Grubości termoizolacji w instalacjach technicznych i przemysłowych
The thermal insulation thickness in technical and industrial installation
Izolacja instalacji wentylacji; fot. J. Sawicki
Projektowanie instalacji przemysłowych wiąże się m.in. z określeniem wymaganej grubości izolacji. Wymagania dotyczące grubości izolacji termicznych zawarte w przepisach i normach pomimo pewnych niespójności dają podstawę do uzyskania odpowiedniej temperatury na płaszczu instalacji rurowej. Ważnym zagadnieniem jest też opłacalność zwiększania grubości izolacji, która może być szacowana za pomocą zasad określonych w normach.
Zobacz także
Armacell Poland Sp. z o.o. Komfort akustyczny zawsze i wszędzie? Izolacje akustyczne Armacell
Zanieczyszczenie hałasem to jedno z najpoważniejszych zagadnień, z którymi musimy mierzyć się we współczesnym świecie. Dzięki izolacjom akustycznym Armacell zyskujemy wygodne i wysoce skuteczne rozwiązania...
Zanieczyszczenie hałasem to jedno z najpoważniejszych zagadnień, z którymi musimy mierzyć się we współczesnym świecie. Dzięki izolacjom akustycznym Armacell zyskujemy wygodne i wysoce skuteczne rozwiązania przeznaczone zarówno do wnętrz mieszkalnych, jak i biurowych. Co więcej, skuteczna bariera od niechcianych dźwięków może mieć grubość jedynie jednego milimetra.
Termo Organika Sp. z o.o. Wiosna – idealny czas na ocieplanie domu!
Każdy dom powinien być ciepły zimą i chłodny latem. Bez uciążliwych rachunków za ogrzewanie i bez klimatyzacji. Naprawdę można mieć taki dom, pod warunkiem, że jego bryła będzie mieć solidną warstwę termoizolacji...
Każdy dom powinien być ciepły zimą i chłodny latem. Bez uciążliwych rachunków za ogrzewanie i bez klimatyzacji. Naprawdę można mieć taki dom, pod warunkiem, że jego bryła będzie mieć solidną warstwę termoizolacji w Kompletnym Systemie Ocieplenia.
Redakcja RI Specjalistyczne systemy montażu izolacji technicznych
Firma NOWA Polska założona została w 2005 r. Od początku obecności na rynku specjalizuje się w produkcji zamocowań do izolacji technicznych. Zaczynała od prostych, podstawowych rodzajów zamocowań, żeby...
Firma NOWA Polska założona została w 2005 r. Od początku obecności na rynku specjalizuje się w produkcji zamocowań do izolacji technicznych. Zaczynała od prostych, podstawowych rodzajów zamocowań, żeby z czasem włączyć do oferty bardziej specjalistyczne rozwiązania.
Kryterium doboru grubości izolacji w instalacjach technicznych i przemysłowych sprowadza się generalnie do dwóch aspektów – spełniania wymagań określonych przepisami prawnymi (minimalna grubość izolacji) oraz doboru grubości izolacji termicznej pod względem kosztów jej wykonania i przyszłych kosztów zaoszczędzonej energii (ekonomiczna grubość izolacji).
Określanie ekonomicznej grubości izolacji jest ze wszech miar słuszne i kosztowo uzasadnione [1], ale spełnienie minimalnych wymagań dotyczących grubości termoizolacji jest konieczne i obecnie najczęściej wykorzystywane przy projektowaniu instalacji.
W zależności od rodzaju instalacji (techniczna czy przemysłowa) w trakcie projektowania brane są pod uwagę różne kryteria, jednak podstawowym, wyjściowym wymaganiem jest zapis mówiący o zapewnieniu bezpiecznej temperatury na płaszczu ochronnym izolacji: „Urządzenia i instalacje pracujące z czynnikiem o temperaturze wyższej niż 60°C powinny być wyposażone w izolację termiczną tak zaprojektowaną i utrzymaną, aby temperatura zewnętrzna na jej powierzchni w miejscach dostępnych nie przekraczała 60°C” pochodzący z § 33 rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych z 1999 r. [2].
