Czyste instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne (cz. 1.)

Można wymienić trzy podstawowe powody, dla których należy czyścić instalacje klimatyzacyjne:

• zagwarantowanie w klimatyzowanym pomieszczeniu warunków służących poprawie, a w najgorszym przypadku niepogarszających stanu zdrowotnego osób w nich przebywających,
• uzyskanie założonych przez projektanta parametrów pracy urządzeń uzdatniających i przesyłających powietrze,
• wykluczenie lub w najgorszym przypadku ograniczenie zagrożenia pożarem i wybuchem (np. w instalacjach odciągów miejscowych w zakładach przemysłowych oraz w kuchniach) [5].

Na problemy zdrowotne będące konsekwencją zanieczyszczenia instalacji i urządzeń wentylacyjnych oraz klimatyzacyjnych zwracają też uwagę lekarze alergolodzy: Wydawać by się mogło, że klimatyzatory i wentylatory, pozwalając na pozostawienie drzwi i okien zamkniętych, zabezpieczają pomieszczenia przed przedostawaniem się zarodników z zewnątrz. Często bywa jednak inaczej, ponieważ urządzenia te, nie zawsze utrzymane w idealnej czystości, same stają się z czasem źródłem alergenów grzybów. Zastosowanie nawilżaczy powietrza może również zwiększać stężenie zarodników wewnątrz pomieszczeń [9].

A zatem istnieją istotne powody, dla których należałoby się bliżej przyjrzeć zagadnieniom związanym z zanieczyszczeniami występującymi w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych oraz ich usuwaniu.

Akty prawne

W ostatnim roku zostały przyjęte jako uznaniowe nowe normy dotyczące kontroli czystości instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Poniżej wyszczególniono wszystkie akty prawne, w których znajdują się wymagania oraz zalecenia dotyczące kontroli i czyszczenia instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych [3]:

• rozporządzenie ministra infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [15],
• rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [16],
• rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej [17],
• PN-EN 12097:2007 Wentylacja budynków – Sieć przewodów – Wymagania dotyczące elementów sieci przewodów ułatwiających konserwację systemów przewodów [12],
• PN-EN 15239:2007 Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków – Wytyczne dotyczące kontroli instalacji wentylacji (oryg.) [13],
• PN-EN 15240:2007 Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków – Wytyczne dotyczące kontroli instalacji klimatyzacji (oryg.) [14].

W rozporządzeniu w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej [17] zapisano wymaganie dot. częstotliwości czyszczenia instalacji: § 50. Instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyzacji powinny podlegać okresowemu czyszczeniu nie rzadziej niż co 24 miesiące. Dokonanie tych czynności powinno być udokumentowane.

Natomiast w rozporządzeniu w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [16] wymagane jest regularne, wykonywane co najmniej raz w roku, czyszczenie przewodów wyciągowych znad kuchni w obiektach gastronomicznych przez przygotowane wcześniej otwory rewizyjne.

W rozdziale 7. rozporządzenia [16] pt. „Instalacje i urządzenia techniczne” stwierdza się, że:

§ 30.1. W obiektach, w których odbywa się proces spalania paliwa stałego, ciekłego lub gazowego, usuwa się zanieczyszczenia z przewodów dymowych i spalinowych:

1) od palenisk zakładów zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych – co najmniej raz w miesiącu, jeżeli przepisy miejscowe nie stanowią inaczej;

2) od palenisk opalanych paliwem stałym niewymienionych w pkt. 1 – co najmniej cztery razy w roku;

3) od palenisk opalanych paliwem płynnym i gazowym niewymienionych w pkt. 1 – co najmniej dwa razy w roku.

2. W obiektach, o których mowa w ust. 1, usuwa się zanieczyszczenia z przewodów wentylacyjnych co najmniej raz w roku, jeżeli większa częstotliwość nie wynika z warunków użytkowych [16].

W normie PN-EN 12097:2007 [12] określono wymagania dotyczące wymiarów, kształtu i lokalizacji klap rewizyjnych do czyszczenia i obsługi sieci przewodów, które odpowiadają wymaganiom PN-EN 1505, PN-EN 1506 i PN-EN 13180.

