Systemy zaopatrzenia w wodę w Sudanie Południowym

Sudan Południowy uzyskał niepodległość 9 lipca 2011 r., po 22 latach wojny domowej między przedstawicielami muzułmańskiej arabskiej północy a chrześcijańskimi i animistycznymi plemionami afrykańskiego południa. Sytuacja w kraju jest nadal napięta. W grudniu 2013 wybuchł trwający do dziś konflikt zbrojny. Rynek jest zdominowany przez import, a ponad połowa społeczeństwa żyje za mniej niż dolara dziennie. Wskaźnik analfabetyzmu wynosi 81% wśród kobiet i 63% u mężczyzn. Śmiertelność noworodków to 60 na 1000 urodzeń, a średnia życia wynosi 55 lat [1].

W wyniku wojny infrastruktura w kraju właściwie nie istnieje. Tylko 55% społeczeństwa ma dostęp do czystej wody pitnej [2]. Wyzwanie stanowi również zarządzanie zasobami wodnymi – sieć hydrologiczna i meteorologiczna zostały zniszczone podczas wojny i obecnie nie istnieją, a większość danych została utracona.

Pomimo że po uzyskaniu niepodległości powołano krajowe instytucje odpowiedzialne za zarządzanie zasobami wodnymi, ze względu na sytuację społeczno-polityczną większość działań w sektorze wodno-sanitarnym jest finansowana i realizowana przez donatorów międzynarodowych. Zakres ich działania jest określony w zatwierdzonej w 2011 r. Strategii ramowej: woda, urządzenia sanitarne i higiena.

Jedną z organizacji pomocowych jest Polska Akcja Humanitarna (PAH), działająca w sektorze wodno-sanitarnym na terenie Sudanu Południowego od 2006 r. PAH zajmuje się głównie budową i naprawą studni oraz toalet, wdraża również programy edukacji higienicznej i organizuje szkolenia dla miejscowych monterów instalacji i urządzeń wodnych.

Uwarunkowania środowiskowe

Sudan Płd. ma zasadniczo płaski teren, gdzieniegdzie tylko poprzecinany wzgórzami. Góry ciągną się jedynie przy granicy z Ugandą. Południe kraju porośnięte jest lasem równikowym, który ku północy przechodzi w sawannę. Pora deszczowa trwa 5–8 miesięcy. Średni roczny poziom opadów na południu wynosi maks. 1400 mm, a na północy ok. 800 mm.

Główną rzeką jest Nil Biały zasilany m.in. dopływami Bahr el Ghazal, Sobat oraz Atbarah. Powyżej nich rzeka tworzy labirynt kanałów i jezior i tym samym największe mokradła świata Sudd o powierzchni 30 000 km².

Duża ilość wody tracona jest w wyniku silnego parowania. Zasoby wód podziemnych są bogate i znajdują się głównie w tzw. formacji Um Ruwaba zbudowanej z glin i żwiru o wysokiej przepuszczalności.

Zaopatrzenie w wodę

Większość miast nie ma systemów wodociągowych, a tam, gdzie one występują, infrastruktura jest zdewastowana i dostawy wody są nieregularne. Jest to konsekwencja wieloletnich działań wojennych oraz braku umiejętności utrzymania i zarządzania infrastrukturą.

Główne źródło wody pitnej stanowią dla większości ludzi naturalne zbiorniki wodne i rzeki, z których woda jest pobierana bezpośrednio do kanistrów lub beczkowozów (fot. 1) i dostarczana w ten sposób do domostw bez uzdatniania. Nie istnieją kontrolowane, oficjalne ujęcia wód powierzchniowych i brakuje stacji uzdatniania wody.

Studnie mają jedynie nieliczne zamożne gospodarstwa domowe, hotele i kwatery prywatne.

Woda ze studni publicznych (ogólnodostępnych) jest dostępna za darmo, jednak w razie awarii użytkownicy zmuszeni są pokryć koszty napraw np. pomp.

Woda ze studni jest pobierana bezpośrednio przez mieszkańców (głównie kobiety) lub dostarczana do domostw i instytucji w 20-litrowych kanistrach przez drobnych dostawców.

Jakość wody jest badana właściwie tylko w momencie oddania studni do użytkowania przez firmę wykonującą odwierty. Jednak w ostatnich latach w kilku miastach pojawiły się tzw. kioski wodne (zasilane ze studni zaopatrzonych w pompy głębinowe elektryczne – fot. 2), czyli miejsca, gdzie można przyjść ze swoim kanistrem i kupić wodę, która powinna spełniać standardy jakości (aczkolwiek mechanizmy kontrolujące nie istnieją).

Poniżej przedstawiono główne rodzaje systemów zaopatrzenia w wodę, zasilanych z wód podziemnych, stosowane w Sudanie Południowym.

Studnie płytkie

Są to studnie kopane ręcznie przez społeczności lokalne, ich utrzymanie jest tanie i nie wymaga wiedzy technicznej. Głębokość studni wynosi zazwyczaj 2–5 m, a ich ściany nie są w żaden sposób zabezpieczane. Woda pobierana jest za pomocą wiadra lub innego pojemnika. Studnie płytkie (fot. 3) w porze suchej zwykle wysychają. Jakość wody jest bardzo niska i jest ona często zanieczyszczona przez spływ powierzchniowy oraz brudne naczynia.

