Gospodarowanie ściekami dowożonymi

W sprawę zaangażowani są bezpośrednio: właściciel zbiornika bezodpływowego, popularnie nazywanego szambem, właściciel taboru asenizacyjnego, odbierający gromadzone ścieki w zbiorniku i przewożący je do oczyszczalni, a następnie zrzucający je do ciągu technologicznego poprzez stację zlewczą, oraz eksploatatoroczyszczalni. Jednak kwestia gospodarowania ściekami dotyczy jeszcze dwóch stron: starostwa, przyjmującego zgłoszenie budowy i ewentualnie legalizującego „samowolki budowlane”, oraz urzędu gminy (miasta), przyjmującego zgłoszenia eksploatacji, nadzorującego obrót ściekami i wydającego koncesje na przewóz ścieków gromadzonych w zbiornikach bezodpływowych.

Główny przedmiot sporu

Źródłem wątpliwości jest zbiornik bezodpływowy, czyli szambo. Należy przypomnieć, że od 1 maja 2004 r. musimy dostosowywać nasze prawo do dyrektyw europejskich. Zapis artykułu 3 dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych [1] brzmi: „W przypadku gdy ustanowienie systemu zbierania nie jest uzasadnione, jako że nie przyniosłoby korzyści dla środowiska lub powodowałoby nadmierne koszty, należy zastosować pojedyncze systemy lub inne właściwe systemy zapewniające ten sam poziom ochrony środowiska”. Jest to jednoznaczny nakaz stosowania przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, na których budowa systemu zbierania (sieci) kanalizacji jest nieuzasadniona. Regulacje dyrektywy wprowadzone do polskiego prawa ustawą Prawo wodne [2], w art. 42 pkt 4 brzmią: „W miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne lub inne rozwiązania zapewniające ochronę środowiska”.

Porównując obydwa zdania, zauważymy istotną różnicę. Biorąc pod uwagę, że akt niższego rzędu nie ma prawa zmieniać zapisów aktu wyższego rzędu, powstaje nieodparte wrażenie pewnej manipulacji dokonanej w Prawie wodnym. Zapis w ustawie jest wieloznaczny i powoduje niekorzystne dla środowiska interpretacje prawne, czym są „rozwiązania zapewniające ochronę środowiska”. Nie mając uprawnień do szukania powodów fałszowania prawa, lepiej zwrócić się do zapisów podstawowych i obowiązujących, czyli prawa unijnego.

Należy postawić pytanie o podstawę prawną stosowania zbiornika bezodpływowego (szamba) na ścieki. W żadnym z głównych i obowiązujących aktów prawnych (Prawo ochrony środowiska [4], Prawo wodne czy Prawo budowlane [3]) nie przewiduje się takiego tworu. Nie są określone procedury, normy i nazewnictwo. Należy domniemywać, że rozpatrywanie istnienia szamba jest bezprzedmiotowe. Przy dużej dozie dobrej woli za zbiornik bezodpływowy można uznać osadnik gnilny. Budowę tych zbiorników reguluje norma PN-EN 12566-1 [8]. Ale zgodnie z Prawem budowlanym na budowę zbiornika należy uzyskać „pozwolenie na budowę”, co wydaje się być absurdem. Wprawdzie powyższa norma dotyczy oczyszczalni do 50 RLM, ale już sposób budowy oczyszczalni określa wyłącznie norma PN EN 12566-3 [9].

Aby taki obiekt budowlany (urządzenie) został dopuszczony, musi zapewniać taki sam poziom ochrony środowiska jak zbiorowy system zbierania i oczyszczania ścieków, czyli co najmniej szczelność układu oraz właściwie prowadzony nadzór i kontrolę. Chyba nie ma w Polsce ani jednej osoby, która twierdziłaby, że:

• właściciel czteroosobowego gospodarstwa i zbiornika o pojemności czynnej 5 m³ aż 30 razy w roku (czyli blisko co dwa tygodnie) oddaje ścieki taborowi asenizacyjnemu i ma na to dowód w postaci pokwitowania;
• właściciel taboru ma wszystkie pokwitowania na taką ilość ścieków zabranych od właściciela i przekazanych do stacji zlewczej;
• stacja zlewcza posiada pełną rejestrację jakości i ilości ścieków odbieranych od właściciela taboru;
• gmina ma pełny spis ilościowo-jakościowy zbiorników i choć raz w roku kontroluje trzy pierwsze podmioty (porównuje otrzymane dane).

Jeżeli istnieje w Polsce choć jedna taka gmina, można uznać, że takie urządzenie jak szambo jest dopuszczalne. Ponieważ zapis Prawa wodnego nie jest spójny z tekstem dyrektywy ściekowej, na dobrą sprawę od 1 maja 2004 r. powinniśmy byli o szambach zapomnieć na korzyść oczyszczalni do 50 RLM. Wskazuje na to brak zapisów o jakimkolwiek zbiorniku bezodpływowym do gromadzenia ścieków bytowych. Istnieją jednak i stare szamba, wykonane przed tą datą – należy je zalegalizować, a zgłoszenia powinny zostać przyjęte zgodnie z Prawem budowlanym i Prawem ochrony środowiska.

