Inspekcja i czyszczenie instalacji wentylacyjnych okiem eksperta

Dla prawidłowej pracy instalacji ważny jest wybór odpowiedniej technologii i jakości materiałów oraz urządzeń – inne potrzeby ma niewielki dom jednorodzinny, inne zaś placówka medyczna, zakład produkcyjny czy restauracyjna kuchnia. Kolejny czynnik to regularna inspekcja dostosowana do danej instalacji.

Kontrolę i czyszczenie systemu wentylacji warto wykonywać regularnie – ale jak często? Wszystko zależy od typu budynku oraz sposobu jego wykorzystania. Inspekcji rzadziej będzie wymagał budynek mieszkalny, częściej zaś restauracja, a zwłaszcza jej kuchnia, w której do przewodów wentylacyjnych dostają się m.in. mgła olejowa i opary powstające w wyniku przygotowania posiłków, czy zakład przemysłowy, np. z branży chemicznej. W niektórych budynkach zaleca się, by prace tego typu były wykonywane nawet raz na kwartał. Istnieją pewne sytuacje i symptomy, które wskazują na potrzebę inspekcji i czyszczenia instalacji wentylacyjnych. Poniżej przedstawiono najważniejsze zalecenia, zebrane w trakcie kilkunastoletniej praktyki autora w inspekcji i czyszczeniu instalacji wentylacyjnych.

1. Gdy od ostatniego czyszczenia minęło kilka lat

Taki przedział czasowy jest odpowiedni dla budynków mieszkalnych czy biurowych, ale w lokalach gastronomicznych warto sprawdzać stan instalacji często, żeby zapobiec nagromadzaniu sie mgły olejowej na okapach i powstaniu pożaru. Poprawnie działający system filtrów zatrzymuje mgłę olejowo-tłuszczową i zmniejsza ryzyko pożaru oraz wydłuża czas użytkowania wentylatorów i silników, a także pozwala na przetłaczanie wymaganych ilości powietrza wywiewanego [2]. Jednak z praktyki wynika, że stan filtrów często nie jest monitorowany, a przewody wyciągowe i wentylatory obrastają tłuszczem i kurzem, co prowadzi do spadku bezpieczeństwa pożarowego i jest źródłem powstawania ognisk namnażania się bakterii oraz czynnikiem wabiącym insekty i sprzyjającym ich rozprzestrzenianiu się i namnażaniu.

Zatem jak często czyścić takie instalacje? Rozporządzenie w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków [1] wymaga, żeby w obiektach zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych, w których odbywa się proces spalania w paleniskach paliwa stałego, płynnego lub gazowego, usuwać zanieczyszczenia z przewodów dymowych i spalinowych co najmniej raz w miesiącu. Rozporządzenie to wymaga także, aby w tych obiektach usuwać zanieczyszczenia z przewodów wentylacyjnych co najmniej raz w roku, jeżeli większa częstotliwość nie wynika z warunków użytkowych. Praktyka jednak wyraźnie podpowiada, że instalacje wyciągowe i wentylacyjne w obiektach gastronomicznych powinny być monitorowane i w razie potrzeby czyszczone co najmniej raz na kwartał. Takie są też zalecenia angielskich wytycznych, które różnicują instalacje wg intensywności użytkowania, a amerykańskie wytyczne zalecają nawet comiesięczne czyszczenie dla najczęściej i najdłużej używanych obiektów [2,3]. Reasumując, wiele zależy od rodzaju instalacji i intensywności jej użytkowania.

2. Gdy we wnętrzu roznosi się nieprzyjemny zapach

Nieprzyjemne zapachy mają wiele źródeł. Mogą powstawać np. w wyniku używania określonych środków chemicznych czy być efektem gotowania aromatycznych potraw. O ile stosunkowo szybko zanikają samoistnie, nie ma powodów do niepokoju o stan instalacji wentylacyjnej. Jeżeli jednak w powietrzu nieustannie wyczuwalna jest przykra woń, świadczy to o rozwoju w instalacji wentylacji kolonii bakterii i innych drobnoustrojów. Rozwiązaniem tego problemu jest czyszczenie wentylacji połączone z dezynfekcją.

3. Gdy w powietrzu unosi się pył

To częsty przypadek, zwłaszcza gdy budynek przechodził duży remont – wówczas do kanałów wentylacyjnych mogła dostać się duża ilość pyłu. O ile niewielka ilość kurzu w wentylacji nie jest niebezpieczna, o tyle jego akumulacja stanowi nie tylko zagrożenie dla zdrowia i samopoczucia, zwiększa także ryzyko wybuchu pożaru. Jeśli powietrze stało się bardziej suche i widoczny jest w nim pył, a przedmioty szybciej niż zazwyczaj pokrywają się kurzem – jest to wyraźny sygnał, że przyszedł czas na czyszczenie wentylacji.

