Analiza opłacalności wykorzystania systemu odzysku ścieków szarych w budynku mieszkalnym

Zwiększające się zapotrzebowanie na wodę i zmniejszająca ilość wody zdatnej do picia stają się obecnie jednym z większych problemów. Głównymi przyczynami takiego stanu są:

• wzrost demograficzny,
• zanieczyszczenia,
• niewłaściwa gospodarka zasobami wody,
• zmiany klimatu oraz
• niski poziom świadomości społecznej.

Zgodnie z raportem UNESCO (WWDR, 2015) [1] bez wprowadzenia działań, które pozwolą na racjonalne wykorzystanie zasobów wody pitnej, w 2030 roku społeczność międzynarodowa będzie musiała się zmierzyć z nawet 40-proc. deficytem wody. W instalacjach sanitarnych budynków powinny być zatem wykorzystywane urządzenia czy też całe systemy, które pozwalają na ograniczenie zużycia wody pitnej.

Najprostszymi rozwiązaniami pozwalającymi na racjonalne wykorzystanie wody pitnej są np. stosowane obecnie:

• baterie z perlatorami,
• baterie bezdotykowe,
• płuczki zbiornikowe montowane do misek ustępowych o mniejszych pojemnościach wody i wyposażone w podwójne przyciski.

Usprawniane są także obiegi ciepłej wody użytkowej w budynkach, a stosowane urządzenia zapewniają uzyskanie wody o pożądanej temperaturze.

W ostatnich latach coraz bardziej popularne stają się natomiast instalacje dualne, wykorzystujące ścieki szare bądź wody deszczowe. Wykonanie dodatkowej instalacji zwiększa koszt budowy całego układu, należy zatem sprawdzić opłacalność takiego przedsięwzięcia.

Trzeba jednak podkreślić, że decyzja o podejmowaniu konkretnych działań nie powinna bazować wyłącznie na wynikach analizy finansowej. Rozwiązywanie problemu ograniczenia deficytu wody pitnej musi bowiem pochłaniać dodatkowe środki finansowe.

Zapotrzebowanie na wodę w instalacjach wodociągowych budynków

W gospodarstwach domowych dzienne zużycie wody przez jednego mieszkańca kształtuje się na poziomie 140–160 litrów na osobę na dobę.

W tab. 1 zestawiono strukturę zużycia wody przeznaczonej na potrzeby bytowo-gospodarcze zgodnie z [2].

Zapotrzebowanie na wodę przez poszczególne przybory sanitarne oraz do nawadniania różnego rodzaju powierzchni zgodnie z niemieckimi wytycznymi [3] przedstawione zostało w tab. 2 i tab. 3.

Zgodnie z normą brytyjską BS 8525-1:2010 [4], która określa zasady doboru systemów odzysku ścieków szarych w budynkach, przy uproszczonym podejściu dotyczącym zastosowań dla budynków jednorodzinnych lub pojedynczych mieszkań przyjmuje się, że:

• zapotrzebowanie na wodę do spłukiwania toalety wynosi 25 dm³/(osoba·doba),
• zapotrzebowanie na wodę do prania – 15 dm³/(osoba·doba) oraz
• zapotrzebowanie na wodę dla innych celów, gdzie nie ma potrzeby stosowania wody zdatnej do picia (np. podlewanie ogrodu) - 10 dm³/(osoba·doba).

Norma ta podaje także dobowy uzysk ścieków szarych z natrysków, wanien i umywalek w budynkach, który wynosi 50 dm³/(osoba·doba) przy uproszczonym podejściu. Dane te dotyczą jednak tylko systemów indywidualnych.

Dla dużych obiektów należy stosować metodę szczegółową określania uzysku ścieków szarych i zapotrzebowania na wodę szarą.

Szczegółowe zależności obowiązujące przy tej metodzie opisano w dalszej częsci artykułu, w prezentowanym przykładzie obliczeniowym.

Instalacje dualne

W związku z malejącymi rezerwami wody oraz kosztownymi systemami jej uzdatniania zrodziło się zainteresowanie ponownym używaniem i odzyskiwaniem części zużywanej wody.

Jednym ze sposobów jest ponowne wykorzystanie wody zużytej do mycia rąk i kąpieli – do spłukiwania misek ustępowych, zasilania pralek czy podlewania ogrodów. Konieczne jest jednak odpowiednie jej przygotowanie do powtórnego użycia.

