Perspektywy dla polskiego ciepłownictwa

Forum Energii podczas konferencji poświęconej transformacji polskiego ciepłownictwa (29 listopada 2017 r. w CZIiTT Politechniki Warszawskiej) zaprezentowało raport pt. Ostatni dzwonek dla ciepłownictwa w Polsce przygotowany przez Jana Rączkę i Andrzeja Rubczyńskiego.

Autorzy podkreślają, że opracowaniem tym chcą rozpocząć w gronie fachowców dyskusję o modernizacji ciepłownictwa w celu wypracowania jego wizji do roku 2030, przygotowania planu działania oraz uruchomienia mechanizmów i źródeł finansowania.

Alarmują oni, że za 10 lat funkcjonowanie systemów ciepłowniczych będzie zagrożone z powodu wieloletnich zaniechań i braku działań zmierzających do ograniczania oddziaływania na środowisko. Ciepłownictwo może liczyć na wsparcie dla modernizacji jedynie w przypadku dostosowania się do norm środowiskowych. Konieczne zatem będzie m.in. takie planowanie inwestycji, aby wykorzystywać źródła odnawialne i integrować ciepłownictwo z energetyką. Poniżej przedstawiono opisywaną przez autorów raportu diagnozę stanu obecnego i propozycję rozwiązań.

Dowiedz się więcej: Szykują się przejęcia w branży ciepłowniczej

Rekomendacje

Autorzy raportu zwracają m.in. uwagę na problemy mniejszych miejscowości. Wymagają one specjalnych rozwiązań, dlatego należy dokonać przeglądu mniejszych systemów ciepłowniczych pod kątem opłacalności modernizacji i identyfikacji sposobów ich transformacji. Kolejna rekomendacja dotyczy upowszechnienia informacji, że blisko 90% systemów ciepłowniczych nie uzyska statusu efektywnych energetycznie bez zmiany technologii produkcji ciepła i wykorzystania kogeneracji oraz źródeł odnawialnych. W przypadku nieuzyskania tego statusu systemy te będą musiały się modernizować bez pomocy publicznej.

Konieczne jest zatem przekonanie decydentów politycznych do sfinansowania transformacji ciepłownictwa m.in. ze środków ze sprzedaży uprawnień do emisji CO₂ oraz dostępnych funduszy unijnych i krajowych na przebudowę systemów do standardu efektywnych energetycznie. Wdrażanie technologii OZE wymagać będzie m.in. instalacji kotłów opalanych biomasą, co z kolei pociąga za sobą konieczność dostępu do stabilnych i niedrogich dostaw paliwa z upraw. Konieczne będzie przekierowanie biomasy z elektroenergetyki do ciepłownictwa. Inna rekomendacja dotyczy stosowania zachęt do podłączania nowych i istniejących budynków do sieci ciepłowniczej. Niezbędne jest też opracowanie koncepcji współpracy systemów ciepłowniczych i Krajowego Systemu Energetycznego, tak aby ciepłownictwo mogło wprowadzać do niego energię elektryczną z OZE i kogeneracji.

Zagrożenia – spirala śmierci

Funkcjonowaniu małych systemów ciepłowniczych zagraża m.in. ryzyko wzrostu cen i utraty odbiorców. W roku 2030 upłyną okresy przejściowe dla obiektów od 5 do 50 MW, a źródła od 1 do 5 MW będą musiały spełnić surowe standardy emisyjne zawarte w dyrektywie o średnich obiektach spalania. Od 2030 roku nie będzie darmowych uprawnień, co wpłynie na ceny ciepła. Dotknie to zwłaszcza systemy zaopatrywane przez źródła emitujące dużo CO₂ w przeliczeniu na GJ. Zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2193 w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania (Dz. Urz. UE 2015 L 313/1) źródła o mocy >1 MW będą musiały do roku 2030 obniżyć poziom emisji pyłów, dwutlenku siarki i tlenków azotu.

Przeczytaj również: Międzynarodowa konferencja naukowo-techniczna "Budownictwo o zoptymalizowanym potencjale energetycznym - Materiały i Technologie Energooszczędne"

Będzie to wymagało nakładów na inwestycje w urządzenia wychwytujące pyły i związki chemiczne oraz ich eksploatację. Zagrożeniem dla spadku popytu na ciepło może być proces termomodernizacji budynków publicznych, komercyjnych i mieszkalnych. Ryzyko jest wprawdzie niewielkie przy obecnym tempie modernizacji budynków, ale każdy spadek sprzedaży wpływa na koszty stałe i powoduje wzrost cen ciepła. Kolejne ryzyko to pozyskiwanie odbiorców w nowych budynkach, gdyż w wielu przypadkach ciepło z sieci nie jest atrakcyjne dla deweloperów. Ciepło sieciowe obarczone jest bowiem korzystaniem z węgla i tym samym inwestor ma obowiązek zwiększenia standardu energetycznego budynku poprzez redukcję zapotrzebowania na energię lub korzystanie ze źródeł odnawialnych.