4. Gdy w instalacji zagnieździły się gryzonie lub owady

Jeżeli doszło do takiej sytuacji, pierwszym krokiem w kierunku jej naprawienia jest oczywiście pozbycie się niechcianych gości. To jednak nie wszystko. Zarówno obecność gryzoni, jak i owadów pozostawia ślady w wentylacji – wewnątrz kanałów mogą wciąż znajdować się np. ekskrementy lub pozostałości po gniazdach, które zachęcają kolejnych nieproszonych gości. Oczyszczenie i w razie potrzeby dezynfekcja przywrócą bezpieczeństwo oraz efektywność działania instalacji.

5. Gdy doszło do zalania instalacji

Wilgoć sprzyja rozwojowi drobnoustrojów – pleśni, bakterii czy wirusów. Im jej więcej, tym większe prawdopodobieństwo, że kolonie szybko się rozwiną i staną groźne dla zdrowia. Dlatego jeżeli w budynku doszło do powodzi, przecieku dachu lub bezpośredniego zalania przewodów wentylacyjnych, należy przeprowadzić czyszczenie.6. Po pożarzeCząstki stałe zawarte w dymie osadzają się na ścianach i podłogach, ale również w kanałach wentylacyjnych. Ich obecność może nie tylko pogorszyć jakość powietrza, ale i zmniejszyć efektywność pracy instalacji. Należy je zatem usunąć.

Odświeżacze i oczyszczacze powietrza

Na fali zainteresowania jakością powietrza uwaga mediów koncentruje się na smogu, a pomijane są kwestie jakości powietrza wewnętrznego. A jakość powietrza w budynkach to wypadkowa jakości powietrza zewnętrznego oraz stanu systemu wentylacji i stanu użytkowania oraz czystości w pomieszczeniach. W powietrzu wewnątrz budynku może się znajdować wiele szkodliwych substancji i drobnoustrojów: pyły, kurz, włókna, sierść domowych zwierząt itp. oraz zanieczyszczenia biologiczne: grzyby, pleśnie, bakterie, wirusy, roztocza. Ich występowanie zależy od jakości wentylacji budynku i jego wyposażenia oraz użytkowania. Niekiedy rozwiązań poprawiających jakość powietrza wewnętrznego poszukuje się m.in. w stosowaniu oczyszczaczy powietrza.

Dobre oczyszczacze są w stanie przefiltrować powietrze i usunąć niepożądane substancje i mikroorganizmy, ale nie likwidują źródła ich powstawania. Kiedy tylko wyłączymy filtr, zanieczyszczenia ponownie wrócić do powietrza. Oczyszczacz jest rozwiązaniem tymczasowym, które usuwa skutki, a nie przyczynę zanieczyszczenia. Jest to dobre rozwiązanie np. dla alergików, powinno się jednak dążyć do likwidacji źródła problemu. Systemy wentylacji mechanicznej i nawet klimatyzacji są coraz częściej stosowane. W trakcie ich eksploatacji zaczynają się gromadzić zanieczyszczenia i najskuteczniejszym sposobem zminimalizowania tego problemu jest regularne czyszczenie wentylacji, a nie tylko stosowanie oczyszczaczy.

Korzyści zdrowotne i ekonomiczne z czyszczenia wentylacji

To przede wszystkim obniżenie kosztów eksploatacji wentylacji mechanicznej i klimatyzacji. Pozbycie się osadu i brudu z kanałów pozwala na utrzymanie wymaganej sprawności instalacji i znacząco ogranicza zużycie energii elektrycznej. Jak pokazuje raport Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska, usunięcie 1 cm zanieczyszczeń może zmniejszyć zużycie energii nawet o 21%. Inspekcja i czyszczenie wpływają też na żywotność instalacji i urządzeń wentylacyjnych oraz na zwiększenie bezpieczeństwa pożarowego. Obniżają też koszty serwisowania i części zamiennych. Jak podkreśla wielu serwisantów, najczęstszą przyczyną awarii instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych jest ich nieprawidłowe użytkowanie, a mówiąc dokładniej – poważne zanieczyszczenie: kurz i brud, który zapycha kanały oraz wentylatory, a z czasem zamienia się w poważne zagrożenie biologiczne, może również uszkadzać elementy systemu. Wśród korzyści zdrowotnych na pierwszym miejscu stawia się redukcję ryzyka infekcji, chorób układu oddechowego i absencji oraz lepsze samopoczucie i tym samym wysoką wydajność pracowników – co bardzo sobie cenią najemcy obiektów biurowych.

Techniki czyszczenia instalacji 

Na rynku dostępne są usługi szczegółowej inspekcji systemu wentylacji i klimatyzacji oraz doboru odpowiednich metod czyszczenia – np. mechanicznego, z wykorzystaniem sprężonego powietrza, suchym lodem czy czyszczenia połączonego z dezynfekcją. W procesie tym bardzo ważna jest ocena wykonanych czynności i osiągnięcia zamierzonego efektu.