Powyższy przepis jest jednak nieaktualny. Rozporządzenie z 2013 r. [3], które uchyliło poprzednie, nie zawiera już ścisłych wymagań dotyczących temperatury na powierzchni urządzeń i instalacji.
Dla instalacji ogrzewczych w budynkach ma zastosowanie wymaganie zawarte w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [4]: w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi zabrania się stosowania ogrzewania parowego oraz wodnych instalacji ogrzewczych o temperaturze czynnika grzejnego przekraczającego 90°C.
Tabela 1. Wymagania izolacji cieplnej przewodów i komponentów (zgodnie z Załącznikiem 2 rozporządzenia w sprawie warunków [5])
Grubość izolacji technicznych
Dokumentem ustanawiającym wymagania dotyczące grubości izolacji cieplnej przewodów i komponentów armatury, ogrzewania centralnego, ogrzewania powietrznego oraz instalacji wody lodowej jest również rozporządzenie w sprawie warunków technicznych [4, 5]. W Załączniku nr 2 do rozporządzenia określono minimalne wymagane grubości izolacji cieplnej przewodów i komponentów przy założeniu wartości współczynnika przewodzenia ciepła na poziomie l40 = 0,035 W/(m·K) (tab. 1).
W przypadku wyrobów o innym współczynniku przewodzenia ciepła l40 grubość termoizolacji należy przeliczyć zgodnie z PN-B-02421:2000 [6]:
gdzie:
e – grubość warstwy izolacji właściwej dla materiału izolacyjnego o l40 = 0,035 W/(m·K), mm;
D – średnica zewnętrzna izolowanego przewodu, mm;
l40 – wartość współczynnika przewodzenia ciepła materiału izolacyjnego w temperaturze 40°C, W/(m·K).
W zależności od średnicy zewnętrznej przewodu wymagana grubości izolacji o l40 = 0,035 W/(m·K) może zmieniać się od 20 do 100 mm. Występująca na rynku izolacji technicznych szeroka gama wyrobów pozwala na dobór odpowiednich materiałów o znanym parametrze izolacyjności.
Tabela 2. Wymagania minimalnej grubości izolacji dla materiałów o innych niż w rozporządzeniu [5] współczynniku przewodzenia ciepła λ40 = 0,035 W/(m K)
W tab. 2, zgodnie z powyższym wzorem, przedstawione zostały zakresy wymaganej minimalnej grubości izolacji w zależności od współczynnika przewodzenia ciepła l40 zastosowanego wyrobu (l40 = 0,025 W/(m·K) – np. przykładowy wyrób z poliuretanu, l40 = 0,045 W/(m·K) – np. przykładowy wyrób z wełny mineralnej lub pianki kauczukowej).
W przypadku izolacji cieplnych w instalacjach centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej i technologicznej, sieciach ciepłowniczych prowadzonych w kanałach, tunelach i budynkach oraz sieciach napowietrznych o temperaturze czynnika nie większej niż 200°C stosuje się bezpośrednio PN-B-02421 – minimalne grubości warstwy izolacji właściwej zostały przedstawione w odpowiednich tabelach w normie [6]. Norma dopuszcza zastosowanie mniejszych grubości izolacji, tj. izolacji ekonomicznie opłacalnych, ustalonych w wyniku rachunku ekonomicznego inwestycji oraz w przypadku instalacji prowadzonych w bruzdach ściennych i podłogowych. Oczywiście nasuwa się pytanie, czy wymagania te są skorelowane z podanymi w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych.