A w normie PN-EN 15239:2007 [13] opisano metody kontroli instalacji wentylacji mechanicznej i naturalnej pod względem zużycia energii w budynkach mieszkalnych, jak i niemieszkalnych. Celem tej normy nie jest podanie pełnego audytu instalacji wentylacji, lecz ocena działania instalacji oraz jej wpływu na zużycie energii. Zawarto w niej także zalecenia dotyczące ewentualnych usprawnień instalacji.

Natomiast w normie PN-EN 15240:2007 [14] opisano metody kontroli instalacji klimatyzacji pod względem zużycia energii. Norma podaje wskaźniki do prawidłowej oceny działania instalacji oraz określenia jej wpływu na zużycie energii. Zawarto w niej także zalecenia dotyczące ewentualnych usprawnień instalacji lub zastosowania rozwiązań zastępczych.

W tych dwóch normach [13, 14] znalazły się zalecenia dotyczące czyszczenia instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych wynikające z konieczności ograniczenia zużycia energii elektrycznej przez instalacje. Ze względu na jeszcze niezbyt powszechną znajomość tych norm, zostaną one szerzej omówione w niniejszym artykule.

Zapisy zawarte w wymienionych normach są konsekwencją zaleceń zamieszczonych w dyrektywie 2002/91/EC [8]. Jej celem jest wypromowanie poprawy efektywności energetycznej budynków, uwzględniając zewnętrzne i wewnętrzne warunki oraz opłacalność przedsięwzięć. Ustanowienie dyrektywy spowodowane było następującymi przesłankami [8, 3]:

• potrzebą zwiększenia efektywności zużycia energii w krajach UE, w celu wywiązania się z zaleceń protokołu z Kioto dotyczącego ograniczenia emisji CO₂, w którym kraje UE zobowiązują się do zredukowania emisji CO2 o 8% do 2010 r., w stosunku do wartości bazowej z 1990 r.,
• potrzebą stworzenia narzędzia zarządzania popytem na energię umożliwiającym Wspólnocie wpływ na światowy rynek energii i w efekcie zwiększanie bezpieczeństwa energetycznego krajów UE.

Wynika to z faktu, że sektor budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej obejmujący większość wszystkich budynków we Wspólnocie pochłania ponad 40% energii i wartość ta w wyniku rozwoju stale rośnie, a co z tym się wiąże wzrasta także emisja CO₂.

Dyrektywa 2002/91/WE [8] w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) ustanawia wymagania dotyczące:

• ogólnych założeń metody obliczania zintegrowanej charakterystyki energetycznej budynków,
• certyfikacji energetycznej budynków,
• regularnych inspekcji kotłów i systemów klimatyzacji oraz oceny instalacji grzewczych w budynkach, w których kotły są starsze niż 15 lat,
• zastosowania minimalnych wymagań dotyczących jakości energetycznej wznoszonych budynków,
• zastosowania minimalnych wymagań dotyczących jakości energetycznej istniejących budynków poddawanych znacznej modernizacji.

W art. 9. dyrektywy [8] odniesiono się do oceny systemów klimatyzacji w następujący sposób: Mając na uwadze ograniczenie zużycia energii oraz redukcję emisji dwutlenku węgla, kraje członkowskie powinny zapewnić środki niezbędne do przeprowadzania regularnej oceny pracy systemów klimatyzacji o efektywnej mocy wejściowej większej niż 12 kW. Ocena powinna obejmować ocenę efektywności i wielkości systemu w stosunku do wymagań klimatyzacyjnych budynku [8]. Użytkownicy powinni mieć zapewnioną pomoc w formie doradztwa dotyczącego poprawy pracy systemu, jego wymiany lub innych alternatywnych rozwiązań. Kolejne istotne informacje znajdują się w art. 10., 19. i 20. dyrektywy [8]:

• art. 10. – kraje członkowskie powinny zadbać o to, żeby certyfikaty budynków, opisy zalecanych prac i inspekcja kotłów i systemów klimatyzacji były przeprowadzane w sposób niezależny przez wykwalifikowanych lub akredytowanych ekspertów, którzy działają jako niezależne firmy lub zatrudnieni są przez instytucje państwowe/prywatne,
• art. 19. – prawidłowa eksploatacja kotłów centralnego ogrzewania i systemów klimatyzacji przez kwalifikowany personel decyduje o jakości pracy systemu i dostosowaniu parametrów pracy do faktycznych potrzeb, czyli zapewnienia optymalnych warunków pracy systemu z punktu widzenia środowiska, bezpieczeństwa i zużycia energii; niezależna ocena pracy systemu obejmująca analizę kosztów powinna być wykonana w przypadku wymiany kotła, 
• art. 20. – rachunki dla mieszkańców za ogrzewanie, klimatyzację i ciepłą wodę liczone w oparciu o aktualne zużycie mogą przyczynić się do oszczędności energii w sektorze mieszkaniowym.

Zgodnie z wymaganiami przedstawionymi w dyrektywie [8], świadectwo energetyczne będzie musiał mieć prawie każdy budynek i lokal mieszkalny, budynek zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej zarówno nowo wznoszony, jak i poddawany gruntownemu remontowi (o koszcie przekraczającym 25% wartości budynku), a także ten, który jest przeznaczony do sprzedaży lub zawarcia nowej umowy najmu. Certyfikacji nie podlegają budynki objęte ochroną konserwatorską, kultu religijnego, czasowego użytkowania oraz o powierzchni poniżej 50 m₂.

Zanieczyszczenia wewnątrz instalacji

W zasadzie wszystkie osoby przebywające w wentylowanych pomieszczeniach zwracają uwagę jedynie na czystość zewnętrznych (a zatem widocznych od strony pomieszczenia) powierzchni nawiewników i wywiewników (fot. 1.). Jeśli jednak są one zabrudzone, to stan przewodów wentylacyjnych transportujących z centrali wentylacyjnej lub klimatyzacyjnej uzdatnione powietrze jest znacznie gorszy.

Niewłaściwe czyszczenie instalacji (lub niewykonywanie tej czynności) i/lub nieodpowiednia eksploatacja sprawiają, że wewnątrz instalacji wytwarzają się bardzo dobre warunki do przeżycia oraz rozwoju mikroorganizmów, co prowadzi do pojawienia się problemów zdrowotnych, natomiast gromadzenie się pyłu powoduje obniżenie sprawności pracy instalacji [4].

Wewnątrz instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych znajduje się wiele rodzajów zanieczyszczeń o bardzo zróżnicowanym pochodzeniu (tab. 1.). W typowych instalacjach (nie dotyczy to instalacji przygotowujących powietrze dla pomieszczeń czystych, jakimi w szpitalach są sale operacyjne, sale intensywnej opieki i inne pomieszczenia o wysokich wymaganiach dotyczących czystości powietrza) filtry powietrza są zazwyczaj umieszczane jedynie na wlocie powietrza zewnętrznego do centrali klimatyzacyjnej i dlatego nie mogą zatrzymać wszystkich zanieczyszczeń; ze względu na swoją ograniczoną skuteczność (są to tzw. filtry wstępne) przepuszczają drobne i średnie zanieczyszczenia.

W praktyce mogą one jedynie w pewnym stopniu chronić urządzenia znajdujące się w centrali wentylacyjnej lub klimatyzacyjnej przed zabrudzeniem. Natomiast bez stosowania większej liczby filtrów powietrza znajdujących się nie tylko na wlocie powietrza do centrali, lecz także za ostatnim urządzeniem uzdatniającym powietrze oraz tuż przed lub po prostu wewnątrz nawiewnika powietrza, nie jest możliwa ochrona ludzi przed zagrożeniami wynikającymi z transportowania brudnego powietrza do pomieszczeń.

Dodatkowym negatywnym zjawiskiem jest wtórne zanieczyszczenie wnętrza instalacji wynikające z przywierania cząstek do wewnętrznych powierzchni przewodów wentylacyjnych i odrywania ich przez przepływające do pomieszczeń powietrze w późniejszym okresie pracy instalacji.