Na świecie wykorzystywane są różne układy podczyszczania ścieków i wód recyrkulowanych, oparte na procesach filtracji, sorpcji, dezynfekcji, biofiltracji i reaktorach biologicznego oczyszczania ścieków. W związku ze składem sprzyjającym oczyszczaniu ścieki szare można poddawać recyklingowi.

Ponowne wykorzystanie ścieków szarych ma wiele zalet, do których niewątpliwie zaliczyć można racjonalne wykorzystanie zasobów wody, ograniczenie ilości ścieków odprowadzanych do kanalizacji oraz oszczędność pieniędzy w związku z mniejszym zużyciem wody wodociągowej.

Dodatkowo dzięki zaprojektowaniu w budynku instalacji odzysku wody szarej czy wykorzystaniu wód opadowych inwestycja może uzyskać certyfikat LEED lub Green Building, który bez wątpienia zwiększa prestiż obiektu.W przypadku inwestycji komercyjnych, w szczególności obiektów biurowych przeznaczonych dla renomowanych firm o zasięgu globalnym, jest to istotny aspekt.

Przy podejmowaniu decyzji inwestor powinien mieć świadomość, że wykonanie dodatkowej instalacji wykorzystującej ścieki szare charakteryzuje się chociażby tym, że woda szara uzyskana w procesie oczyszczania ścieków szarych musi być wykorzystana w ciągu 24 godzin. Po tym czasie mogą się rozwijać patogeny i powstawać nieprzyjemny zapach.

Zastosowanie systemu odzysku ścieków szarych w budynku niesie za sobą dodatkowe koszty inwestycyjne, w tym zakupu poszczególnych elementów tego systemu i wykonania dodatkowej instalacji. Decyzja o budowie instalacji do wykorzystania ścieków szarych powinna być zatem poprzedzona analizą finansową.

Przy projektowaniu instalacji dualnej należy uwzględnić fakt, że instalacja kanalizacyjna składa się z dwóch przewodów: do odprowadzania ścieków czarnych i szarych.

Ścieki czarne, czyli pochodzące z misek ustępowych i pisuarów, a także ścieki z kuchni (ze zlewozmywaków i zmywarek) trafiają przewodem do sieci kanalizacyjnej, natomiast pozostałe ścieki szare trafiają do zbiorników magazynujących o odpowiedniej wielkości.

Szare ścieki przed odprowadzeniem do zbiorników muszą zostać oczyszczone.

Przy projektowaniu tego typu kanalizacji należy pamiętać również o doprowadzeniu wody wodociągowej do zbiornika magazynującego szarą wodę.

W okresie dostępności małej ilości szarej wody zbiornik będzie dopełniany wodą wodociągową. Dodatkowo należy również zaprojektować i wykonać ewentualne odprowadzenie szarych ścieków do kanalizacji.

W Polsce systemy szarej wody nie są jeszcze rozpowszechnione. Jedna z nielicznych wzmianek na ten temat pojawia się w części 2 normy PN-EN 12056-2 [12].

Rozwiązanie instalacji dualnej rozdzielającej ścieki szare i czarne charakteryzuje system 4, przywołany w przytoczonym normatywie.

Systemy odzyskujące ścieki szare stosowane są już również w budynkach biurowych, m.in. w biurowcu Atrium 1 w Warszawie wybudowanym przez firmę Skanska. W budynku tym dzięki zastosowaniu oszczędnej armatury, odzysku ścieków szarych i wód deszczowych oszczędność wody pitnej wynosi ok. 70% [5].

Przykład obliczeniowy instalacji odzysku ścieków szarych dla budynku mieszkalnego

Charakterystyka obiektu

Analizę ekonomiczną zastosowania instalacji odzysku ścieków szarych przeprowadzono dla podpiwniczonego sześciokondygnacyjnego budynku mieszkalnego zlokalizowanego we Wrocławiu.

• Instalację wodociągową wody pitnej i wody szarej zaprojektowano z rur i kształtek z polipropylenu w systemie KAN-Therm [6].
• Instalację kanalizacyjną zaprojektowano z rur i kształtek z PVC Sanibud [7].

