Właściwości użytkowe klap przeciwpożarowych odcinających oraz klap odcinających do systemów wentylacji pożarowej

Ochrona budynków oraz ich użytkowników przed ogniem jest zagadnieniem na tyle istotnym, że nawet osoby niezwiązane zawodowo z budownictwem bez wahania przyznają jej wysokie, a może i najwyższe znaczenie spośród wszystkich zagadnień technicznych związanych ze wznoszeniem budynków. W zasadzie trudno byłoby znaleźć poważne głosy namawiające do rezygnacji ze stosowania tych rozwiązań.

W tej sytuacji dziwić może praktyka stosowania klap przeciwpożarowych odcinających oraz klap odcinających do wentylacji pożarowej. Z jednej strony bowiem produkowanie i wprowadzanie do obrotu tych wyrobów wymaga od producenta poniesienia znacznych nakładów związanych z badaniami czy wdrożeniem zakładowej kontroli produkcji, podlegających ocenie i okresowej weryfikacji przez laboratoria akredytowane oraz jednostki certyfikacyjne. Projektowanie tych zabezpieczeń wymaga uzgodnienia z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. A z drugiej strony, niestety częściej niż powinno, dochodzi do nieprawidłowego zastosowania tych wyrobów. Najczęściej popełniane błędy dotyczą m.in.:

• montażu klap w przegrodach o grubości i/albo gęstości mniejszej niż ma przegroda badana wraz z klapą,
• stosowania niezgodnego z wykonanymi badaniami uszczelnienia klapy w otworze,
• montażu poziomego klap sklasyfikowanych do montażu pionowego i odwrotnie,
• stosowania klap odcinających do wentylacji pożarowej przeznaczonych do montażu w ścianach zamiennie z klapami przeznaczonymi do montażu w przewodach wentylacji pożarowej.

Przyczyn tego stanu można wyróżnić kilka. Chyba podstawową należy wiązać z mało rzetelną informacją przekazywaną przez producentów projektantom. Ci z kolei sami nie szukają informacji o wyrobie, opierając się w większości na informacji od dostawcy. Wykonawcy, zapewne w poszukiwaniu oszczędności, zamiennie stosują z pozoru podobne wyroby, ale mające różne właściwości użytkowe. Wszyscy są zadowoleni, otrzymując od producentów dokumenty dopuszczające do stosowania w budownictwie wedle zasady: im więcej stron, podpisów i pieczątek, tym lepiej – bez nadmiernego analizowania treści tych dokumentów (byleby klasyfikacja przegrody budowlanej była zgodna z EIS klapy) i odniesienia ich przydatności do bieżącego zastosowania wyrobu w budynku.

Efektem tego stanu rzeczy, z którego niewielu zdaje sobie sprawę, jest sytuacja, w której nie tak mała część budynków posiada zabezpieczenia ogniochronne nieodpowiadające zakładanemu na etapie projektu. W tej sytuacji warto postawić pytanie o sens stosowania tych kosztownych zabezpieczeń, jeśli nie wiadomo, czy spełnią one swoje zadanie w czasie pożaru.

Poniższy przewodnik po właściwościach użytkowych klap, wraz z odniesieniem do przypadków występujących w budynku, można traktować jako poradnik dla projektantów, wykonawców, ale również i rzeczoznawców, pomocny w ocenie przydatności wyrobu do określonego stosowania w projektowanym i wykonywanym budynku. W artykule podano odniesienie do norm związanych z omawianym wyrobem, tak aby każdy zainteresowany mógł samodzielnie zweryfikować poprawność lub uzupełnić dane przekazywane przez producenta/dostawcę klap. Dla porządku należy podkreślić, że podane niżej informacje dotyczą klap wprowadzanych do obrotu z oznakowaniem CE, dla których specyfikację techniczną stanowi właściwa norma zharmonizowana.

Klapy przeciwpożarowe odcinające

Klapy przeciwpożarowe odcinające to wyroby budowlane wprowadzane do obrotu z oznakowaniem CE, dla których specyfikację techniczną stanowi norma zharmonizowana EN 15650:2010 [1], normą określającą skuteczność działania jest EN 1366-2:2015 [2], a normą klasyfikacyjną EN 13501-3:2005+A1:2009 [3]. Rolą klap przeciwpożarowych jest ochrona sąsiadujących ze sobą pomieszczeń przed bezpośrednim przenoszeniem się pożaru pomiędzy nimi oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się dymu w instalacji.

Klapy te montowane są w przewodach wentylacyjnych, klimatyzacyjnych lub ogrzewania powietrznego przechodzących przez przegrody budowlane. Mogą być również zamontowane w przegrodzie bez podłączonych do niej przewodów jako transfer w instalacji wentylacji pomieszczeń z wykorzystaniem otworów w ścianach lub stropach.

