzedzający go art. 61 zawierają wymagania mające na celu zapewnienie przede wszystkim bezpieczeństwa użytkowania obiektu budowlanego.

Zacytujmy obszerny fragment tego przepisu, aby uświadomić, w jakim kontekście umieszczono zapis o kontroli kotłów.
Art. 62.1. Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli:

1) okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego:

1. elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działanie czynników występujących podczas użytkowania obiektu,
2. instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska,
3. instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych);

2) okresowej, co najmniej raz na pięć lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów;

3) okresowej w zakresie, o którym mowa w pkt.1, co najmniej dwa razy do roku, w terminach do 31 maja oraz do 30 listopada, w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m² oraz innych obiektów budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m²; osoba dokonująca kontroli jest obowiązana bezzwłocznie pisemnie zawiadomić właściwy organ o przeprowadzonej kontroli;

4) bezpiecznego użytkowania obiektu każdorazowo w przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 61 pkt. 2;

5) okresowej, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego kotłów, z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów oraz ich wielkości do potrzeb użytkowych:
a) co najmniej raz na 2 lata – opalanych nieodnawialnym paliwem ciekłym lub stałym o efektywnej nominalnej wydajności ponad 100 kW,
b) co najmniej raz na 4 lata – opalanych nieodnawialnym paliwem ciekłym lub stałym o efektywnej nominalnej wydajności 20 kW do 100 kW oraz kotłów opalanych gazem; 

6) okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na ocenie efektywności energetycznej zastosowanych urządzeń chłodniczych w systemach klimatyzacji, ich wielkości w stosunku do wymagań użytkowych o mocy chłodniczej nominalnej większej niż 12 kW.

1a. W trakcie kontroli, o której mowa w ust. 1, należy dokonać sprawdzenia wykonania zaleceń z poprzedniej kontroli.
1b. Instalacje grzewcze z kotłami o efektywnej nominalnej wydajności powyżej 20 kW starszymi niż 15 lat powinny być poddane jednorazowej kontroli obejmującej ocenę efektywności kotła oraz dopasowania kotła poprzez porównanie go z wymaganiami grzewczymi budynku.

2. Obowiązek kontroli, o której mowa w ust. 1 pkt. 1 lit. a, nie obejmuje właścicieli i zarządców:

1. budynków mieszkalnych jednorodzinnych;
2. obiektów budowlanych:
   1. budownictwa zagrodowego i letniskowego,
   2. wymienionych w art. 29 ust. 1.

3. Właściwy organ – w razie stwierdzenia nieodpowiedniego stanu technicznego obiektu budowlanego lub jego części, mogącego spowodować zagrożenie: życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska – nakazuje przeprowadzenie kontroli, o której mowa w ust.1, a także może żądać przedstawienia ekspertyzy stanu technicznego obiektu lub jego części.

4. Kontrole, o których mowa w ust. 1, powinny być dokonywane, z zastrzeżeniem ust. 5 i 6, przez osoby posiadające uprawnienia budowlane odpowiedniej specjalności.

5. Kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochronnych i gazowych, o której mowa w ust. 1 pkt. 1 lit. c, pkt. 2 oraz ust. 1b, powinny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych i gazowych.

6. Kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych, o której mowa w ust.1 pkt. 1 lit. c, powinny przeprowadzać:

1. osoby posiadające kwalifikacje mistrza w rzemiośle kominiarskim – w odniesieniu do przewodów dymowych oraz grawitacyjnych przewodów spalinowych i wentylacyjnych;
2. osoby posiadające uprawnienia budowlane odpowiedniej specjalności – w odniesieniu do przewodów kominowych, o których mowa w pkt. 1, oraz do kominów przemysłowych, kominów wolnostojących oraz kominów lub przewodów kominowych, w których ciąg kominowy jest wymuszony pracą urządzeń mechanicznych.