Kondygnacja piwniczna przeznaczona jest na komórki lokatorskie oraz miejsca postojowe dla mieszkańców. Wydzielono na niej także pomieszczenia techniczne przeznaczone do montażu układu wodomierzowego, układu podwyższania ciśnień i przygotowania ciepłej wody użytkowej, a także pomieszczenie dla układu odzysku ścieków szarych (wysokość tej kondygnacji wynosi 2,9 m w świetle stropów i jest wystarczająca do zamontowania tego układu).

• W budynku znajduje się po sześć mieszkań na każdej kondygnacji. Zaprojektowano w nim:
  - 13 pionów wodociągowych wody pitnej zasilających w wodę umywalki, wanny, zlewozmywaki i zmywarki,
  - 7 pionów wodociągowych wody szarej zasilającej miski ustępowe i pralki automatyczne oraz analogicznie
  - 13 pionów kanalizacyjnych odprowadzających ścieki czarne z misek ustępowych, zmywarek i zlewozmywaków i
  - 7 pionów odprowadzających ścieki szare z umywalek, wanien i pralek automatycznych.
• Przewody rozprowadzające wodę wodociągową i szarą zaprojektowano w odległości 20 cm od stropu kondygnacji piwnicy.
• Przewody odprowadzające ścieki szare zaprojektowano również pod sufitem piwnicy i poprowadzono ze spadkiem 2% w kierunku systemu oczyszczania ścieków szarych.
• Przewody odprowadzające ścieki czarne do sieci zewnętrznej zaprojektowano pod posadzką piwnicy ze spadkiem 2% w kierunku sieci.
• Piony wodociągowe i kanalizacyjne nie są obciążone jednakowo ze względu na różną lokalizację pomieszczeń sanitarnych w mieszkaniach.
•  

W tab. 4 zestawiono typy mieszkań w budynku wraz z wyposażeniem sanitarnym pomieszczeń, a także liczbą pokoi i sypialni.

Schemat instalacji wody pitnej i szarej dla przykładu obliczeniowego przedstawiono na rys. 1, natomiast w tab. 5 podano zestawienie pomieszczeń zasilanych w wodę pitną (piony oznaczone na schemacie Ww1-Ww13) i wodę szarą (piony oznaczone Ws1-Ws7) przez poszczególne piony wodociągowe.

Przykład obliczeniowy instalacji odzysku ścieków szarych dla budynku mieszkalnego

Dobór systemu do odzysku ścieków szarych i ich ponownego wykorzystania w budynku

W Polsce nie ma obecnie żadnych przepisów prawnych, które regulowałyby zasady doboru systemów służących odzyskowi ścieków szarych, dlatego przy projektowaniu zalecane jest stosowanie norm czy przepisów obowiązujących w innych krajach Unii Europejskiej.Normy w tym zakresie opracowane zostały m.in. w Wielkiej Brytanii, gdzie ponowne wykorzystanie ścieków szarych staje się coraz bardziej popularne.

Bazując zatem na wytycznych normy brytyjskiej BS 8525-1:2010 [4], dokonano obliczeń systemu odzysku ścieków szarych dla założonego budynku mieszkalnego. Norma ta podaje dwie metody obliczania uzysku ścieków szarych i zapotrzebowania na wodę szarą:

• metodę uproszczoną, którą można stosować dla indywidualnych systemów odzysku, np. dla budynków jednorodzinnych lub pojedynczych mieszkań, oraz
• metodę szczegółową dotyczącą dużych systemów w budynkach wielorodzinnych czy użyteczności publicznej.

Zgodnie z metodą szczegółową dobowy uzysk ścieków szarych YG [l] wyznacza się z zależności (1):