Rada dla kontrolujących, czyli urzędników gminy lub zakładów komunalnych: po obliczeniu bilansu ścieków, na podstawie liczby osób przebywających w gospodarstwie stale i czasowo (nie mylić z zameldowanymi) lub na podstawie poboru wody z danymi z wodomierza, należy porównać tę ilość z danymi wykazanymi w dokumentach (rachunkach) otrzymanych od operatorów taboru asenizacyjnego. Obowiązek takiej kontroli wynika z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminie [5] nakazującej prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych w celu weryfikacji częstotliwości ich opróżniania i opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Każda różnica powinna zostać wyjaśniona. Dzienne minimalne zapotrzebowanie biologiczne i bytowe na jednego mieszkańca wynosi ok. 65 litrów wody. Jeżeli gospodarstwo jest wyposażone w liczne urządzenia sanitarno-domowe, należy to uwzględnić, a różnicę w ilości oddanych ścieków należy uznać za nielegalny zrzut ścieków nieoczyszczonych dokonany przez właściciela do ziemi lub do wód.

Tabor asenizacyjny

Wydawałoby się, że ta kwestia jest wystarczająco jasna zarówno dla gmin i zakładów, jak i usługodawców. Rozporządzenie w sprawie wymagań dla pojazdów asenizacyjnych [6] dotyczy nie tylko taboru prywatnego, ale również spółdzielczego, komunalnego i gminnego. Stosownie do art. 8 ust. 2a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach przedsiębiorca, który ubiega się o zezwolenie na wykonywanie tej usługi, już na etapie wniosku powinien udokumentować gotowość odbioru dowożonych ścieków przez konkretną stację zlewną. W konsekwencji w zezwoleniu podany zostanie oficjalny punkt przyjmowania ścieków dowożonych przez przewoźnika, o czym stanowi art. 9 ust. 1a ustawy. Wykaz przedsiębiorców powinien znajdować się w ogólnodostępnym spisie, a najlepiej również na stronach internetowych urzędu gminy. Obecnie nie stanowi to żadnego problemu, a naruszenie tego standardu wydaje się być polem do licznych  adużyć.

Należy podkreślić wyraźnie, że usługi tego rodzaju wymagają szczególnego nadzoru gminy. Podstawowym kontrolowanym dokumentem powinien być wykaz  ilości ścieków odebranych od właścicieli zbiorników i ścieków zlanych do wskazanej w pozwoleniu stacji. Różnica to nielegalny zrzut ścieków do środowiska, chyba że właściciel taboru przyzna się, iż oszukiwał klientów na opłatach za odebrane ścieki.

Kolejna rada dla urzędów gmin i właścicieli: w pozwoleniu i umowie na odbiór ścieków powinna zostać wyszczególniona cena jednostkowego odbioru ścieków. Na terenach z kanalizacją rozproszoną zalecam relację 1:1, a dla terenów objętych kanalizacją zbiorową – 3:1 oraz odpowiednią stawkę za 1 km dowozu tych ścieków. Może to skłoni mieszkańców do podłączania się do sieci. Zasada ta pozwoli dosyć dokładnie obliczać determinanty planowania rozwoju kanalizacji oraz utrzymać przejrzystość zasad tej gospodarki. Co więcej, wielu właścicieli nieruchomości na terenach nieprzewidzianych do budowy kanalizacji szybko rozważy budowę oczyszczalni do 7,5 (5) m3 na dobę, co na dobre wyjdzie i im, i gminie, i środowisku.

Stacja odbioru ścieków

Rozporządzenie w sprawie warunków wprowadzania nieczystości ciekłych do stacji zlewnych [7] w praktyce weszło w życie 1 stycznia 2004 r. Od tego momentu ta część oczyszczalni lub układu kanalizacji powinna zapewnić pomiar objętości dowożonych nieczystości ciekłych i ich hermetyczny zrzut oraz separowanie zanieczyszczeń stałych, czyli wychwytywanie skratek (o czym wielu eksploatatorów z oszczędności zapomina).

Dostawca nieczystości ciekłych (zgodnie z prawem jest nim wyłącznie właściciel taboru, który uzyskał zezwolenie gminy) może wprowadzać je do stacji zlewnej, jeżeli w umowie zawartej z właścicielem stacji określono w szczególności miesięczną objętość i rodzaj dowożonych do stacji nieczystości ciekłych, dopuszczalną wielkość ładunku zanieczyszczeń w dowożonych nieczystościach oraz miejsce, częstotliwość i sposób pobierania próbek kontrolnych tych nieczystości. Nieczystości ciekłe wprowadzane do stacji zlewnej są dawkowane równomiernie do oczyszczalni ścieków.

