Obowiązki użytkowników i instalatorów pomp ciepła

Czynniki te zostały sklasyfikowane według potencjału tworzenia efektu cieplarnianego (GWP – global warming potential). Najczęściej spotykanym czynnikiem w pompach ciepła jest R410A o GWP równym 2088, a od ubiegłego roku producenci coraz częściej stosują R32 o GWP równym 675. Tę zmianę rynkową wymuszają regulacje unijne, zwane legislacją F-gazową, w wyniku których czynniki o wyższym współczynniku globalnego ocieplenia są po prostu dużo droższe od tych, które mają niższe wartości GWP. Na legislację F-gazową składa się ok. 30 aktów prawnych, w tym unijne rozporządzenia wydane przez Parlament Europejski i Radę oraz przez Komisję Europejską, jak również polska ustawa o F-gazach wraz z kilkunastoma uzupełniającymi rozporządzeniami ministrów.

GWP to wskaźnik porównujący siłę oddziaływania danej substancji na ocieplenie klimatu w stosunku do siły oddziaływania na ocieplenie klimatu podstawowego gazu cieplarnianego, jakim jest dwutlenek węgla, w perspektywie 100 lat. Przyjęto umownie, że GWP dla CO2 wynosi 1 (jeden), i do tego gazu porównywane są wszystkie inne substancje. Nie wchodząc w techniczne szczegóły, można stwierdzić, że emisja 1 kg R410A jest ekologicznie równoznaczna z emisją ponad 2 ton dwutlenku węgla (dokładnie: 2088 kg, bo dla R410A GWP = 2088). To jeden z powodów, dla których Unia Europejska zajęła się kwestią F-gazów.

Czytaj też: Nowe zadania dla węzłów cieplnych – inteligentne budynki >>

Obowiązki użytkowników pomp ciepła, które zawierają F-gazy

Pompy ciepła są fabrycznie napełnione czynnikiem chłodniczym, a podczas montażu instalator już zazwyczaj nie dopuszcza dodatkowego ładunku F-gazu. Różne nakazy i zakazy nałożone są na wszystkie podmioty, które mogą mieć do czynienia z omawianymi urządzeniami: na producentów, importerów, dystrybutorów, instalatorów, użytkowników (nazywanych „operatorami”), a nawet na inspektorów WIOŚ kontrolujących wdrażanie tego prawa. Co ważne, przepisy nie odróżniają użytkowników prywatnych od instytucjonalnych, więc także osoby fizyczne, które wyposażają swój dom w pompę ciepła, automatycznie stają się operatorami i ciążą na nich określone obowiązki ustawowe.

Użytkownicy pomp ciepła zawierających F-gazy muszą pamiętać, że:

1. instalowanie, konserwacja i serwisowanie wszelkich urządzeń może być realizowane wyłącznie przez personel i firmy posiadające certyfikaty F-gazowe; prawo wymaga, aby operatorzy upewnili się przed udzieleniem zlecenia, że powierzają te prace firmomi osobom dysponującym odpowiednimi certyfikatami;
2. muszą zapewnić przeprowadzanie cyklicznych kontroli szczelności przez uprawniony personel (ze stosownym certyfikatem F-gazowym):

a. dla większości pomp ciepła będą to przeglądyszczelności wykonywane w odstępachnie dłuższych niż co 12 miesięcy; taki harmonogram ma zastosowanie dla pomp ciepła o napełnieniu minimum 5 t eqCO2 (ton ekwiwalentu CO2), lecz mniejszej niż 50 t eqCO2 F-gazu, czyli:

i. od 2,40 kg do 23,95 kg czynnika R410A,

ii. od 7,41 kg do 74,07 kg czynnika R32;

b. dla pomp ciepła zawierających od 24 kgR410A wzwyż (i czysto teoretycznie – od 74,1 kg R32 wzwyż – choć takich pomp autor jeszcze nie widział) obowiązkowe przeglądy szczelności muszą być realizowane nie rzadziej niż co 6 miesięcy;

c. uwaga: nie wolno przekroczyć podanych terminów nawet o 1 dzień kalendarzowy, gdyż rodzi to sankcję karną;

d. dla relatywnie małych (domowych) pomp ciepła działających w oparciu o czynnik R32 i zawierających nie więcej niż 7,40kg tej substancji okresowe kontrole szczelności nie są wymagane legislacją F-gazową;

3. pierwszą kontrolę szczelności należyprzeprowadzić natychmiast po oddaniu urządzeni ado eksploatacji;

4. operatorzy powinni zapobiegać wyciekom czynnika, a jeśli nieszczelność zostanie zauważona, muszą jak najszybciej zorganizować naprawę; podobnie w przypadku wymogu podanego w pkt 1 oraz w pkt 6 – nakaz ten dotyczy wszystkich urządzeń, bez względu na wagę napełnienia czynnikiem chłodniczym;

5. po wykryciu nieszczelności i dokonaniu naprawy ponowną (dodatkową) kontrolę szczelności należy wykonać w ciągu jednego miesiąca od zakończenia naprawy;

6. odzysk czynnika podczas prac serwisowychmoże być realizowany wyłącznie przezosoby posiadające odpowiedni certyfikatpersonalny w zakresie F-gazów;

7. dla wszystkich pomp ciepła o napełnieniuczynnikiem chłodniczym w ilości conajmniej 5 t eqCO2 F-gazu (tj. 2,40 R410A lub7,41 kg R32 wzwyż) konieczne jest prowadzenie dokumentacji w postaci tzw. kart urządzeńw elektronicznym Centralnym Rejestrze Operatorów(CRO):

a. generalnie wszystkie czynności serwisowe, dla których wymagane jest posiadanie certyfikatu personalnego w zakresie F-gazów, muszą być odnotowane w CRO w terminie 15 dni roboczych od daty ich zakończenia;

b. ustawa wymaga, aby wpisy do kart urządzeń realizowane były wyłącznie przez osoby dysponujące stosownym certyfikatem personalnym lub – na podstawie podpisanych protokołów serwisowych – przez tzw. administratora konta operatora w CRO lub przez tzw. osoby kontaktowe formalnie przypisane w CRO do poszczególnych kart urządzeń;

c. przed założeniem pierwszej elektronicznej karty urządzenia wymagana jest rejestracja operatora w CRO.