Zanieczyszczenia wewnątrz instalacji gromadzą się nie tylko w trakcie jej eksploatacji. Wymienione w tab. 1. mogą pojawić się na elementach instalacji i na urządzeniach do uzdatniania powietrza podczas produkcji, transportu, składowania oraz montażu (fot. 2., 3. i 4.). W trakcie użytkowania instalacji zanieczyszczenia te są porywane przez przepływające powietrze i przyczyniają się do pogorszenia stanu higienicznego powietrza nawiewanego do klimatyzowanych lub wentylowanych pomieszczeń. Ich usuwanie jest ze względu na bezpieczeństwo ludzi niezwykle ważne. I na szczęście – dzięki ciągle udoskonalanej technologii kontroli i czyszczenia instalacji – możliwe do przeprowadzenia.

Częstotliwość kontroli czystości ze względu na energooszczędność

W normie PN-EN 15239:2007 [13] zamieszczono następujące wymagania dotyczące wykonania oraz stanu higienicznego instalacji wentylacyjnych:

• instalacja wentylacji mechanicznej wywiewnej i/lub nawiewnej: osadzone zanieczyszczenia w przewodach wentylacyjnych: w celu zapewnienia dobrej jakości powietrza, podczas kontroli mogą zostać przedstawione pewne zalecenia dotyczące czyszczenia instalacji wywiewnej oraz nawiewnej, w raporcie pokontrolnym należy opisać ocenianą wizualnie czystość lub zanieczyszczenie przewodów i urządzeń wentylacyjnych; osadzone w przewodach wentylacyjnych zanieczyszczenia mogą być powodem zagrożenia higienicznego, mogą prowadzić do zmniejszenie przepływającego strumienia powietrza, wpływać na pracę wentylatora oraz zmniejszać wielkość odzyskiwanego ciepła; skuteczna filtracja powietrza i związane z tym wykorzystanie filtrów chroni przewody i inne elementy instalacji, takie jak wymienniki ciepła, przed osadzaniem się niepożądanej warstwy zanieczyszczeń;
  – w raporcie należy także wziąć pod uwagę opinie użytkowników pomieszczeń oraz zarządcy obiektu,
• inspekcja wzrokowa (wizualna): osoby przeprowadzające kontrolę wizualną powinny udokumentować stan oraz integralność sieci przewodów; podczas tej kontroli wzrokowej należy uwzględnić następujące elementy: powietrznoszczelność, uwzględniając jakość połączeń kształtek (jakość uszczelek, mas uszczelniających, połączeń itp.), jakość izolacji przewodów: rodzaj izolacji, stan powierzchni zewnętrznej warstwy izolującej, właściwe zaizolowanie połączeń przewodów, powietrznoszczelność izolacji, zniszczenia, miejsca zawilgocenia izolacji, czystość oraz łatwy dostęp do poszczególnych odcinków instalacji, a także sekcji wentylatorowej, w celu ich konserwacji i obsługi (PN-EN 12097 [12]), błędy projektowe: krytyczne punkty związane ze spadkiem ciśnienia powietrza, czystość i właściwe działanie nawiewników i wywiewników powietrza.

W załączniku D do PN-EN 15239:2007 [13] zamieszczono przykładową częstotliwość przeprowadzania kontroli. Stwierdzono, że kontrolę wszystkich systemów i elementów instalacji powinno przeprowadzać się co 5 lat. Podczas kontroli należy zwrócić uwagę na filtry powietrza, wymienniki ciepła, czujniki. Natomiast w załączniku F napisano, że częstotliwość kontroli będzie zależeć od rodzaju instalacji i jej podatności na zanieczyszczenie, starzenie się instalacji oraz od przepływu powietrza, jak również od właściwej lub nieodpowiedniej konserwacji (tab. 2.).