Zgodnie z Załącznikiem nr 2 do rozporządzenia w sprawie warunków technicznych [5] (tab. 1) możemy rozważyć dwa przypadki:
-
przewody i armatura przechodzące przez ściany lub stropy, skrzyżowania przewodów oraz przewody ogrzewań centralnych ułożone w komponentach budowlanych między ogrzewanymi pomieszczeniami różnych użytkowników, czyli zasadniczo miejsca, w których nie ma dużych przestrzeni na odpowiednią izolację – wymagania dotyczące minimalnej grubości izolacji cieplnej stanowią połowę grubości określonej w punktach od 1 do 4 w tab. 1;
-
przewody i komponenty przechodzące przez pozostałe miejsca (gdzie istnieje przestrzeń do odpowiedniego izolowania cieplnego), w tym nieogrzewane pomieszczenia – wymagania dotyczące minimalnej grubości izolacji cieplnej przedstawiono w punktach od 1 do 4 w tab. 1.
Tabela 3. Porównanie wymagań rozporządzenia [5] oraz specyfikacji PN-B-02421 [6] dotyczące minimalnych grubości warstw izolacji właściwej na przewodach sieci ciepłowniczych w podziemnych kanałach nieprzechodnich i w budynkach oraz instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej w pomieszczeniach ogrzewanych, z temperaturą obliczeniową ti ≥ 12°C. Kolor jasnobrązowy – niespełnienie wymagań punktów 1–4 tabeli z Załącznika 2 (tabela 1), kolor ciemnobrązowy – niespełnienie wymagań punktów 4–5 tabeli z Załącznika 2 (tabela 1)
Tabela 4. Porównanie wymagań rozporządzenia oraz specyfikacji PN-B-02421 [6] minimalnych grubości warstw izolacji właściwej na przewodach instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej w pomieszczeniach ogrzewanych, z temperaturą obliczeniową ti < 12°C oraz pomieszczeniach nieogrzewanych z temperaturą obliczeniową ti ≥ –2°C. Kolor jasnobrązowy – niespełnienie wymagań punktów 1–4 tabeli z Załącznika 2 (tabela 1), kolor ciemnobrązowy – niespełnienie wymagań punktów 4–5 tabeli z Załącznika 2 (tabela 1)
Tabela 5. Porównanie wymagań rozporządzenia [5] oraz specyfikacji PN-B-02421 [6] minimalnych grubości warstw izolacji właściwej na przewodach napowietrznych sieci cieplnych oraz instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej w pomieszczeniach nieogrzewanych, z temperaturą obliczeniową ti < –2°C. Kolor jasnobrązowy – niespełnienie wymagań punktów 1–4 tabeli z Załącznika 2 (tabela 1)
W tab. 3, tab. 4 i tab. 5 porównano wymagania rozporządzenia warunków technicznych [5] oraz specyfikacji PN-B-02421 [6].
Rozważając wymieniony powyżej pierwszy przypadek, czyli przewody i armatura przechodzące przez ściany lub stropy, skrzyżowania przewodów oraz przewody ogrzewania centralnego ułożone w komponentach budowlanych między ogrzewanymi pomieszczeniami różnych użytkowników, można zauważyć, że istnieje obszar niespójności dotyczący grubości izolacji (w tab. 3, tab. 4 i tab. 5 – kolor ciemnobrązowy), jednak zapis w PN-B-02421 [6] dopuszczający zastosowanie mniejszych grubości izolacji w przypadku instalacji prowadzonych w bruzdach ściennych i podłogowych pozwala na zastosowanie izolacji o nieokreślonej wymaganiami normowymi grubości (co jednak wymusza stosowanie wymagań z rozporządzenia [5]).
W przypadku drugim, dotyczącym instalacji nieograniczonej komponentami budowlanymi, ścianami, stropami itp., obszar braku spójności pomiędzy wymaganiami rozporządzenia [5] i PN-B-02421 [6] jest znaczny (w tab. 3, tab. 4 i tab. 5 – kolor jasnobrązowy).