Dobór odpowiedniej metody czyszczenia wentylacji uzależniony jest od wielu czynników, dlatego firmy oferujące tę usługę zawsze zaczynają pracę od inspekcji systemu. Przed przystąpieniem do działania konieczne jest m.in.:

• ustalenie typu wentylacji oraz charakteru jej konstrukcji – sprawdzenie, czy obecne są w niej np. tłumiki, filtry czy przepustnice oraz inne newralgiczne dla procesu czyszczenia elementy,
• określenie typu budynku – inne zanieczyszczenia są typowe dla budynku mieszkalnego (tu najczęściej pojawiają się te mechaniczne, do których z czasem dołączyć może pleśń czy bakterie), a inne np. dla lokalu gastronomicznego (tłuszcz) czy placówki medycznej (większe zagrożenie zanieczyszczeniami biologicznymi),
• określenie poziomu i charakteru zanieczyszczeń – w przypadku tych lekkich najczęściej wystarczy czyszczenie na sucho, przy grubej warstwie lepkiego brudu i wysokim poziomie zanieczyszczeń biologicznych konieczna będzie dezynfekcja i zastosowanie metody czyszczenia na mokro,
• istotne jest również określenie materiałów, z jakich wykonana jest instalacja. Inspekcja przeprowadzana jest najczęściej za pomocą specjalnych robotów z zamontowanymi kamerami, co pozwala dokładnie ocenić stan kanałów i podjąć decyzję o wyborze metody działania.

Metody czyszczenia wentylacji można podzielić na suche i mokre. Czyszczenie na sucho jest wykonywane najczęściej i sprawdza się przy małym i średnim zanieczyszczeniu kanałów. Czyszczenie na mokro, często połączone z dezynfekcją, przeprowadza się natomiast w instalacjach mocno zabrudzonych. W lokalach gastronomicznych połączone jest często z czyszczeniem instalacji tłuszczowej.

Czyszczenie na sucho może przebiegać na kilka sposobów. Najczęściej wykorzystywane techniki to: czyszczenie poprzez szczotkowanie mechaniczne, czyszczenie z wykorzystaniem sprężonego powietrza i odkurzanie za pomocą odkurzacza przemysłowego. Metoda szczotkowania mechanicznego jest wykonywana za pomocą specjalnych robotów czyszczących bądź napędów z giętkimi wałkami czyszczącymi. Zanieczyszczenia oderwane przez szczotki trafiają do zestawu odciągowego. Sprężone powietrze stosuje się rzadziej – klienci nie są zadowoleni z tej metody. Odkurzanie przemysłowe kanału wymaga pełnego dostępu do jego wnętrza, zatem technikę tę wykorzystuje się najczęściej tylko na wybranych odcinkach instalacji.

Również czyszczenie na mokro może być przeprowadzane w różny sposób. Najbardziej typowe to czyszczenie chemiczne (np. suchym lodem), czyszczenie parą wodną, a także pełna dezynfekcja. Po te metody sięga się wtedy, gdy standardowe czyszczenie szczotkowe nie wystarczy. Ich zastosowanie jest najczęściej wymagane w lokalach gastronomicznych, zakładach przemysłowych czy placówkach medycznych. Jednym słowem: tam, gdzie zanieczyszczeń jest więcej, a ich obecność niesie za sobą większe zagrożenie. Każda z tych metod jest wysoce skuteczna, jednak ich wdrożenie jest bardziej kosztowne i wymaga dokładnej weryfikacji szczelności instalacji.

Warto podkreślić, że dezynfekcja jest procesem wtórnym, przeprowadzanym zawsze po zakończeniu czyszczenia mechanicznego i badań mikrobiologicznych – pozwalają one określić, które elementy systemu wymagają tej formy czyszczenia i ułatwiają późniejszą weryfikację efektów.Po oczyszczeniu odpowiednią metodą wentylacja jest wolna od zabrudzeń, jednak zaczynają się na niej zbierać nowe zanieczyszczenia. Zatem jednorazowe wyczyszczenie nie wystarczy – warto regularnie sprawdzać stan instalacji i podejmować odpowiednie działania.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU nr 109/2010, poz. 719).
2. Charkowska A., Czyszczenie wyciągowych instalacji wentylacyjnych w kuchniach, „Rynek Instalacyjny” nr 3/2010.
3. TR/19 HVCA Guide to Good Practice Internal Cleanliness of Ventilation Systems, The Heating and Ventilating Contractors’ Association, Great Britain, 2008.
4.  Charkowska A., Metody czyszczenia instalacji klimatyzacyjnych (cz. 1), „Rynek Instalacyjny” nr 11/2009.
5.  Charkowska A., Metody czyszczenia instalacji klimatyzacyjnych (cz. 2), „Rynek Instalacyjny” nr 12/2009.
6. Charkowska A., Metody czyszczenia instalacji klimatyzacyjnych (cz. 3), „Rynek Instalacyjny” nr 1–2/2010.
7. www.czyszczeniewentylacji.com (dostęp 5.06.2018).

Czytaj też: Wentylacja szkolnych sal gimnastycznych >>>

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!