Klimatyzatory – etykiety i przeglądy

Wymagania klientów rosną, zwłaszcza wobec efektywności energetycznej i wydajności urządzeń, stymulowane nie tylko wzrostem cen energii elektrycznej (najszybszym w Polsce spośród krajów UE), ale też wprowadzeniem etykiet energetycznych dla klimatyzatorów o mocy do 12 kW. Na rynku klimatyzatorów konkurują także firmy oferujące usługi doboru i instalacji urządzeń. Ich poziom stale wzrasta i firmy z kwalifikacjami wystarczającymi co najwyżej do instalacji lodówek są już wyjątkiem. Dalszemu wzrostowi jakości usług instalacyjnych i serwisowych sprzyjać będzie m.in. obowiązkowa kontrola systemów klimatyzacji o mocy powyżej 12 kW.

Pomimo wielu zawirowań w budownictwie w ostatnich latach branża wentylacyjno-klimatyzacyjna ma się lepiej niż inne segmenty rynku instalacyjnego. Obok znanych marek wyrośli nowi gracze na rynku. Coraz więcej inwestorów i użytkowników zwraca uwagę nie tylko na cenę, ale też na koszty eksploatacji, a tym samym jakość urządzeń. Nie liczy się już tylko okres gwarancji, ale też COP i EER. Konsekwentnie wprowadzane w Unii coraz wyższe wymagania dla urządzeń, instalacji i budynków sprzyjać będą wzrostowi jakości i efektywności instalowanych systemów klimatyzacyjnych.

Klimatyzatory do 12 kW

Prawo wymaga oznakowania klimatyzatorów o mocy chłodniczej do 12 kW etykietą efektywności energetycznej. Klasy efektywności określa rozporządzenie w sprawie etykiet dla urządzeń [1]. Zgodnie z nim klimatyzatory zasilane energią elektryczną z sieci, o mocy chłodniczej do 12 kW włącznie, muszą spełniać określone warunki efektywności energetycznej i wydajności grzewczej.

Wskaźnik EER informuje o stosunku mocy chłodniczej urządzenia do ilości energii elektrycznej niezbędnej do jej osiągnięcia. Im jest wyższy, tym większa efektywność energetyczna. Rozporządzenie wyróżnia siedem klas efektywności energetycznej (od A do G). Najefektywniejsze jednostki, o wskaźniku EER > 3,20 należą do kategorii A, a te o wskaźniku EER < 2,20 – do kategorii G. Dzięki temu podziałowi użytkownik może porównać podobne urządzenia różnych producentów. Etykieta zawiera też informację o szacunkowym rocznym zużyciu energii w trybie chłodzenia (w kWh) w standardowym gospodarstwie domowym. Kolejną informacją jest moc chłodnicza urządzenia, określona jako jego wydajność w kW w trybie chłodzenia przy pełnym obciążeniu.

Na etykiecie podawany jest również typ jednostki, która może mieć tylko funkcję chłodzenia albo łączyć chłodzenie z grzaniem. Dla klimatyzatorów z funkcją chłodzenia i grzania podawana jest moc grzewcza oraz klasa efektywności energetycznej w trybie grzania określana współczynnikiem COP.Jest to stosunek uzyskanej mocy grzewczej do pobieranej mocy elektrycznej. Najefektywniejsze jednostki mają klasę A. Podawany jest też poziom głośności urządzenia w db(A).

Zatem poza nazwą producenta i urządzenia etykieta dostarcza informacje o zużyciu energii. Celem etykietyzacji jest skłonienie inwestorów do zakupu urządzeń klimatyzacyjnych o najlepszych wskaźnikach EER i COP. Poziom zużycia energii wpływa na emisję spalin powstających podczas jej produkcji. Zatem im mniej zużyjemy energii, tym mniejszy będzie nasz negatywny wpływ na klimat i środowisko.

19 maja 2010 r. Parlament Europejski zatwierdził nowelizację dyrektywy regulującej oznaczanie efektywności energetycznej urządzeń elektrycznych używanych w gospodarstwach domowych. Zmiany przewidują m.in. wprowadzenie nowego oznaczenia graficznego dla stopnia energooszczędności urządzeń, w tym klimatyzatorów o mocy do 12 kW. Format nowej etykiety oparty będzie na dotychczasowej klasyfikacji, z zastosowaniem liter od A do G, ale można będzie do niej dodać trzy podklasy dodatkowe: A+, A++ i A+++ dla urządzeń najbardziej efektywnych.

Łączna liczba klas będzie nadal ograniczona do siedmiu. Klasyfikacja będzie okresowo weryfikowana, szczególnie wtedy, gdy znaczna część produktów obecnych na rynku wewnętrznym będzie się plasowała w dwóch najwyższych klasach efektywności energetycznej i gdy możliwe będzie osiągnięcie dodatkowych oszczędności poprzez dalsze zróżnicowanie produktów. W przyszłości także we wszystkich reklamach, w których podkreśla się cenę oraz niskie zużycie energii urządzeń AGD, konieczne będzie podawanie informacji o klasie energetycznej danego produktu.