Instalacje wentylacji naturalnej są zazwyczaj odporne na zużycie i zanieczyszczenie (duże otwory, prosta budowa kratek, brak części ruchomych), niemniej jednak są bardziej „wrażliwe” na wszelkie odstępstwa od projektu. Natomiast mechaniczne instalacje wentylacyjne wyposażone w urządzenia do odzysku ciepła są bardziej podatne na zanieczyszczenie oraz zużycie się części, a mniej na zmiany w wykończeniu budynku (pod warunkiem, że te zmiany prowadzą do poprawienia szczelności).

W normie PN-EN 15240:2007 [14] dotyczącej instalacji klimatyzacyjnych zaleca się przeprowadzać kontrolę czystości zgodnie ze zdefiniowanymi w danym kraju wymaganiami, przyjmując jako wartość orientacyjną (domyślną) 3 lata. W zależności od rodzaju instalacji i jej wyposażenia kontrolę jakości konserwacji oraz przeznaczenia można przeprowadzać z większą lub mniejszą częstotliwością.

I tak zaleca się przeprowadzać kontrolę czystości:

• w trakcie oceny efektywności pracy wymiennika ciepła (parownika) w systemie chłodzącym (jednostka wewnętrzna klimatyzatorów typu split lub multisplit) przeprowadzić kontrolę m.in.: otworów nawiewnych i wywiewnych (jeśli jest to możliwe) w celu sprawdzenia, czy są drożne, zarówno ze względu na bliskie sąsiedztwo przegród budowlanych, a także ze względu na ewentualne uszkodzenia lub nagromadzone zanieczyszczenia, powierzchni wymiennika ciepła ze względu na możliwość osadzenia się zanieczyszczeń lub uszkodzenia, wolnych przestrzeni wewnątrz wymiennika ciepła w celu sprawdzenia, czy nie ma żadnych przeszkód (także zanieczyszczeń) ograniczających prawidłowy przepływ powietrza, stanu filtrów powietrza umieszczonych na wlocie powietrza zewnętrznego do instalacji,
• podczas kontroli części nawiewnej centrali klimatyzacyjnej i sieci przewodów nawiewnych przeprowadzić kontrolę m.in.: częstotliwości wymiany lub czyszczenia (jeśli taka metoda jest dopuszczona przez producenta) filtra lub filtrów powietrza, aktualnego poziomu zanieczyszczenia filtra, zamocowania oraz uszczelnienia filtrów, wymienników ciepła ze względu na ich ewentualne uszkodzenia lub zablokowanie przepływu powietrza w wyniku osadzenia zanieczyszczeń,
• podczas kontroli nawiewnej części instalacji od czerpni powietrza do filtrów wstępnych przeprowadzić kontrolę m.in. ograniczenia przepływu powietrza w wyniku zablokowania przestrzeni przelotowych przez osadzone zanieczyszczenia lub w wyniku innego rodzaju utrudnień przez elementy nawiewne (np. kratki, żaluzje), ekrany, filtry wstępne.

Częstotliwość kontroli czystości ze względu na stan higieniczny

Najlepszym sposobem prowadzącym do oceny czystości instalacji wentylacyjnych oraz klimatyzacyjnych jest regularne kontrolowanie ich stanu higienicznego. Czyszczenie instalacji musi być dostosowane do bieżących potrzeb. Nie zawsze bowiem jest konieczne. Nawet jeśli zalega w nich warstwa pyłu, bez jego ilościowej i mikrobiologicznej oceny, nie powinno podejmować się kosztownego i często kłopotliwego procesu czyszczenia instalacji, gdyż może okazać się, że np. grubość warstwy lub jego gęstość powierzchniowa nie przekraczają dopuszczalnych wartości podanych np. w wymaganiach zagranicznych.

Z tego powodu we wszystkich zagranicznych dokumentach prawnych podaje się zalecaną częstotliwość kontroli (tab. 3.), a nie częstotliwość czyszczenia instalacji. Wyjątek stanowią instalacje odciągów miejscowych od okapów w kuchniach zawodowych, w których z powodu warstwy tłuszczu zawsze osadzającej się podczas użytkowania kuchni bardzo szybko po oczyszczeniu instalacji znowu pojawia się zagrożenie wybuchu pożaru. Aby ograniczyć to niebezpieczeństwo, w wielu krajach (także w Polsce) w przypadku kuchni zbiorowego żywienie podawana jest częstotliwość czyszczenia [3].