Powyższe obowiązki spoczywają na operatorach (użytkownikach) urządzeń. Mają oni zapewnić wykonanie tych nakazów, a do ich realizacji muszą zostać zaangażowani technicy posiadający certyfikaty osobowe i firmy dysponujące certyfikatami dla przedsiębiorców w zakresie F-gazów. Współpraca obu stron jest więc niezbędna.

Obowiązki instalatorów i serwisantów

Podstawowy nakaz nałożony na instalatorów i serwisantów to uzyskanie i utrzymanie ważnych certyfikatów F-gazowych. Oba typy dokumentów wydaje tzw. jednostka certyfikująca, którą jest w Polsce Urząd Dozoru Technicznego (UDT). Aby uzyskać certyfikat firmowy, przedsiębiorca musi posiadać wyposażenie techniczne określone przez Ministra Rozwoju i Inwestycji, opracować i wdrożyć procedury oraz system dokumentowania czynności zgodnie ze stosownym rozporządzeniem z grudnia 2017 r., a także zatrudniać odpowiednią do skali działania liczbę certyfikowanych techników. UDT może zawiesić lub cofnąć certyfikat firmowy, jeśli podczas audytu okaże się, żektóreś z ww. wymagań nie zostało spełnione. Certyfikat zawieszony lub cofnięty oznacza de facto brak certyfikatu – a wykonywanie przez taką firmę czynności wymagających posiadania F-gazowego certyfikatu dla przedsiębiorcy będzie skutkować karą zarówno dla firmy serwisowej, jak i operatora zlecającego tę pracę.

Po nowelizacji polskiej ustawy o fluorowanych gazach cieplarnianych w 2017 roku sprzedawcy niehermetycznie zamkniętych urządzeń zawierających F-gazy są zobowiązani prowadzić określone w przepisach rejestry sprzedanych urządzeń oraz gromadzić dowody (stosowne umowy) poświadczające, że sprzedali te urządzenia na zasadach określonych w przepisach. Ideą tych zapisów jest zapewnienie, aby montaż sprzętu zawierającego F-gazy realizowany był wyłącznie przez certyfikowane podmioty. Nieprowadzenie wymaganych rejestrów lub niegromadzenie wspomnianej dokumentacji może skutkować karą administracyjną wynoszącą aż 30 tys. zł (a od stycznia 2019 r. – aż 45 tys. zł).

Czytaj też: Wykorzystanie ciepła wody z magistrali wodociągowej jako dolnego źródła ciepła w pompie ciepła >>

Sankcje i obowiązki WIOŚ

Główne obowiązki wynikające z legislacji F-gazowej powinny być znane i przestrzegane od kilku lat, gdyż kary za ich lekceważenie nakładane na przedsiębiorców i techników mogą być bardzo dotkliwe. Na Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska również nałożono ustawowy obowiązek – gdy stwierdzą jakąkolwiek nieprawidłowość, muszą nałożyć karę, nie mogą się ograniczyć do udzielenia pouczenia.

Przykładowo do końca 2018 roku za niezapewnienie wykonania kontroli szczelności w ustawowym terminie operatorowi grozi kara od 4 tys. do 10 tys. zł – za każde urządzenie. Jeśli mamy 10 urządzeń klimatyzacyjnych albo 10 pomp ciepła i spóźnimy się z przeglądem szczelności choć o 1 dzień, inspektor WIOŚ ma obowiązek nałożyć na nas łączną karę w wysokości minimum 40 tys. zł (tj. 4 tys. zł × 10 urządzeń). Analogiczna kara grozi zlecającemu pracę, który nie zapewni, że firma lub osoba mająca wykonać zadanie posiadają wymagany certyfikat. Sankcja ta może dotyczyć zarówno operatora powierzającego prace firmie bez ważnego certyfikatu dla przedsiębiorstw, jak i firmy instalacyjno-serwisowej, która zleci prace technikowi nieposiadającemu certyfikatu personalnego.

Kara w wysokości od 600 do 3 tys. zł przewidziana jest dla operatora m.in. za niesporządzenie karty urządzenia w wymaganym w ustawie terminie (za każde urządzenie lub spóźniony wpis do karty, a dla firmy serwisowej za nieprzekazanie w ustawowym terminie rocznego sprawozdania ze stosowania F-gazów. Ustawodawca przewidział prawie 70 przypadków naruszenia unijnej i polskiej legislacji F-gazowej. Od stycznia 2019 r. górne granice tych kar zostały podwyższone, odpowiednio z 3 tys. do 4,5 tys. zł, z 10 tys. do 15 tys. zł i z 30 tys. do 45 tys. zł. Widać więc, że sankcje za nieprzestrzeganie regulacji związanych ze sprzedażą, instalacją, serwisem i eksploatacją pomp ciepła zawierających fluorowane gazy cieplarniane mogą być dotkliwe nawet dla dużych firm, a także dla prywatnych inwestorów – osób fizycznych. Niewiedza lub zaniedbanie może bardzo drogo kosztować.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!