w której:
n – liczba osób, wg normy [4] należy przyjmować dwie osoby w głównej sypialni i po jednej dla pozostałych sypialni – zatem w rozpatrywanym budynku: n = 6 · (4 + 3 · 3 + 2 · 2) = 102 osoby – Liczba osób policzona wg wytycznych normy [4] jest niższa niż stosowane w Polsce szacowanie liczby osób dla mieszkania na podstawie liczby pokoi plus jedna osoba (obliczając liczbę osób w ten sposób, otrzymano by 138 osób dla budynku), jednak zdecydowano się przyjąć liczbę osób w budynku jak i pozostałe wskaźniki zgodnie z wytycznymi normy [4];
S – średni wypływ z natrysku, l/min;
U_S – współczynnik użytkowania natrysku wynoszący odpowiednio: 5,6, jeśli są tylko natryski, lub 4,37, jeśli są także wanny;
B – objętość wanny do przelewu (wanna niezajęta przez człowieka), l, wg normy [4]: B = 120 ÷ 250 l, w budynku przewidziano w projekcie wanny 160×70 mm – przyjęto objętość B = 195 l;
U_B – współczynnik użytkowania wanny wynoszący 0,5, jeśli są tylko wanny, lub 0,11, jeśli są także natryski – w projekcie przewidziano tylko wanny, zatem U_B = 0,5;
H_WB – maksymalne natężenie wypływu z baterii umywalkowej, l/min, od 5 do 15 l/min – przyjęto H_WB = 10 l/min;
U_HWB – współczynnik użytkowania umywalek wynoszący 1,58;
F_WB – stały wypływ z baterii używany do napełnienia umywalki wynoszący 1,58 l dla osoby w ciągu doby;
W – zużycie wody przez pralkę w jednym cyklu prania, l, przyjmowane jest 30÷60 l – przyjęto W = 50 l;
L – maksymalny załadunek suchego prania zalecany przez producenta pralki dla prania bawełny w 60°C, kg, przyjmowane 4÷10 kg – przyjęto L = 6 kg;
U_WM – współczynnik użytkowania pralki = 2,1.

Natomiast dobowe zapotrzebowanie ścieków szarych C [l] wyznacza się z zależności (2):

gdzie:
n, W, L, U_WM – jak w zależności dla uzysku ścieków szarych;
V_WC – objętość spłukania dla toalet z systemem pojedynczego spłukiwania, l;
U_SF – współczynnik użytkowania toalety z systemem pojedynczego spłukiwania, wg normy U_SF = 4,42;
V_FWC – pełna objętość spłukania dla toalet z systemem podwójnego spłukiwania, l;
U_FF – współczynnik użytkowania trybu pełnego spłukiwania toalety z systemem podwójnego spłukiwania – wg normy U_FF = 1,46;
V_PWC – częściowa objętość spłukania dla toalet z systemem podwójnego spłukiwania, l;
U_PF – współczynnik użytkowania trybu częściowego spłukiwania toalety z systemem podwójnego spłukiwania – wg normy U_PF = 2,96 (zgodnie z raportem Komisji Europejskiej [8] maksymalna objętość spłukania dla toalety wynosi 6 l/spłukanie – wartość tę należy przyjmować zgodnie z dostępnymi urządzeniami w danym kraju, w Polsce większość misek ustępowych ma zbiorniki 6 l, przy spłukiwaniu podwójnym możliwe jest zużycie 3 lub 6 l wody).
P_WM – ilość wody zużywanej przez pralkę, którą można zastąpić wodą niezdatną do picia – wg normy P_WM = 1.

Na podstawie powyższych obliczeń dobrano urządzenie oczyszczające ścieki szare UGOS TECH-SZARAWODA 7 [9] o wydajności 7000 l/dobę.

• Zebrane pod sufitem kondygnacji piwnicznej ścieki szare po oczyszczeniu na sicie z grubych zanieczyszczeń trafiają do napowietrzanego zbiornika buforowego o pojemności 7000 l.
• Następnie ścieki kierowane są do komory z reaktorem biologicznym o pojemności 2000 l, gdzie poddawane są procesom oczyszczania.
• W celu oddzielenia fazy osadowej i usunięcia pozostałych zanieczyszczeń ścieki poddawane są filtracji w modułach filtracyjnych.
• Oczyszczona woda szara trafia następnie do zbiornika wody szarej, z którego poprzez zestaw hydroforowy dostarczana jest do instalacji wody szarej w budynku.

Urządzenie firmy UGOS ma budowę modułową i dzięki temu przy tej wielkości potrzebuje na zabudowę ok. 15 m² powierzchni:

• jego wymiary (wysokość zbiorników – 2 m) umożliwiają umieszczenie na kondygnacji piwnicznej,
• urządzenie ma możliwość podłączenia wody wodociągowej na wypadek konieczności awaryjnego zasilania instalacji wody szarej,
• podłączenie zaprojektowane zostało do zbiornika wody szarej z recyrkulacją na lampie UV w najwyższej kategorii bezpieczeństwa (z przerwą powietrzną),
• zbiornik ścieków szarych ma przelew podłączony do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej.

