Sprawdzanie poprawności rozliczania kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników

W budynkach po termomodernizacji wraz z wymianą stolarki okiennej, ale bez przeprowadzenia równolegle modernizacji instalacji centralnego ogrzewania, w znaczniej mierze wykorzystywana jest energia nieopomiarowana. Po termomodernizacji bardzo często do pokrycia strat ciepła lokalu wystarczy energia przekazywana przez nieizolowane rury instalacyjne (piony grzewcze) oraz zyski energii przenikającej z lokali sąsiednich przez przegrody wewnętrzne o wysokich wartościach współczynników przenikania ciepła.

Lokale położone w środku budynku oraz na pośrednich kondygnacjach dla utrzymania zadanej na głowicy termostatycznej temperatury 19–20°C nie muszą korzystać z energii z grzejników, co powoduje brak wskazań podzielników. Ich zerowe wskazania mogą sugerować niekorzystanie z ciepła z instalacji centralnego ogrzewania, co trudno przyjąć, mając na względzie specyfikę budownictwa wielorodzinnego. Z kolei w lokalach niekorzystnie położonych lub racjonalnie wykorzystujących ciepło z instalacji ogrzewczej podzielniki wskazują wartości zawyżone.

W wielu budynkach przyjęto rozwiązanie, że za ciepło dostarczone do budynku płacą tylko ci lokatorzy, których podzielniki mają wskazania różne od zera. Prowadzi to do paradoksu: część użytkowników nie płaci za ciepło w ogóle, druga część dostaje rachunki zawyżone. Mało jest rachunków z wynikami zgodnymi z krzywą Gaussa, czyli rozkładem normalnym, gdzie większość wyników plasuje się w sąsiedztwie średniej arytmetycznej.

Nie do pozazdroszczenia jest sytuacja lokatorów, w większości racjonalnie korzystających z grzejników, których podzielniki wykazują normalne zużycie energii cieplnej. W ich jednostkach zużycia zawarta jest również energia wykorzystana w innych lokalach, pobrana z pionów instalacji grzewczej i przez ściany od sąsiadów.

Brakuje im wiedzy, jak bronić swoich interesów, z uwagi na mało czytelne zapisy regulaminów rozliczania oraz brak jasnych przepisów prawnych w tym zakresie i kryteriów oceny prawidłowości przeprowadzonego rozliczenia kosztów ogrzewania lokali w budynku wielorodzinnym.

Przykładem niech będzie rzeczywiste rozliczenie kosztów ogrzewania trzech budynków zasilanych z węzła grupowego, liczących 114 lokali w jednym z dużych miast na wschodzie Polski. Właściciel lokalu mieszkalnego o powierzchni 84,70 m² otrzymał z firmy rozliczeniowej rachunek za roczne koszty ogrzewania w wysokości 13 849,45 zł, czyli 13,63 zł/(m²×m-c).

Zasilany z tego samego węzła lokal o minimalnym zużyciu ciepła z grzejników wykazywał koszt w wysokości 1 zł/(m2×m-c), czyli ponad 13,6 razy mniej. Budynki były poddane termomodernizacji polegającej na izolacji ścian zewnętrznych. Kolejnym przykładem mogą być rachunki za ogrzewanie u innego zarządcy, w tej samej miejscowości.

W sezonie 2011/2012 właściciel lokalu o powierzchni 43,5 m² zapłacił 11 893,13 zł, co stanowiło 41% kosztów 46-lokalowej nieruchomości. Z kolei w sezonie 2012/2013 w tym samym budynku na jeden z lokali użytkowych o powierzchni 28,1 m² przypadło 11 661,69 zł kosztów ogrzewania, czyli 34,58 zł/(m²×m-c) [10].

Przytoczone powyżej przykłady rozliczeń kosztów ogrzewania trudno byłoby obronić zarówno na gruncie praw fizyki, jak i doświadczenia życiowego. Co może zrobić lokator, który otrzymał tak wysoki rachunek i słyszy, że niewystarczająco oszczędnie gospodarował ciepłem?

Osoby, których dotyczą wspomniane rachunki, nie mają odpowiednich narzędzi do sprawdzenia, czy przedstawione rozliczenie jest prawidłowe. Niniejszy artykuł może częściowo zmienić ten stan rzeczy, ponieważ podano w nim metodykę sprawdzania rozliczania indywidualnych kosztów ogrzewania na podstawie wskazań nagrzejnikowych podzielników elektronicznych.

Jak sprawdzić, czy rozliczenie kosztów ogrzewania jest prawidłowe?