Tabela 6. Propozycja kompilacji wymagań rozporządzenia [5] oraz specyfikacji PN-B-02421 [6] (obszary zmienione zaznaczone innym kolorem) minimalnych grubości warstw izolacji właściwej na przewodach sieci ciepłowniczych w podziemnych kanałach nieprzechodnich i w budynkach oraz instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej w pomieszczeniach ogrzewanych, z temperaturą obliczeniową ti ≥ 12°C
Tabela 7. Propozycja kompilacji rozporządzenia [5] oraz specyfikacji PN-B-02421 [6] (obszary zmienione zaznaczone innym kolorem) minimalnych grubości warstw izolacji właściwej na przewodach napowietrznych sieci cieplnych oraz instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej w pomieszczeniach nieogrzewanych, z temperaturą obliczeniową ti < –2°C
Tabela 8. Propozycja kompilacji wymagań rozporządzenia [5] oraz specyfikacji PN-B-02421 [6] (obszary zmienione zaznaczone innym kolorem) minimalnych grubości warstw izolacji właściwej na przewodach napowietrznych sieci cieplnych oraz instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej w pomieszczeniach nieogrzewanych, z temperaturą obliczeniową ti < –2°C
W tab. 6, tab. 7 i tab. 8 zaproponowano kompilację wymagań dotyczących grubości dla izolacji cieplnej przewodów i komponentów.
Warto zwrócić uwagę, że powyższe rozważania na temat określania grubości izolacji termicznej wykorzystują parametr izolacyjności cieplnej materiału (współczynnik przewodzenia ciepła) określony tylko w jednej temperaturze, w 40°C (l40 [W/(m·K)]) zgodnie z PN-EN ISO 8497:1999 [7], co oczywiście nie charakteryzuje dokładnie danego materiału izolacyjnego w całym temperaturowym zakresie stosowania [8].
Instalacje przemysłowe
Wymagania odnośnie do projektowania, wykonania, odbioru wykonanej izolacji ciepłochronnej i zimnochronnej montowanej na urządzeniach i obiektach przemysłowych oraz energetycznych, takich jak: rurociągi, aparaty, zbiorniki technologiczne i magazynowe stosowane w przemyśle, zawarte są w normie PN-B-20105:2014-09 [9]. Dodatkowo norma ta (normatywny Załącznik A) ustala dopuszczalną maksymalną temperaturę powierzchni zewnętrznej płaszcza ochronnego izolacji na poziomie 50°C, a także, w zakresie określania grubości izolacji, odsyła do normy PN-EN ISO 12241:2010 [10], która zawiera szczegółowe zasady obliczania właściwości wyposażenia budynków i instalacji przemysłowych związanych z przenoszeniem ciepła, przeważnie w warunkach ustalonych.
Oprócz szczegółowych zasad obliczania szeregu parametrów istotnych przy projektowaniu instalacji przemysłowych, takich jak: obliczanie zmian temperatury w rurach, naczyniach i zbiornikach, czasów chłodzenia i zamarzania, określania wpływu mostków cieplnych oraz strat ciepła, norma przedstawia również sposób określania grubości izolacji termicznej przy zakładanej docelowej temperaturze płaszcza zewnętrznego.
W celu sprawdzenia wymagań dotyczących bezpieczeństwa związanego z temperaturą na płaszczu zewnętrznym można określić tę temperaturę, korzystając z danych z rozporządzenia [5] bądź PN-B-02421 [6], wykorzystując zależności (2) i (3) przedstawione w PN-B-20105 [9]:
oraz
gdzie:
ql – liniowy strumień ciepła, W/m;
tmedium – temperatura medium gorącego, °C;
totoczenia – temperatura otoczenia, °C;
tzewn – temperatura płaszcza zewnętrznego rury, °C;
Dzewn – średnica zewnętrzna, m;
Dwew – średnica wewnętrzna rury, m;
hse – współczynnik przejmowania ciepła po powierzchni zewnętrznej, W/(m2·K);
lizolacja – współczynnik przewodzenia ciepła izolacji w szacowanej średniej temperaturze tśrednia = tzewn – tmedium, W/(m·K);
Rse – opór przejmowania ciepła po powierzchni zewnętrznej, (m2·K)/W;
Rl – liniowy opór ciepła, (m·K)/W.