Na rys. 2 przedstawiono schemat technologiczny dla dobranego systemu oczyszczania ścieków szarych.

Przykład obliczeniowy instalacji odzysku ścieków szarych dla budynku mieszkalnego

Analiza ekonomiczna inwestycji

Żeby ocenić celowość zastosowania w rozpatrywanym budynku systemu odzysku ścieków szarych pod kątem ekonomicznym, przeprowadzono prostą analizę. Polegała ona na obliczeniu dodatkowych nakładów inwestycyjnych, uwzględniających:

• zakup i montaż systemu oczyszczania ścieków szarych oraz
• wykonanie dodatkowej instalacji wody szarej i instalacji odprowadzającej ścieki szare w budynku.

W obliczeniach uwzględniono różnicę w cenie instalacji wodociągowej wody zimnej dostarczanej z sieci zaprojektowanej bez uwzględniania odzysku wody szarej i instalacji wody zimnej dostarczanej z sieci przy uwzględnieniu odzysku wody szarej.

Następnie, żeby oszacować oszczędności wynikające z zastąpienia części wody wodociągowej wodą szarą, porównano opłaty za wodę wodociągową i odprowadzenie ścieków bytowo-gospodarczych do sieci kanalizacyjnej przed i po zastosowaniu systemu odzysku ścieków szarych w budynku.

Na podstawie powyższych danych wyznaczono wskaźnik SPBT (prosty czas zwrotu nakładów inwestycyjnych) dla planowanej inwestycji.

Obliczając koszty dostawy wody i koszty odprowadzenia ścieków z budynku, posłużono się taryfą lokalną obowiązującą w MPWiK Wrocław [10]. Wyniki obliczeń dla systemu bez odzysku wody szarej zestawiono w tab. 6, a po zastosowaniu instalacji wody szarej w budynku w tab. 7.

• Roczne zapotrzebowanie na wodę wodociągową dla budynku bez systemu odzysku wody szarej obliczono, przyjmując zgodnie z rozporządzeniem [11] zapotrzebowanie na wodę dla jednej osoby na poziomie 160 l/(osoba · doba), jak dla budynków mieszkalnych podłączonych do sieci kanalizacyjnej, zasilanych w wodę z sieci wodociągowej i z centralnym zaopatrzeniem w ciepłą wodę z kotłowni lub sieci ciepłowniczej.

• Dobową ilość ścieków bytowo-gospodarczych przypadających na jednego mieszkańca założono na poziomie odpowiadającym ilości pobieranej wody wodociągowej.

Dla rozpatrywanego budynku roczne zapotrzebowanie na wodę z sieci wodociągowej i roczna ilość ścieków wprowadzanych do sieci kanalizacyjnej w wariancie bez odzysku ścieków szarych wyniesie:

160 · 10^-3 · 102 · 365 = 5956,8 m³

Po zastosowaniu systemu odzysku ścieków szarych w budynku na wcześniej obliczonym poziomie, tj. 6,3 m³/doba, roczne zapotrzebowanie na wodę z sieci wodociągowej i roczna ilość ścieków wprowadzanych do sieci kanalizacyjnej zmaleją do wartości: 5956,8 – 6,3 · 365 = 3657,3 m³.

Z porównania rocznych kosztów zakupu wody i odprowadzenia ścieków bytowo-gospodarczych do sieci kanalizacyjnej w wariancie bez i z instalacją odzysku wody szarej w budynku wynika, że stosując odzysk ścieków szarych, rocznie zaoszczędzić można 24 811,7 zł, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca budynku daje 243,2 zł.

Stosując w tym budynku system odzysku wody szarej, można zaoszczędzić dobowo 61,8 l wody pitnej – daje to 39% oszczędności wody wodociągowej.

Potencjalnie można byłoby zaoszczędzić więcej wody, gdyż uzysk ścieków szarych przewyższa ich dobowe zapotrzebowanie, jednak ze względów sanitarnych zaleca się, aby ścieki szare i woda szara nie były przetrzymywane dłużej niż jedną dobę, dlatego zaprojektowano przelewy nadmiaru ścieków szarych i wody szarej do sieci zewnętrznej.