Ciekawym przykładem ewolucji poglądów w problematyce rozliczania kosztów ogrzewania są Niemcy. Po procesie częściowej wymiany podzielników wyparnych na elektroniczne radykalnie wzrósł udział lokali o małym zużyciu ciepła. Wyraźnie sugerowało to ustawodawcy, że w lokalach o małym zużyciu ciepła (mała ilość jednostek zużycia na podzielnikach) do uzyskania temperatury komfortu cieplnego użytkownikom wystarczała energia pochodząca z przewodów instalacyjnych, bez korzystania z grzejników.

W Niemczech, w szczególności na terenie byłej NRD, przewody rozprowadzające wodę grzewczą prowadzone były tak jak w Polsce po wierzchu ścian (w układzie poziomym jednorurowym). Ich średnica oraz wysoka temperatura wody grzewczej zapewniała wystarczającą ilość ciepła do ogrzania niektórych lokali. Za to ciepło płacili inni użytkownicy o większym zużyciu poprzez zawyżony koszt rozliczeniowych jednostek zużycia. Spowodowało to nowelizację rozporządzenia o rozliczaniu zgodnym ze zużyciem [2], do którego wprowadzono klauzulę o uwzględnianiu ciepła pochodzącego z przewodów doprowadzających.

W ślad za nowymi przepisami Związek Inżynierów Niemieckich (VDI) określił kryteria oceny gotowego raportu z podziału kosztów ogrzewania na poszczególne lokale. Wytyczne VDI podają trzy kryteria oceny zbiorczego rozliczenia kosztów ogrzewania lokali w jednostce rozliczeniowej:

• ilość ciepła emitowana tylko przez grzejniki w lokalach na tle całkowitej ilości ciepła dostarczonego do budynku jest rażąco niska,

• rozkład zużycia ciepła z grzejników w poszczególnych lokalach nie jest zbliżony do rozkładu normalnego, czyli dużo jest odczytów małych lub dużych, a mało średnich,

• duża jest ilość małych wskazań podzielników, sugerujących małe zużycie ciepła, które nie pokrywa zapotrzebowania na energię do ich ogrzania.

Spełnienie wszystkich tych kryteriów jednocześnie kwalifikuje analizowane rozliczenie do uwzględnienia w nim innych źródeł ciepła w lokalu niż tylko grzejniki.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że w normie europejskiej EN 834 [8] podano zalecenie, aby przy podziale kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników uwzględnić ciepło emitowane przez piony grzewcze, jeśli wpływa ono istotnie na wynik podziału kosztów ogrzewania. W nowej wersji normy z 2012 r. [7] zapis ten wprowadzono powtórnie.

Jako kryterium oceny wpływu pionów grzewczych podano wspomniane wytyczne VDI. Dlatego przy ocenie prawidłowości rozliczania kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników elektronicznych zastosowanie wspomnianych wytycznych wydaje się zasadne, szczególnie w kontekście faktu, że stworzono je dla podzielników niemieckich, które w dalszym ciągu przeważają na polskim rynku.

Inną metodą oceny rozliczania kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników jest prosty test Zoellnera, który polega na ocenie wartości ilorazu Kn, w którym w liczniku występuje udział ciepła pobranego przez użytkownika w zużyciu całej jednostki rozliczeniowej, a mianownik to udział ogrzewanej powierzchni tego samego użytkownika w całej powierzchni ogrzewanej jednostki rozliczeniowej [11].

W przypadku jednostek rozliczeniowych dla grupy stanowiącej więcej niż 90% wszystkich użytkowników iloraz ten musi mieścić się w przedziale pomiędzy 0,3 (użytkownicy o małym zużyciu) a 2 (użytkownicy o dużym zużyciu). W innych okolicznościach rejestracja kosztów ogrzewania na podstawie zużycia jest nieprawidłowa.

Analiza prostego przykładu rozliczenia kosztów ogrzewania

Ciepło emitowane przez przewody instalacyjne powinno być uwzględniane, jeżeli jego udział wpływa na wynik podziału kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników elektronicznych. Na podstawie analizy zbiorczego rozliczenia można wyznaczyć odpowiednie wskaźniki służące do oceny, w jakim stopniu oddawanie ciepła przez rury jest w rozpatrywanej instalacji grzewczej istotne.

Wskaźnikami tymi są [9]:

• udział ciepła emitowanego przez grzejniki w całkowitym cieple dostarczonym do budynku r_w,

• odchylenie standardowe wartości znormalizowanego zużycia związanego z powierzchnią S_v,

• liczba lokali o niskim zużyciu g.

   (1)

gdzie:
z_j – wartość zużycia zarejestrowana przez podzielniki na grzejnikach, WZ;
Q_HW – zużycie ciepła końcowego do ogrzewania lokali, kWh;
E_B – czułość (przeliczenie podzielnikowych jednostek zużycia na ciepło końcowe), WZ/kWh.