Zakres urządzeń objętych obowiązkiem oznaczania klasy efektywności energetycznej został rozszerzony także na inne produkty, np. chłodnie i lady chłodnicze oraz automaty do sprzedaży produktów spożywczych i napojów [2].

Klimatyzatory powyżej 12 kW

Klimatyzatory o mocy większej niż 12 kW są przedmiotem regulacji zawartych w dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków [3]. Powstała ona w celu ograniczenia emisji dwutlenku węgla, który powstaje m.in. podczas wytwarzania energii wykorzystywanej w budynkach na ogrzewanie, chłodzenie, przygotowanie ciepłej wody użytkowej i  oświetlenie.

Dyrektywa wprowadza w art. 9 wymóg prawnego uregulowania okresowej kontroli systemów klimatyzacji o efektywnej nominalnej mocy większej niż 12 kW. Definiuje ona system klimatyzacji jako połączenie wszystkich elementów wymaganych dla zapewnienia formy przeróbki powietrza, w której temperatura jest kontrolowana lub może być obniżona, możliwie w powiązaniu z kontrolą wentylacji, wilgotności i czystości powietrza.

Kontrola ta obejmuje ocenę efektywności klimatyzacji i jej dostosowania do wymagań chłodzenia danego budynku. Użytkownikom powinno się zapewnić fachowe doradztwo na temat ewentualnych udoskonaleń lub wymiany systemu klimatyzacji oraz rozwiązań alternatywnych. Obowiązek kontroli systemów klimatyzacji w prawie krajowym zawiera art. 62 ustawy Prawo budowlane [4]: Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli: (...) okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na ocenie efektywności energetycznej zastosowanych urządzeń chłodniczych w systemach klimatyzacji, ich wielkości w stosunku do wymagań użytkowych o mocy chłodniczej nominalnej większej niż 12 kW. W trakcie kontroli (...) należy dokonać sprawdzenia wykonania zaleceń z poprzedniej kontroli. Jednak w opinii niektórych ekspertów zapis ten nie wyczerpuje intencji twórców dyrektywy.

Wymóg ten zaczął obowiązywać w styczniu 2009 r. i wspomniane 5 lat minie w 2014 r. Wprawdzie pozostało jeszcze trochę czasu na spełnienie tego obowiązku, ale z drugiej strony nie ma jednolitych wytycznych co do zakresu kontroli. Szczegółowe wytyczne inspekcji systemu klimatyzacji zawiera norma PN-EN 15240:2009 [5]. Jednak prawidłowe i szczegółowe przeprowadzenie kontroli zgodnie z tą normą wymaga uwzględnienia wszystkich aspektów pracy instalacji i jest bardzo czasochłonne.

Ponadto norma ta w edycji z 2009 r. nie została jeszcze przetłumaczona na język polski. Propozycję zakresu i wzór protokołu przedstawił m.in. dr inż. Maciej Mijakowski [6, 7]. Opracowanie powstało m.in. w oparciu o kilkanaście norm, w tym normę [5] i rozporządzenie w sprawie książki obiektu budowlanego [8] oraz ustawę o substancjach zubożających warstwę ozonową [9], a także informacje z serwisu urządzeń. Propozycję tę skrytykowała Krajowa Izba Rzeczoznawców Chłodnictwa, Klimatyzacji i Pomp Ciepła, lecz nie przedstawiła innego konkretnego rozwiązania.

18 maja 2010 r. Parlament Europejski przyjął zmiany (tzw. recast, tj. przekształcenia) w dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków [13]. Oprócz zaostrzonych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej budynków od 2020 r. dyrektywa wymaga, aby państwa członkowskie zachęcały do wprowadzania inteligentnych systemów pomiarowych i zakładania aktywnych systemów kontroli – takich jak energooszczędne systemy automatyzacji, kontroli i monitoringu – w trakcie wznoszenia lub większej renowacji budynku.

Ponadto wymagane będą regularne przeglądy części systemów wykorzystywanych do ogrzewania budynków i klimatyzacji. W nowej dyrektywie pojęcie „system klimatyzacji” oznacza połączenie elementów wymaganych dla zapewnienia formy obróbki powietrza w pomieszczeniach, za pomocą których temperatura jest kontrolowana lub może być obniżana. W zmienionej dyrektywie zagadnienia przeglądów systemów klimatyzacji zajmują więcej miejsca niż dotychczas. Artykuł 15 wprowadza obowiązek regularnych przeglądów dostępnych części systemów klimatyzacji o użytecznej mocy znamionowej ponad 12 kW.

Przeglądy te obejmą ocenę sprawności klimatyzacji i jej doboru w stosunku do wymagań chłodzenia budynku, przynajmniej raz na 5 lat. Ocena doboru nie musi być powtarzana, jeżeli w systemie klimatyzacji nie dokonano zmian lub nie zmieniły się wymagania w zakresie chłodzenia budynku. Państwa członkowskie będą mogły ograniczyć częstotliwość takich przeglądów lub złagodzić je dzięki funkcjonowaniu elektronicznego systemu monitoringu i kontroli.