W tab. 3. przedstawiono obecnie stosowane zalecenia dotyczące częstotliwości kontroli instalacji wynikające z ewentualnego wpływu zanieczyszczonych instalacji na zdrowie użytkowników wentylowanych lub klimatyzowanych pomieszczeń, do których dopływają wraz ze strumieniem powietrza pyły oraz drobnoustroje niezatrzymane przez filtry powietrza oraz oderwane od wewnętrznych ścianek przewodów i powierzchni urządzeń uzdatniających powietrze. Natomiast omówione wcześniej wymagania zaczerpnięte z norm PN-EN 15239 [13] i PN-EN 15240 [14] są związane z ograniczeniem zużycia przez instalacje energii elektrycznej i jak dotychczas nie uwzględnia się ich do określania częstotliwości kontroli stanu instalacji.

Członkowie europejskiego stowarzyszenia EVHA (European Ventilation Hygiene Association) od pewnego czasu pracują nad stworzeniem wytycznych dotyczących zapewnienia czystości w instalacjach. Ponieważ będą one oparte m.in. na standardzie amerykańskim ARC 2006 [1] oraz na wytycznych niemieckich VDI 6022 [19], w artykule zacytowano zamieszczone w tych dokumentach zalecenia dotyczące częstotliwości kontroli instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.

W wytycznych VDI 6022 [19] stwierdza się, że ze względu na możliwość zanieczyszczenia instalacje klimatyzacyjne obsługujące biura oraz sale zebrań muszą podlegać regularnej kontroli przeprowadzanej przez wykwalifikowany personel co 2 lata – w przypadku instalacji z nawilżaniem powietrza, i co 3 lata – w przypadku instalacji bez nawilżania powietrza. Wytyczne te nie dotyczą szpitali. Natomiast w Finlandii, zgodnie z regulacjami wydanymi przez ministerstwo spraw wewnętrznych, kontrolę czystości należy przeprowadzać nie rzadziej niż co 5 lat w następujących budynkach [21]:

• zakłady opiekuńczo-pielęgniarskie, zakłady karne,
• obiekty zgromadzeń publicznych i/lub obiekty gastronomiczne (hotele, restauracje itp.).

Należy spodziewać się, że tak jak w innych krajach, również w Polsce zostaną sformułowane rozwiązania prawne dotyczące kontroli oraz czyszczenia instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych pomagające (i jednocześnie wymuszające takie działanie) zapewnić bezpieczne dla zdrowia warunki przebywania. Problem ten dotyczy wszystkich rodzajów obiektów, w których przebywają ludzie, takich jak np. budownictwo mieszkaniowe, biura, szpitale, szkoły, restauracje, hotele, zakłady farmaceutyczne, zakłady spożywcze, obiekty w przemyśle elektronicznym, zakłady produkcji komputerów. Ten sam problem dotyczy samolotów, statków, promów [3].

Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń

Metodyka oceny stopnia zanieczyszczenia wnętrza instalacji zależy od etapu użytkowania budynku. Podawane są dopuszczalne wartości zanieczyszczeń dla instalacji:

• użytkowanych,
• nowych, oddawanych do użytkowania. Dopuszczalna ilość zanieczyszczeń pyłowych i mikrobiologicznych wewnątrz instalacji jest definiowana w zależności od etapu użytkowania obiektu. Takie wartości określono w odniesieniu do użytkowanych budynków (tab. 4.) i do budynków oddawanych do użytkowania [5]. Podobnie, zależnie od etapu użytkowania instalacji, wymieniane są różne rodzaje kontrolowanych zanieczyszczeń.

Podczas kontroli stanu higienicznego użytkowanej instalacji powinno się oceniać:

• ilość osadzonego pyłu (przedstawianą jako gęstość powierzchniowa lub grubość warstwy pyłu),
• ilość kolonii grzybów pleśniowych i bakterii znajdujących się w osiadłym pyle i w przepływającym powietrzu (ocena ilościowa i jakościowa).