Odchylenie standardowe znormalizowanego zużycia wyznacza się z zależności:

  (2)

gdzie:
– znormalizowana wartość zużycia wyznaczona z
vj – jednostkowa wartość zużycia wyznaczona z vj = zj/Aj,
– średnia jednostkowa wartość zużycia wyznaczona z   ,
Aj – powierzchnia rozliczanego lokalu (jednostki użytkowej),
n – liczba rozliczanych lokali.

Zakwalifikowanie j-tego lokalu do grupy jednostek użytkowych o niskim zużyciu  następuje w przypadku spełnienia nierówności:

   (3)

co pozwala wyznaczyć odsetek lokali o niskim zużyciu:

  (4)

gdzie:
n_0,15 – liczba lokali o niskim zużyciu.

Wartości graniczne poszczególnych wskaźników, których przekroczenie oznacza nieprawidłowe rozliczenie indywidualnych kosztów ogrzewania, czyli konieczność uwzględnienia w nim ciepła przewodów instalacyjnych, podane zostały w tabeli 1.

Pierwszy ze wskaźników opisuje, jaka ilość ciepła, z całkowitego dostarczonego do budynku, zostaje przekazana do ogrzewanych pomieszczeń przez grzejniki. Dla większości podzielników proponowanych przez firmy rozliczeniowe w Niemczech stosunek liczby wartości zużycia (WZ) do ilości ciepła wynosi: 1 WZ = 1 kWh, czyli E_B z zależności (1) wynosi 1. Wartość zużycia to iloczyn jednostek wskazanych przez podzielnik i współczynnika oceny, zależnego od typu oraz mocy grzejnika.

Drugi ze wskaźników określa rozkład poszczególnych wartości zużycia odniesionych do powierzchni na tle średniej wartości zużycia dla całej jednostki rozliczeniowej (budynku).

Trzeci z nich określa liczbę małych wartości zużycia odniesionych do powierzchni w stosunku do średniego wyrażonego sumą poszczególnych wartości zużycia odniesioną do powierzchni całego budynku. Jako małe zużycie przyjmuje się 15% wskaźnika dla całego budynku (suma wskazań zużycia przez sumę powierzchni wszystkich lokali opomiarowanych). Za liczbę graniczną lokali o małym zużyciu przyjmuje się także 15%.

Innym wskaźnikiem pozwalającym na ocenę poprawności rozliczenia kosztów ogrzewania na podstawie podzielników jest wcześniej wspomniany test Zoellnera. Według niego iloraz K_n jest stosunkiem udziału zużycia odniesionym do udziału powierzchni [11]:

   (5)

gdzie:
a_V – udział ciepła pobranego przez użytkownika w zużyciu ciepła całej jednostki rozliczeniowej,
a_A – udział ogrzewanej powierzchni użytkownika w całej powierzchni jednostki rozliczeniowej.

Dla zobrazowania procedury wykorzystania wszystkich wskaźników zawartych w wytycznych VDI oraz w teście Zoellnera poddano analizie rozliczenie małego budynku złożonego z 10 lokali (tabela 2).

W drugiej kolumnie tabeli 2 znajdują się powierzchnie analizowanych lokali, a w trzeciej jednostki zużycia dla podzielników. Sposób postępowania prowadzący do uzyskania poszczególnych wskaźników został ponumerowany, by łatwiej było interpretować kolejne operacje matematyczne.

Jeżeli na przykład ilość ciepła dostarczonego do analizowanego budynku wynosi 282 GJ, czyli 78 333,3 kWh, a suma wartości odczytanych z podzielników to 19 560 jednostek (suma z kolumny ❸ z tabeli 2), ilość ciepła dostarczonego do lokali poprzez grzejniki wynosi tylko 25%. Wartość zużycia określa ilość ciepła w kWh, czyli 19 560 kWh. Zgodnie z zależnością (1) iloczyn, w którym w liczniku znajduje się suma wartości zużycia WZ z podzielników, czyli 19 560 kWh (1 WZ = 1 kWh), a w mianowniku suma dostarczonego ciepła do budynku, czyli 78 333,3 kWh, wynosi właśnie 0,25. Jak wynika z tabeli 1 wartość krytyczna r_w,kr to 0,34.

Odchylenie standardowe jednostek zużycia ❽ dla lokali także przekracza wartość graniczną 0,85 i wynosi 1,302. Odsetek lokali o małym zużyciu ciepła ❾ wynosi 40%, czyli znacznie odbiega od wartości granicznej 15%. Jak wynika z analizy, wszystkie trzy wskaźniki przekraczają dopuszczalne wartości podane w tabeli 1, co kwalifikuje wskazania podzielników jako nieprawidłowe i rozliczenie kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników należy skorygować, uwzględniając ciepło oddawane przez przewody instalacyjne.