W kolejnych tabelach – tab. 8, tab. 9, tab. 10 i tab. 11 – zestawiono koszty inwestycyjne zakupu i montażu instalacji w budynku.

• W tab. 8 zawarto koszty dla instalacji wodociągowej wody pitnej w wariancie bez odzysku ścieków szarych,
• w tab. 9 koszty instalacji wodociągowej wody zimnej w wariancie z odzyskiem wody,
• w tab. 10 koszty instalacji wody szarej wraz z systemem odzysku,
• a w tab. 11 koszty dodatkowej instalacji ścieków szarych.

W kosztach instalacji wodociągowej wody zimnej z sieci wodociągowej w wariancie bez odzysku wody szarej i z odzyskiem nie uwzględniono kosztów montażu instalacji i zestawów hydroforowych ze względu na zbliżone wartości.

Bazując na powyższych danych, dodatkowe koszty inwestycyjne ze względu na zastosowanie systemu odzysku ścieków szarych w budynku wyniosą:

20 068,23 - (25 341,55 - 20 068,23) + 412 144,04 + 23 526,39 = 450 465,34 zł

Znając koszty inwestycyjne i oszczędności w opłatach za dostarczenie wody i odprowadzenie ścieków z budynku, z zależności (3) wyznaczyć można prosty czas zwrotu nakładów inwestycyjnych SPBT:

Podsumowanie

Zagospodarowanie wód szarych można potraktować w dwojaki sposób.

Stanowić może ono inwestycję, którą inwestor rozpatruje w ujęciu komercyjnym.

Można traktować je również jako działania, których celem jest ograniczenie lub wyeliminowanie zagrożeń globalnych w postaci braku dostępności wody pitnej. W tym kontekście wyniki analizy finansowej są mniej istotne, a działania powinny dążyć do ograniczenia zaangażowania finansowego.

Przedstawione w artykule studium przypadku nie daje reprezentatywnych wyników, jednak zakreśla granice koniecznych wydatków oraz spodziewany okres zwrotu poniesionych nakładów.

Wartość wskaźnika SPBT na poziomie niespełna 20 lat nie jest przesłanką do zaangażowania biznesowego w dany projekt. Należy jednak podkreślić, że układy odzysku ścieków szarych to rozwiązania niszowe, w przypadku których konkurencja nie jest rozwinięta na poziomie charakterystycznym dla dojrzałych segmentów rynku. Można zatem spodziewać się w przyszłości znacznego obniżenia kosztów, w szczególności inwestycyjnych.

Uwarunkowania formalno-prawne w Polsce nie zachęcają inwestorów do budowy układów odzysku ścieków szarych.

Na podstawie analiz teoretycznych i faktycznych (w oparciu o zrealizowane inwestycje) organy państwowe mogą i powinny planować system wsparcia dla inwestorów, którzy podejmują działania zmierzające do ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko.

Literatura

1. www.unesco-ihe.org/sites/default/files/wwdr_2015.pdf.
2. Sosnowski S., Chudzicki J., Tabernacki J., Instalacje wodociągowe i kanalizacyjne, Wydawnictwo Instalator Polski, Warszawa 2000.
3. DIN 1989-1:2002-04 Regenwassernutzungsanlagen – Teil 1: Planung, Ausfuhrung, Betrieb und Wartun.
4. BS 8525-1:2010 Greywater systems. Code of practise.
5. Materiały informacyjne Skanska, www.skanska.pl.
6. pl.kan-therm.com/download/cenniki.html.
7. www.sanibud.pl/pl/cennik.
8. Development of EU Ecolabel Criteria for Flushing Toilets and Urinals. Technical Report, susproc.jrc.ec.europa.eu/toilets/docs/Technical_report_Ecolabel_May_2013a_revised_final.pdf.
9. www.ugos.com.pl.
10. www.mpwik.wroc.pl/klient/taryfy.
11. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (DzU nr 8/2002, poz. 70).
12. Lipska M., Wykorzystanie oczyszczonych ścieków szarych w instalacjach wodnych w budynkach i ich otoczeniu, „Instal” nr 4/2016.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!