Niestety, nie tylko w Polsce brakuje jasno sprecyzowanej oceny zagrożenia wynikającego z występowania mikroorganizmów w pyle lub powietrzu wewnątrz instalacji. Ze względu na różnorodność gatunków i rodzajów mikroorganizmów, rzadko pojawiają się propozycje oceny zanieczyszczenia mikrobiologicznego instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, chociaż proponowane są pewne sposoby klasyfikacji czystości mikrobiologicznej instalacji.

Częstokroć prowadzone są dyskusje, w jaki sposób można ocenić poziom zanieczyszczenia (lub jak niektórzy wolą – czystości) instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Proponuje się przeprowadzanie oceny ilościowej pyłu zgromadzonego na dnie przewodów wentylacyjnych (podawaną jako gęstość powierzchniowa w g/m²), jak również ocenę ilościową znajdujących się w tym pyle mikroorganizmów (przedstawioną jako liczbą jednostek tworzących kolonie wyizolowanych w 1 g pyłu [JTK/g]).

Ocenie mikrobiologicznej podlega zazwyczaj ogólna liczba kolonii grzybów pleśniowych oraz bakterii. Na podstawie wykrytej ilości zanieczyszczeń pyłowych i/lub mikrobiologicznych ocenia się poziom ryzyka dla zdrowia ludzi, wynikającego z zanieczyszczenia instalacji [5]. W tabeli 5. przedstawiono jedną z takich propozycji. Jest to sformułowana przez NVG (Nordic Ventilation Group) klasyfikacja poziomu ryzyka wynikająca z występowania w pobranym pyle zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Jak na razie propozycje te nie znalazły odzwierciedlenia w aktach prawnych, jednak w Skandynawii stosuje się je z powodzeniem.

W cytowanych publikacjach brakuje niestety informacji dotyczących czystości mikrobiologicznej wody (obecności grzybów i bakterii) znajdującej się w urządzeniach do nawilżania powietrza, np. komorach zraszania lub złożach zraszanych. Jedynie w wytycznych niemieckich VDI 6022 [19] stwierdza się, że podczas kontroli jakości mikrobiologicznej wody doprowadzanej do nawilżaczy należy oznaczyć ogólną liczbę bakterii.

Zaleca się zastosowanie podłoża agarowego z krwią, a przeprowadzenie inkubacji w temp. 20°C ±1 i 36°C ±1. Zgodnie z omawianymi wytycznymi maksymalne dopuszczalne stężenie ogólnej liczby bakterii wynosi 1000 JTK/ml. W przypadku występowania bakterii z rodzaju Legionella, stężenie nie może przekroczyć 1 JTK/ml. W wytycznych [19] zaleca się przeprowadzanie kontroli zanieczyszczeń mikrobiologicznych wody co 2 tygodnie. Dezynfekcja może być przeprowadzona za pomocą metod fizycznych lub chemicznych.

Zaleca się, aby do dezynfekcji chemicznej zastosować środki bakteriobójcze (zwane biocydami), których skuteczność i jednoczesny brak negatywnego oddziaływania na materiały instalacji oraz na zdrowie ludzi przebywających w klimatyzowanych pomieszczeniach sprawdzono w warunkach rzeczywistych, na rzeczywistym obiekcie. W wytycznych stwierdza się także, że w przypadku stosowania nawilżaczy parowych, wytwarzana para wodna nie może zawierać szkodliwych substancji. Jednocześnie wymaga się takie wykonanie zbiorników wody, aby w przypadku przerwy w pracy nawilżaczy wodnych możliwe było całkowite ich opróżnienie i usunięcie wody do kanalizacji [19].