Podczas normalnej pracy przegroda klapy pozostaje otwarta. Po pojawieniu się zagrożenia pożarem przegroda klapy zamyka się na podstawie sygnału z czujnika po przekroczeniu temperatury w przewodzie i/albo po otrzymaniu sygnału z centrali sterowania ppoż. Zadziałanie czujnika temperatury lub odcięcie zasilania siłownika powoduje trwałe zamknięcie klapy.

Zasadnicze charakterystyki – klasyfikacja ogniowa

Za podstawową właściwość użytkową klapy należy uznać klasyfikację skuteczności działania, wyrażoną w postaci zbioru symboli i określaną wg poniższych zasad sformułowanych przez normę [3], np.:

gdzie:

E – oznacza szczelność ogniową – zdolność do zapobieżenia przedostawaniu się płomienia lub gorących gazów (klasa ta może występować samodzielnie (E), w połączeniu z „I” (EI), w połączeniu z „S” (ES) albo jednocześnie z „IS” (EIS));
I – oznacza izolacyjność ogniową – zdolność do zapobieżenia przenikaniu ciepła towarzyszącego ogniowi (klasa występuje zawsze w połączeniu z „E” (EI) lub z „ES” (EIS));
S – oznacza dymoszczelność – zdolność do ograniczenia przenikania gazów lub dymu w temperaturze otoczenia oraz w czasie nagrzewania klapy (klasa występuje zawsze w połączeniu z „E” (ES) lub z „EI” (EIS));
120 – czas klasyfikacyjny w minutach odniesiony do dowolnej charakterystyki E-I-S (inne możliwe czasy: 15, 20, 30, 45, 60, 90, 180, 240). W praktyce charakterystyka działania klapy powinna odpowiadać właściwościom przegrody budowlanej, przez którą przechodzą przewody. Czas klasyfikacyjny dla klapy powinien być zawsze równy lub większy od czasu dla danej przegrody;
v_e – wskazuje na przydatność do montażu w instalacjach przechodzących przez ściany (występuje samodzielnie lub w połączeniu z oznaczeniem „ho”);
h_o– wskazuje na przydatność do montażu w instalacjach przechodzących przez stropy (występuje samodzielnie lub w połączeniu z oznaczeniem „ve”);
i ⟷ o – wskazuje na przydatność do stosowania w instalacjach, w których zagrożenie może wystąpić z obu stron przewodu (inne możliwe oznaczenia: o ⟶ i (wskazuje na zagrożenie od zewnątrz do wewnątrz) lub i ⟶ o (wskazuje na zagrożenie od wewnątrz na zewnątrz)). Praktyczne zastosowanie tych oznaczeń będzie uzależnione w każdym przypadku od przebiegu instalacji w budynku oraz narzuconego rygoru ochrony pomieszczeń. Oznaczenie „i ⟷ o” będzie wskazywało, że pomieszczenie, w którym zamontowano klapę, jest chronione przed zagrożeniem z pomieszczenia przyległego oraz samo nie stanie się zagrożeniem dla pomieszczenia przyległego w przypadku wybuchu w nim pożaru;
300 Pa – wskazuje wartość podciśnienia, przy której wykonano badania ogniowe. 300 Pa to wartość minimalna określona przez normę [2] i brak zadeklarowanej przez producenta wartości w oznaczeniu klasyfikacyjnym oznacza taką wielkość różnicy ciśnienia. Praktyczne znaczenie tej właściwości będzie związane np. z zastosowaniem klapy w budynkach posiadających rozległe instalacje, w których mogą występować wyższe różnice ciśnienia w czasie pożaru albo podczas codziennej eksploatacji, gdy występuje potrzeba odcinania pomieszczeń nieużytkowanych, aby ograniczyć spręż wentylatora.

Zasadnicze charakterystyki – zakres rozmiarów objętych deklaracją

Klasyfikacja ogniowa klapy obejmuje zawsze określony typoszereg rozmiaru obudowy oraz występuje w powiązaniu z konkretną przegrodą budowlaną i określonym sposobem zamontowania klapy w tej przegrodzie.

Zasadnicze charakterystyki – konstrukcje mocujące (przegrody budowlane)

Określenie klasyfikacji skuteczności działania klapy ustala się po przeprowadzeniu badań polegających na zamontowaniu wyrobu w przegrodzie budowlanej o ustalonej konstrukcji i poddaniu jej badaniom ogniowym. Przy czym klasyfikacja ogniowa przypisana do danego wyrobu obejmuje klapę zamontowaną w określonej pozycji i w określonej odległości od sąsiadujących przegród i klap, w konkretnym typie przegrody (określona gęstość i grubość przegrody) i z wykorzystaniem sprecyzowanych materiałów uszczelniających. Zabezpieczenie ogniowe przegrody budowlanej dotyczy więc zawsze całej konstrukcji z zabudowanym otworem, nigdy pojedynczej klapy w oderwaniu od przegrody.