Okazuje się, że wymagania odnośnie do grubości izolacji zawarte w rozporządzeniu [5] i PN-B-02421 [6] spełniają wymóg dotyczący temperatury na płaszczu zewnętrznym rury tzewn = 50°C. Korzystając z powyższych wzorów, można również oszacować wymaganą grubość izolacji, przy danych wszystkich parametrach, czyli również współczynnika przewodzenia ciepła lizolacja [W/(m·K)] w szacowanej średniej temperaturze pracy izolacji instalacji przemysłowej.
Deklaracja własności cieplnych materiału izolacyjnego
W celu określania grubości izolacji instalacji przemysłowych istotne jest posiadanie informacji o wartościach współczynnika przewodzenia ciepła w całym zakresie temperaturowym. W przypadku gdy wyrób do izolacji przemysłowych jest deklarowany do temperatury np. 700°C (odpowiednia metoda określania maksymalnej temperatury stosowania wyrobu została opisana w PN-EN 14706:2013-04 [11]), w całym zakresie, czyli włącznie do 700°C, należy określić współczynnik przewodzenia ciepła w postaci deklarowanej krzywej zależności od temperatury
Problematyka określania deklarowanej krzywej zależności współczynnika przewodzenia ciepła od temperatury została opisana [8] w PN-EN ISO 13787:2005 [12]. Krzywa ta jest wymagana w każdej z norm wyrobu do izolacji instalacji przemysłowych (pakiet norm od PN-EN 14303 do PN-EN 14315) i konieczna do wprowadzenia wyrobu na rynek (niezbędne informacje dotyczące zmienności parametru izolacyjnego w zależności od temperatury powinny być zawarte w deklaracji własności użytkowych wyrobu).
Podsumowanie
Projektowanie instalacji przemysłowych wiąże się m.in. z określeniem wymaganej grubości izolacji, która stanowić ma zabezpieczenie w obszarze ochrony cieplnej. Dobór odpowiedniej grubości izolacji w instalacjach przemysłowych jest przede wszystkim związany ze spełnieniem wymagań prawnych. Wymagania zawarte w przedstawionych aktach prawnych, mimo pewnych niespójności, spełniają wymagania dotyczące odpowiedniej temperatury na płaszczu instalacji rurowej. Innym, o wiele szerszym zagadnieniem jest opłacalność zwiększania grubości izolacji, która może być szacowana za pomocą zasad określonych w PN-B-20105:2014-09 [9].
Literatura
-
Plutecki Z., Sattler P., Ryszczyk K., Krupa E., Gajewski P., Wzrost efektywności energetycznej instalacji przemysłowych dzięki poprawie izolacyjności, „Izolacje” nr 9/2015, s. 18–21.
-
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (DzU nr 80/1999, poz. 912).
-
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (DzU 2013, poz. 492).
-
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690, z późn. zm.).
-
Obwieszczenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 17 lipca 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2015, poz. 1422).
-
PN-B-02421:2000 Ogrzewnictwo i ciepłownictwo Izolacja cieplna przewodów, armatury i urządzeń. Wymagania i badania odbiorcze.
-
PN-EN ISO 8497:1999 Izolacja cieplna. Określanie właściwości w zakresie przepływu ciepła w stanie ustalonym przez izolacje cieplne przewodów rurowych.
-
Miros A., Wyroby płaskie do izolacji cieplnej wyposażenia budynków i instalacji przemysłowych, Izolacje nr 9/2012, s. 42-45.
-
PN-B-20105:2014-09 Izolacja cieplna wyposażenia budynków i instalacji przemysłowych. Wymagania dotyczące projektowania, wykonania i odbioru robót.
-
PN-EN ISO 12241:2010 Izolacja cieplna wyposażenia budynków i instalacji przemysłowych. Zasady obliczania.
-
PN-EN 14706:2013-04 Wyroby do izolacji cieplnej wyposażenia budowli i instalacji przemysłowych. Określanie maksymalnej temperatury stosowania.
-
PN-EN ISO 13787:2005 Wyroby do izolacji cieplnej wyposażenia budynków i instalacji przemysłowych. Określanie deklarowanego współczynnika przewodzenia ciepła.
Czytaj też: Spalanie odpadów komunalnych w kotłach rusztowych (cz. 1) >>>