Częstotliwość może też zależeć od rodzaju i znamionowej mocy użytecznej systemu klimatyzacji, tak aby koszty przeglądów nie były wyższe niż potencjalne oszczędności kosztów energii będące wynikiem kontroli. Przeglądy systemów klimatyzacji powinny być dokonywane, na ile to możliwe z ekonomicznego i technicznego punktu widzenia, wraz z kontrolą systemów grzewczych i innych systemów technicznych.

O ile dotychczas w Polsce dominowało stanowisko, że okresowych kontroli wynikających z dyrektywy nie należy łączyć z innymi czynnościami kontrolnymi w budynku, to obecnie dyrektywa wskazuje, że w celu zminimalizowania obciążeń administracyjnych wobec właścicieli i najemców budynków państwa członkowskie powinny dążyć, na ile to możliwe, do łączenia przeglądów systemów ogrzewania i klimatyzacji z certyfikacjami. Ponadto kontrola systemu klimatyzacji powinna być prowadzona z uwzględnieniem ewentualnych wycieków, tj. zgodnie z wymaganiami wprowadzonymi rozporządzeniem w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych [10].

Po każdym przeglądzie systemu klimatyzacji (a także ogrzewania) należy sporządzić i przekazać właścicielowi lub najemcy budynku sprawozdanie, zawierające wynik przeglądu i zalecenia dotyczące opłacalnej ekonomicznie poprawy charakterystyki energetycznej systemu. Zalecenia mogą się opierać na porównaniu charakterystyki energetycznej systemu poddanego przeglądowi z najlepszym możliwym do zastosowania systemem oraz systemem podobnego rodzaju, którego wszystkie istotne elementy osiągają poziom charakterystyki energetycznej wymagany obowiązującym prawodawstwem.

Świadectwa i przeglądy powinny być wykonywane przez ekspertów o gwarantowanej niezależności. Przy akredytacji ekspertów uwzględniana musi być ich fachowość. Listy ekspertów powinny być publicznie dostępne i regularnie aktualizowane. Jakość świadectw i przeglądów systemów ogrzewania i klimatyzacji ma zapewnić niezależny mechanizm kontroli, polegający m.in. na losowym wyborze pewnej liczby prac i poddaniu ich weryfikacji.

Sankcje w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych na mocy dyrektywy powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Zatem powinno ulec zmianie umocowanie prawne sporządzanych świadectw charakterystyki i przeglądów i nie będą mogły być one ignorowane, także przez samego ustawodawcę i urzędy, w toku tworzenia prawa krajowego i aktów wykonawczych.

Z tego wypływa wniosek, że należy przystąpić do ustalenia wytycznych kontroli systemów klimatyzacji bez czekania, że może tym razem znowu coś się odwlecze. Europa nie będzie za każdym razem pobłażliwa wobec naszego ociągania się i wymagać będzie solidarnego działania, tak samo jak Polska domaga się solidarnej polityki, np. w sprawie bezpieczeństwa energetycznego.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 20 maja 2005 r. w sprawie wymagań dotyczących dokumentacji technicznej, stosowania etykiet i charakterystyk technicznych oraz wzorów etykiet dla urządzeń (DzU nr 98, poz. 825).
2. Projekt dyrektywy (DzU C 123 E z 12.05.2010 r., P.0017 -0031).
3. Dyrektywa nr 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (DzU UE L 1 z 4.01.2003 r).
4. Ustawa Prawo budowlane (DzU nr 156 z 2006 r., poz. 1118, ze zm.).
5. PN-EN 15240:2009 Wentylacja budynków. Charakterystyka energetyczna budynków. Wytyczne dotyczące kontroli instalacji klimatyzacji. cd. ze s. 60 reklama
6. Mijakowski M., Inspekcja systemów klimatyzacji zgodnie z wymaganiami Dyrektywy 2002/91/EC, „Materiały Budowlane” nr 1/2006.
7. Mijakowski M., Inspekcja systemów klimatyzacji – analiza wymagań i propozycja protokołu, „Chłodnictwo i Klimatyzacja” nr 3/2009.
8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie książki obiektu budowlanego (DzU nr 120, poz. 1134).
9. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (DzU nr 121, poz. 1263).
10. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 842/2006 z dnia 17.05.2006 w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych (DzU UE, L 161 z 14.6.2006 r.).
11. Dyrektywa Komisji 2002/31/WE z dnia 22 marca 2002 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w sprawie etykiet efektywności energetycznej urządzeń klimatyzacyjnych typu domowego (DzU UE, L 86 z 3.04.2002 r.).
12. PN-EN 15239:2007 Wentylacja budynków. Charakterystyka energetyczna budynków. Wytyczne dotyczące kontroli instalacji wentylacji.
13. Stanowisko nr 10/2010 przyjęte przez Radę (UE) w dniu 14 kwietnia 2010 r. w pierwszym czytaniu w sprawie przyjęcia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (DzU UE, C 123E z 12.05.2010 r.).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!