Natomiast opis kontroli nowych, oddawanych do użytkowania instalacji można znaleźć w wydanym w 2001 r. przez stowarzyszenia FiSIAQ (the Finnish Society of Indoor Air Quality and Climate) dokumencie „The Classification of Indoor Climate 2000”, zawierającym także nieobligatoryjną klasyfikację jakości powietrza i klimatu wewnętrznego dla nowych budynków. Według wytycznych FiSIAQ w przypadku nowej instalacji konieczne jest sprawdzenie występowania w instalacji takich rodzajów zanieczyszczeń, jak:

• smar w przewodach,
• smar na powierzchniach wyposażenia, urządzeniach końcowych, przepustnicach powietrza, klapach przeciwpożarowych,
• włókna mineralne uwolnione ze strumienia powietrza,
• osadzony pył (po wyprodukowaniu urzą dzenia).

W tabelach 6. i 7. zamieszczono zgodne z dokumentem FiSIAQ wymagania projektowe i wymagania dotyczące czystości urządzeń uzdatniających powietrze oraz kryteria oceny czystości metalowych przewodów oraz wyposażenia nowych instalacji uzdatniających powietrze.

Literatura

1.  ARC 2006, Standard Developed by the National Air Duct Cleaners Association, Waszyngton, NADCA 2006.
2. Cellai G., Carletti C., Raffellini G., Alfano G., Cennini L., Air Quality and Ductwork Contamination: Survey Methodology and Acceptable Values, Proceedings 7th REHVA World Congress, Clima 2000/Napoli 2001 World Congress, 15–18 September 2001, CD.
3. Charkowska A., Czystość przewodów wentylacyjnych – wpływ na efektywność działania instalacji i zdrowie człowieka, VI Ogólnopolska Konferencja Techniczna „Efektywność energetyczna urządzeń i instalacji”, Warszawa 2007.
4. Charkowska A., Instalacje klimatyzacyjne – Dr. Jekyll czy Mr. Hyde ?, Chłodnictwo & Klimatyzacja, Wydanie specjalne, II edycja pt. Hotele 2006.
5. Charkowska A., Kontrola i czyszczenie wentylacji oraz klimatyzacji (cz. 1.), Rynek Instalacyjny 3/2007, s. 44. 
6. Charkowska A., Metody czyszczenia przewodów wentylacyjnych Chłodnictwo & Klimatyzacja 8 /2005. 
7. Cleanliness Classification of Air Handling Components, www.rts.fi
8. Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (DzU UE Nr L001 z dnia 4.01.2003 r., s. 65. 
9. Lipiec A., Grzyby pleśniowe, http://www.alergen.info.pl/grzyby_pl.htm 
10. Müller B., Airless a European project: Maintenance of HVAC-systems and components, definition of cleanliness!, Proceedings 7th REHVA World Congress, Clima 2000/Napoli 2001 World Congress, 15–18 September 2001, CD.
11. Performance Criteria of Buildings for Health and Comfort, ISIAQ-CIB Task Group TG 42, Final Draft January, 2003. 
12. PN-EN 12097:2007 Wentylacja budynków – Sieć przewodów – Wymagania dotyczące elementów sieci przewodów ułatwiających konserwację systemów przewodów. 
13. PN-EN 15239:2007 Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków – Wytyczne dotyczące kontroli instalacji wentylacji (oryg.).
14. PN-EN 15240:2007 Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków – Wytyczne dotyczące kontroli instalacji klimatyzacji (oryg.).
15. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwiet - nia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU Nr 75, poz. 690).
16. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU Nr 80, poz. 563).
17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (DzU Nr 213, poz. 1568). 
18. Säteri J., Finnish Classification of Indoor Climate 2000: Revised Target Values, Proceedings of The 9th International Conference on Indoor Air Quality and Climate, Indoor Air 2002, Monterey, California, 2002, Vol. 3, p. 643-648.
19. VDI 6022, Part 1, 1998, Hygiene standards for ventilation and air-conditioning systems. Offices and assembly rooms.
20. www.clinikka.pl
21. www.lifa.net

Autorka składa podziękowania firmie Clinikka Clean Air Technologies za udostępnienie zdjęć wykonanych podczas kontroli instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. W drugiej części artykułu zostaną opisane metody czyszczenia oraz eksploatacja i konserwacja instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!