Fragmenty tekstu zaznaczone wytłuszczoną czcionką zostały wprowadzone przez nowelizację ustawy [4]. Wypada zastrzec, że przedstawiony tekst powstał ze scalenia przepisów ustaw [2], [3] i [4] na potrzeby tej publikacji i nie stanowi oficjalnej wersji art. 62.

Wątpliwości interpretacyjne

Za przestrzeganie obowiązku kontroli kotłów odpowiada zarządca lub właściciel obiektu budowlanego, musi on zatem odpowiedzieć sobie na podstawowe pytania:

• Czy kocioł (kotły) znajdujący się w obiekcie podlega kontroli w trybie ustawy?
• Jaki powinien być właściwy zakres kontroli kotła?
• Kto jest upoważniony do kontroli kotła?
• Jak ma być dokumentowana przeprowadzona kontrola i gdzie są przechowywane związane z tym dokumenty?

Odpowiedź na żadne z tych pytań, w świetle przepisów ustawy, nie jest oczywista. Przepis mówi: kotły powyżej 100 kW powinny być badane raz na dwa lata. Jaka jest górna granica mocy kotła podlegającego takiemu badaniu?

Mowa jest również o obowiązkach zarządców lub właścicieli obiektów budowlanych. Obiektem budowlanym jest też zakład przemysłowy. Czy kotły w przemyśle podlegają kontroli w trybie ustawy Prawo budowlane, czy też nie? Przy odrobinie dobrej woli i znajomości treści dyrektywy 2002/91/WE można odpowiedzieć, że nie. Dyrektywa mówi o kotłach grzewczych, a więc zaspokajających potrzeby ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej w budynkach. Ale tego autorzy nowelizacji ustawy nie doprecyzowali.

Nie zmienia to faktu, że będziemy mieli do czynienia z całkiem pokaźnymi kotłami. Wielu zarządców osiedli mieszkaniowych administruje kotłowniami z jednostkami kotłowymi o mocy 1,25, 2,5 i 5 MW (kotły wodnorurkowe). Z drugiej strony czytając zapis pkt. 5 b) w art. 62.1, można odnieść wrażenie, że nie postawiono dolnej granicy mocy kotłów gazowych (tak przynajmniej wynika z logiki języka polskiego). Czyżbyśmy mieli kontrolować efektywność energetyczną term gazowych w mieszkaniach? (Aczkolwiek mogłoby to być celowe). I tym razem odwołanie się do tekstu dyrektywy pozwala tę sprawę wyjaśnić.

Dolna granica 20 kW obowiązuje dla wszystkich rodzajów paliw nieodnawialnych. Trzymając się tej dolnej granicy, nadal nie jesteśmy w stanie precyzyjnie określić obszaru, na którym mają być badane kotły. Artykuł 62 ust. 2 zwalnia domy jednorodzinne i budynki w zabudowie zagrodowej tylko z obowiązku corocznej kontroli elementów budynku narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne. Kotłów to nie dotyczy.

W dużych budynkach jednorodzinnych i w gospodarstwach rolnych działają kotły o mocy powyżej 20 kW. Szczególnie te w gospodarstwach rolnych są często w złym stanie technicznym i pracują mało efektywnie. Tylko jak zmusić rolnika, żeby poddał kocioł badaniu.

Dyspozycje zawarte w ustawie dotyczące zakresu kontroli obejmują: stan techniczny kotła, jego efektywność energetyczną i stopień dopasowania do potrzeb użytkowych. A co z osprzętem kotła, urządzeniami pomocniczymi, np. pompami obiegowymi, zabezpieczeniem przed nadmiernym wzrostem ciśnienia i temperatury? Co z bezpieczeństwem użytkowania, szczególnie w zakresie poprawnej wentylacji pomieszczenia, w którym pracuje kocioł?