Każdy z powyższych warunków wymaga omówienia. Właściciel oczyszczalni (może nim być również gmina) bez wymaganego gminnego spisu szamb, ich rodzaju i liczby osób nie jest w stanie przed rozpoczęciem dowozu spełnić tych wymagań. Jedynie rodzaj ścieków jest możliwy do określenia. Sama rejestracja podmiotu dostarczającego ścieki nie powinna sprawiać żadnych problemów. Od wielu lat jest ona elektroniczna i trudno wyobrazić sobie inny system, gdyż prowadziłoby to do wielkich nadużyć finansowych, co miało miejsce w jednym z największych miast Polski.

Zapis o ładunku jest trochę niefortunny bez określenia czasu i objętości, lepsze jest określenie stężeń zanieczyszczeń. I tu pojawia się problem – tylko w nielicznych przypadkach „komunalni” ogłaszają na stronach internetowych takie warunki. Należy pamiętać, że niezależnie od możliwości technicznych oczyszczalni ścieki trzeba przyjąć. Ewentualne żądanie od dostawcy ścieków, aby dotrzymał warunki (czyli najpierw oczyścił ścieki), jest kuriozalne. Przecież wystarczy regularnie te ścieki wywozić, nie doprowadzając do ich zagniwania. Wyjątkiem, który zasługuje na wyróżnienie, są działania lubelskiego MPWiK, które na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach określiło wartości graniczne stężeń (tab. 1).

Kwestią zasadniczą jest konieczność automatycznego pomiaru stężeń. Dla ścieków bytowych wydaje się to w miarę proste – znane są metody oznaczania ChZT Cr i zawiesiny ogólnej. Oznaczanie tych dwóch stężeń, a nawet tylko ChZT Cr, wystarcza w zupełności. Gorzej jest ze ściekami przemysłowymi.

Rozwiązaniem tego problemu jest wykonanie dwóch zbiorników. Pierwszym jest zbiornik (komora) retencyjno-uśredniający (KRU) przyjmujący „normalne” ścieki dowożone oraz ścieki z systemu kanalizacji. Zważywszy, że zrzut ścieków dowożonych w większości przypadków trwa od godziny 9 do ok. 16, a główny strumień z systemu kanalizacji płynie pomiędzy godziną 6 a 23, warto pokusić się o zmieszanie obu strumieni, a następnie równomierne zasilanie układu oczyszczalni przez całą dobę. W przypadku oczyszczalni o przepustowości do 1000 m³ ma to zasadnicze znaczenie. Zabezpieczeniem przed zrzutem ścieków przekraczających ustalone stężenia jest „dyskryminator” (czujnik) w stacji, który zamyka spływ do KRU i kieruje te ścieki do zbiornika zapasowego. Tam wystarczy najpierw zmierzyć stężenia, ustalić inną opłatę i skierować ścieki do układu oczyszczalni. W większości przypadków nawet duże stężenia w 5 m³ ścieków dowożonych nie spowodują żadnych perturbacji po przejściu przez KRU w oczyszczalni o przepustowości 500 m³.

Podsumowanie

Zasady gospodarowania ściekami są proste, a prawo oczywiste. Próby interpretacji przepisów odbiegające od idei zawartych w dyrektywie i manipulowanie nimi na niższych szczeblach administracji mogą przynieść opłakane skutki finansowe dla całej Polski. Zainteresowanych odsyłam do obszernego materiału Najwyższej Izby Kontroli o wykonaniu KPOŚK oraz do opracowania „Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Aktualizacji KPOŚK 2008”. Nie ma w nich usprawiedliwienia dla lokalnych samorządowców w kwestii stanowienia wadliwych taryf i odmawiania finansowania zachodnich fanaberii w „naszych”oczyszczalniach. A niestety właśnie tak w niektórych gminach wygląda gospodarka ściekami.

Literatura

1. Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG) (Dz.Urz. UE z dnia 30 maja 1991 r. nr L 135).
2. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (DzU nr 115, poz. 1229, ze zm.).
3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU nr 89, poz. 414, ze zm.).
4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU nr 62, poz. 627, ze zm.).
5. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (DzU nr 132, poz. 622, ze zm.).
6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dla pojazdów asenizacyjnych (DzU nr 193, poz. 1617).
7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 października 2002 r. w sprawie warunków wprowadzenia nieczystości ciekłych do stacji zlewnych (DzU nr 188, poz. 1576).
8. PN-EN 12566-1:2004 Małe oczyszczalnie ścieków dla obliczeniowej liczby mieszkańców (OLM) do 50. Cz. 1. Prefabrykowane osadniki gnilne.
9. PN-EN 12566-3:2005 Małe oczyszczalnie ścieków dla obliczeniowej liczby mieszkańców (OLM) do 50. Cz. 3. Kontenerowe i/lub montowane na miejscu przydomowe oczyszczalnie ścieków.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!