Studnie głębinowe

Systemy zaopatrzenia w wodę, w tym studnie publiczne, budowane są głównie przez organizacje pomocowe, ponieważ ani władze lokalne, ani społeczności nie mają na to wystarczających funduszy.

Średni koszt budowy jednej studni zaopatrzonej w pompę ręczną to ok. 17 000 euro, a w pompę elektryczną – ok. 25 000 euro.

Jeszcze kilka lat temu wybór lokalizacji studni opierano jedynie na rozmowach ze społecznością lokalną oraz na znajomości terenu przez lokalne firmy wiertnicze. Obecnie jeden z pierwszych kroków stanowią badania hydrogeologiczne, których głównym celem jest określenie budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych badanego obszaru, w tym charakterystyki warstw wodonośnych określonego poziomu oraz warunków występowania i poziomu wód podziemnych, a także technicznych możliwości wydobycia wody.

Ustalona w wyniku tych badań lokalizacja jest opiniowana przez władze i społeczności lokalne i dopiero po ich akceptacji można rozpocząć proces wiercenia już w określonym, konkretnym miejscu.

Biorąc pod uwagę specyfikę Sudanu Płd., ważne jest upewnienie się przed rozpoczęciem prac, czy proponowane lokalizacje zostały sprawdzone przez UNMISS (Unated Nations Mission in ­South Sudan) i określone jako miejsca bezpieczne (rozminowane, do których drogi są przejezdne i w których nie wydarzają się strzelaniny, napady etc.). Podczas wierceń (fot. 4) stosowane są wytyczne dotyczące kolejności i jakości prac, a jakość wody jest sprawdzana według norm krajowych i WHO.

Najczęściej stosowane są wiertnice produkcji tajskiej (PAT-Drill), które w zależności od typu mogą wiercić otwory do 250 m głębokości.

Samo wiercenie jednej studni zajmuje 2–3 dni, a instalowanie pompy i platformy trwa kolejne 3–4 dni – zależy to jednak od odległości miejsca wierceń od źródła wody (którą należy dostarczyć na obszar wierceń), przejezdności drogi oraz odległości od miejsca, w którym stacjonuje ekipa wiercąca. Na zakończenie prac należy wypełnić w odniesieniu do każdej studni tzw. Borehole Completion Record (raport wykonania studni), który przekazuje się administracji lokalnej.

Studnie głębinowe z pompami ręcznymi

Ze względu na łatwość instalacji i utrzymania oraz wytrzymałość i trwałość najczęściej instalowane są pompy India Mark II (fot. 5 - po lewej), chociaż na terenach, gdzie zwierciadło wód podziemnych położone jest głęboko (na północy kraju), można jeszcze sporadycznie spotkać zainstalowane w przeszłości pompy Duba (fot. 5 po prawej).

Studnie głębinowe z pompami elektrycznymi

Pompy elektryczne stosowane są głównie w przypadku dostarczania wody do sieci wodociągowej lub kiosków wodnych. Zdarza się też, że instalowane są w studniach głębokich – powyżej 200 m.

Pompa zasilana jest niezmiernie rzadko z sieci elektrycznej (ze względu na jej brak), stosuje się zatem generatory spalinowe lub instalacje fotowoltaiczne (fot. 6).

Rozwiązania tego typu nie są powszechne ze względu na wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne, a także brak kompetencji u użytkowników. Są one budowane przez organizacje pomocowe, a użytkowanie i utrzymanie tych systemów przekazywane jest w ręce społeczności i władz lokalnych. Zdarza się, że po pierwszej awarii system jest porzucany z powodu braku funduszy na jego naprawę. Najczęściej stosowane są pompy Grundfos, Dayliff i Lorentz.

Podsumowanie

Republika Sudanu Południowego jest państwem stosunkowo bogatym w zasoby wodne, a jednak ze względu na brak infrastruktury dostęp do wody ma mniej niż 55% populacji.

W większości przypadków nie jest to woda zdatna do picia, gdyż pobierana jest z niepewnych źródeł i w żaden sposób nie uzdatniana.

Najczęściej stosowanymi urządzeniami do pobierania wody są studnie, zarówno płytkie – kopane, jak i głębinowe – wiercone, wyposażone w pompy ręczne lub elektryczne.

W sytuacji braku kompetencji i możliwości, będącej efektem wieloletniego konfliktu zbrojnego, zadania związane z budową choćby najprostszych systemów zaopatrzenia w wodę przejęte zostały w dużym zakresie przez donatorów i organizacje międzynarodowe.

Literatura

1. Bank Światowy, data.wordbank.org.
2. OXFAM, www.oxfam.org.
3. www.washtechnologies.net.
4. procurement.ifrc.org/catalogue.
5. Technical Guideline and Manual for Borehole with a hand pump – UNICEF, National Water Corporation, August 2007.
6. www.icrc.org/eng/resources/documents/news-release/2012/south-sudan-2012-06-14.htm.
7. www.pah.org.pl.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!