Z kolei z analizy ostatniej kolumny tabeli 2 wynika, że K_n występuje w przedziale od 0,3 do 2 tylko trzy razy na dziesięć. Czyli jedynie 30% wskazań mieści się pożądanym przedziale – zamiast wymaganych 90%. Test ten pokazuje także, że wyniki odczytu podzielników z tabeli 2 wskazują na złą rejestrację ciepła przypadającego na poszczególne lokale, czyli indywidualne rachunki sporządzone na podstawie takich odczytów będą nieprawidłowe.

Wnioski i propozycje

Opisane testy poprawności rozliczania indywidualnych kosztów ogrzewania na podstawie wskazań nagrzejnikowych podzielników elektronicznych są przydatnym i skutecznym narzędziem do stosowania w warunkach polskiego budownictwa. Indywidualny użytkownik mający dotychczas problemy z podważeniem kontrowersyjnego rozliczenia może to obecnie zrobić w oparciu o uznane reguły techniczne.

Warunkiem stosowania testów jest dostęp do zbiorczych danych dotyczących wskazań podzielników oraz powierzchni poszczególnych lokali dla całej rozliczanej nieruchomości. Konieczna jest także wiedza o całkowitym zużyciu ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania. Rozliczenie może być podważone nawet w przypadku nieprecyzyjnych i bardzo ogólnych zapisów regulaminów dotyczących wykorzystania podzielników.

Warunkiem koniecznym jest uzyskanie od administratora danych dotyczących powierzchni i wskazań podzielników dla wszystkich lokali jednostki rozliczeniowej oraz przeprowadzenie opisanej powyżej analizy.

Testy VDI mogą się także stać skutecznym narzędziem dla biegłych sądowych oceniających prawidłowość wyznaczania kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników. Tym bardziej że stosuje się u nas podzielniki tego samego typu co w Niemczech, gdyż większość firm rozliczeniowych je proponujących jest aktywna także w Polsce. J

Jak wspomniano na początku artykułu, nowa norma dotycząca podzielników elektronicznych [7] wymaga uwzględnienia w indywidualnym rozliczania kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników elektronicznych ciepła pionów grzewczych – jeżeli wpływa ono znacząco na wynik podziału kosztów. Jako kryterium znaczenia tego wpływu podaje przywołane wytyczne VDI.

Żeby zapobiec w przyszłości absurdom pomiarowo-rozliczeniowym podobnym do przytoczonych w artykule, należy wprowadzić w Polsce ustawowy obowiązek uwzględnienia w rozliczeniu kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników ciepła oddawanego przez piony grzewcze, a jeśli jest to technicznie możliwe, także ciepła pochodzącego z sąsiednich lokali i nieopomiarowanych łazienek.

Literatura

1. Ciuman H., Kolasa C., Specjał A., Problematyka rozliczeń indywidualnych kosztów ogrzewania w aspekcie poprawy efektywności energetycznej w budownictwie wielorodzinnym, „Rynek Energii” nr 5/2011.

2. Heizkostenverordnung (rozporządzenie o zależnym od zużycia rozliczaniu kosztów ogrzewania i ciepłej wody), 8.12.2008.

3. Michnikowski P., Szczechowiak E., Determination of heat load released by a radiator by an electronic heating cost allocator, „Archives of Thermodynamics” No. 2(30)/2009.

4. Michnikowski P., Analityczno-pomiarowa metoda wyznaczania zużycia energii na ogrzewanie lokali w budynkach wielorodzinnych, Rozprawy nr 468, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2012.

5. Michnikowski P., Zużycie energii do ogrzewania lokalu w budynku wielorodzinnym, „Rynek Energii” nr 5/2012.

6. Michnikowski P., Szczechowiak E., Rozliczanie kosztów ogrzewania lokali uzależnione od rzeczywistego zużycia energii dla ogrzewania w budynkach wielorodzinnych, „Rynek Energii” nr 6/2013.

7. FprEN834:2012 Heat cost allocators for the determination of consumption of room heating radiotrs – Appliances with electrical energy supply.

8. EN 834 Podzielniki kosztów ogrzewania do rejestrowania zużycia ciepła przez grzejniki. Przyrządy zasilane energią elektryczną.

9. VDI 2077 Energy consumption accounting for the building services – Method for the consideration of heat loss through Pipes, Beuth Verlag Duesseldorf, 2009.

10. http://slonecznystok.pl/spoldzielczosc/interwencje/item/1089-horror-doplatowy-w-spoldzielni-sloneczny-stok.html.

11. Zoellner G., Geisenheimer W.D., Bedeutung der Rohrwaermeabgabe fuer die verbrauchsabhaengige Abrechung, „HLH“ No. 6/2002.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!