W obliczu tych dodatkowych kosztów indywidualny kocioł gazowy lub na biomasę może być tańszy niż korzystanie z ciepła z sieci. Na sytuację ciepłownictwa wpływa też fakt, że kotły już zainstalowane w gospodarstwach domowych nie są jeszcze objęte wymaganiami w zakresie emisji, a spalanie pozaklasowych paliw zawsze będzie tańsze od ciepła sieciowego. Powyższe zjawiska będą mieć zasadniczy wpływ na poziom cen ciepła. Dla wielu odbiorców korzystniejsze ekonomicznie będzie zastosowanie indywidualnych źródeł ciepła, a to z kolei wpłynie na jeszcze większy wzrost cen ciepła sieciowego i tym samym zwiększy dążenie do zastępowania go indywidualnym źródłem zasilania. Efektem będzie tzw. spirala śmierci, która prowadzi do bankructwa małych systemów ciepłowniczych.

Zagrożenia – zahamowanie rozwoju i likwidacja

Kolejnym zagrożeniem dla małych sieci ciepłowniczych jest ryzyko ich likwidacji z powodu zahamowania rozwoju. Pomoc publiczną na modernizację mogą otrzymywać tylko systemy efektywne energetycznie w rozumieniu dyrektywy o efektywności energetycznej. Osiągnięcie tego statusu jest w praktyce bardzo trudne i oznacza wymianę części mocy na źródła odnawialne, odpadowe lub kogenerację. Inwestycje takie wymagają wielu lat realizacji i pozyskania środków, a mniejsze przedsiębiorstwa ciepłownicze w ogóle ich nie planują. Zatem pomoc publiczna będzie udzielana systemom efektywnym (stanowiącym tylko 10% ogółu systemów ciepłowniczych) – są to sieci ciepłownicze w dużych miastach z blokami kogeneracyjnymi.

Mniejsze przedsiębiorstwa ciepłownicze nie mają dostępu do rynku finansowego, tym bardziej na warunkach takich, jak duże podmioty. Jeśli inwestują, to korzystają ze środków preferencyjnych i własnych, które nie wystarczą na dostosowanie do wymaganego poziomu efektywności energetycznej. Pozyskanie przez nie kredytów od instytucji finansowych jest mało prawdopodobne z uwagi na duże ryzyko spadku popytu na ciepło sieciowe oraz zaostrzanie norm emisji i tym samym wzrost kosztów. Politycy i administracja od lat starają się nie dopuścić do wzrostu cen ciepła, co ogranicza pozyskiwanie środków odtworzenia majątku wytwórczego, rozwój sieci, nie mówiąc już o modernizacji.

Ciepłownictwo napotyka też przeszkody w przepisach planowania przestrzennego i ma problemy z dostępem do gruntów. W efekcie działa na obszarach, które już są wyposażone w sieci ciepłownicze. Efektywność ekonomiczna systemów ciepłowniczych rośnie wraz z ich wielkością. Systemy, które wykorzystują duże źródła i mają rozbudowaną sieć dystrybucyjną, są bardziej efektywne kosztowo. A kogeneracja daje im możliwość sprzedaży ciepła i energii elektrycznej, co zabezpiecza ich rentowność. Powoduje to, że w dużych miastach, z zasobniejszymi portfelami mieszkańców, ciepło sieciowe jest tańsze, a w małych droższe. 

Małe systemy ciepłownicze mogą zbankrutować, a brak możliwości udzielenia pomocy publicznej spowoduje, że nie będzie można zapewnić ich działania. Drastyczne podniesienie taryf tylko przyspieszy rezygnację z usług. Skutki tego procesu będą miały przełożenie m.in. na decyzje wyborcze. Aby złagodzić skutki społeczne, warto rozważyć opracowanie i wdrożenie alternatywnych planów zaopatrzenia w ciepło.

Czytaj też: Modernizacja budynków użyteczności publicznej do standardu niemal zeroenergetycznego – przykłady obiektów norweskich >>>