Ten ostatni aspekt sprawy jest w Polsce często zaniedbywany, a skutki tych zaniedbań są tragiczne. Wprawdzie zła wentylacja pomieszczenia kotła powinna dać o sobie znać w trakcie oceny sprawności energetycznej, jednak osoba dokonująca pomiarów może nie powiązać tych dwóch spraw. Kontrolę kotłów wpisano do tego artykułu ustawy, który dotyczy głównie bezpieczeństwa użytkowania obiektu budowlanego, jednak nie skorzystano z okazji, żeby poprawić bezpieczeństwo eksploatacji kotłowni poprzez odpowiednie ukierunkowanie czynności kontrolnych.

Przepis art. 62 ust. 4 upoważnia do kontroli kotłów osoby z uprawnieniami budowlanymi odpowiedniej specjalności. Tą specjalnością są uprawnienia w zakresie sieci, instalacji i urządzeń cieplnych. Natomiast przepis ust. 5 tegoż artykułu do kontroli instalacji z kotłami o mocy powyżej 20 kW, starszymi niż 15 lat, upoważnia osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych i gazowych.Kwalifikacje takie nabywa się w trybie określonym w rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 28 kwietnia 2003 r. [6].

Ani jedna, ani druga kategoria osób bez dodatkowego przeszkolenia nie będzie posiadała kompetencji do wykonywania czynności, do których upoważnia je Prawo budowlane. Osoby z uprawnieniami budowlanymi na ogół nie parały się pomiarami cieplnymi. Osoby z kwalifikacjami wymaganymi przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją nie będą za to potrafiły ocenić wymagań grzewczych budynku, bo do tego należy mieć kwalifikacje projektanta instalacji (trzeba umieć policzyć aktualne zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania). Przygotowywany projekt kolejnej zmiany ustawy Prawo budowlane (z 5 stycznia 2009 r.) ceduje wszystkie kontrole kotłów na osoby z tej drugiej grupy.

Artykuł 64 ustawy Prawo budowlane nakazuje dołączać do książki obiektu budowlanego protokoły kontroli przewidzianych w art. 62. Nie wiadomo, gdzie dołączyć protokół kontroli kotła w budynku jednorodzinnym lub budynku w gospodarstwie rolnym, bo obiekty te z mocy art. 64 ust. 4 zostały zwolnione z obowiązku prowadzenia książki obiektu budowlanego, a tylko zapisy w tej książce pozwalają na bieżąco monitorować wypełnianie obowiązku kontroli przez zarządcę lub właściciela budynku.

Wracając do kwestii technicznych, należy zauważyć, że brak jest jednolitej metodologii badań kotłów. Proste pomiary proponowane przez J. Kosieradzkiego we wspomnianym na wstępie artykule wystarczą może przy kontroli małego kotła gazowego, ale już nie przy kontroli dużej jednostki kotłowej opalanej węglem.

Ponadto niezbędna jest, jednolita w skali kraju, metodologia przeliczania wydajności i sprawności kotła badanego w przypadkowych warunkach sezonu ogrzewczego (wcale nie ekstremalnych) na parametry obliczeniowe. Jest to konieczne do oceny, czy kocioł (kotły) jest odpowiedni do potrzeb użytkowych. Przetłumaczona przez Polski Komitet Normalizacyjny norma PN-EN 15378:2007 [5] ma wiele braków i będzie ją można wykorzystywać praktycznie dopiero po opracowaniu załącznika krajowego. Oj, nie będzie łatwo!

Literatura

1. Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (DzUrz L1 z 4.01.2004 r.).
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity wg obwieszczenia Marszałka Sejmu RP z dnia 17 sierpnia 2006 r. ogłoszony w DzU nr 156, poz. 1118).
3. Ustawa z dnia 10 maja 2007 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 99/2007, poz. 665).
4. Ustawa z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane (DzU nr 191/2007, poz. 1373).
5. PN-EN 15378:2007(U) Instalacje ogrzewcze w budynkach – Kontrola kotłów i instalacji ogrzewczych.
6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (DzU nr 89, poz. 828).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!