Norma [2] wyróżnia trzy sposoby montażu klapy w stosunku do chronionej przegrody budowlanej i dla każdego z nich określa adekwatne metody badań. Klapy mogą więc być zbadane po:

• zamocowaniu do powierzchni przegrody,
• wbudowaniu w przegrodę,
• zainstalowaniu w pewnej odległości od przegrody połączonej z nią przewodem wentylacyjnym.

O wyborze określonego typu i rodzaju przegrody budowlanej wraz ze sposobem montażu za każdym razem decyduje producent klapy.

Norma [2] określa typy standardowych konstrukcji ścian i stropów, po zamontowaniu w których bada się klapy. Właściwości tych przegród podano z odesłaniem do normy EN 1363-1 [4]. Wyróżnia się tam:

• ściany sztywne o wysokiej gęstości całkowitej ≥ 850 kg/m³ (ściany zbudowane z bloczków czy cegieł lub z betonu) i grubości wynikającej ze spodziewanego czasu klasyfikacyjnego dla danej odporności ogniowej,
• ściany sztywne o niskiej gęstości całkowitej 650 (± 200) kg/m³ (ściany zbudowane z bloczków z betonu komórkowego) i grubości wynikającej ze spodziewanego czasu klasyfikacyjnego dla danej odporności ogniowej,
• ściany podatne (lekkie) – zbudowane z płyt gipsowo-kartonowych typu F wg EN 520 [16] na ruszcie stalowym – konstrukcja i grubość ściany zależy od spodziewanego czasu klasyfikacyjnego dla danej odporności ogniowej.

Standardowe konstrukcje stropów określono bezpośrednio w normie [2]. Wyróżniono tam stropy zbudowane z betonu zwykłego lub z betonu komórkowego o określonych grubościach i gęstościach. Oczywiście producent może zadecydować o wykonaniu badań w innych przegrodach niż standardowe, jednakże wiążą się z tym pewne ograniczenia dotyczące możliwości przenoszenia wyników badań. Konstrukcje niestandardowe, dla których wykonuje się badania, to np. ściany gipsowo-kartonowe na ruszcie stalowym typu A, ściany szybów instalacyjnych badane wg normy EN 1366-5 [5].

Zasady przenoszenia wyników badań na przegrody inne niż zastosowane w czasie badań

1. Klapy badane po zamontowaniu w jednym określonym położeniu w stosunku do powiązanej z nimi przegrody (wewnątrz, na powierzchni lub w oddaleniu) nie mogą być montowane w pozostałych położeniach.
2. Wyniki uzyskane dla badań z określoną przegrodą obejmują przegrody tego samego typu o większej gęstości, grubości, liczbie płyt, zależnie od przypadku, z zachowaniem uszczelnienia takiego samego jak w badaniu.
3. Wyniki uzyskane dla przegród wykonanych z betonu komórkowego obejmują przegrody sztywne o wysokiej gęstości i grubości przynajmniej takiej jak ściana badana. W przypadku ścian wykonanych z pustaków należy zatkać występujące w nich otwory przed zastosowaniem uszczelnienia klapy (przewodu).
4. Wyniki uzyskane dla ścian podatnych (lekkich) można odnieść do ścian ciężkich pod warunkiem zachowania nie mniejszych grubości i klasy odporności ogniowej oraz uszczelnienia jak dla zbadanej przegrody podatnej (lekkiej).
5. Badanie wykonane w ścianie podatnej (lekkiej) izolowanej można odnieść do ściany nieizolowanej, jednak wokół otworu montażowego należy wykonać konstrukcję ramową wykonaną z takich samych materiałów jak te zastosowane przy badaniu ściany izolowanej oraz zastosować taką samą liczbę płyt, jak użyto w badaniu.
6. Wyniki badań klap montowanych w konstrukcjach niestandardowych odnoszą się wyłącznie do takiej samej konstrukcji o grubości i/lub gęstości równej, lub większej od użytej w badaniu.

Praktyczne wykorzystanie tych zasad prezentuje poniższy przykład. Klapa została zbadana po zamontowaniu w ścianie o grubości 150 mm wykonanej z gazobetonu o gęstości 650 kg/m³. Otwór montażowy został uszczelniony zaprawą. Oznacza to, że klapa może być montowana w ścianach o grubości min. 150 mm wykonanych z: betonu oraz żelbetu, cegły pełnej, bloczków silikatowych, pustaków (po wypełnieniu występujących w nich otworów). Uszczelnienie otworu montażowego należy pokryć zaprawą.

Zasadnicze charakterystyki – pozostałe zasady ogólne dotyczące montażu klap

1. Klapy montowane wewnątrz oraz na powierzchni przegrody można stosować w określonym położeniu i kierunku w stosunku do konstrukcji mocującej, w jakiej były badane.
2. Klapy montowane w oddaleniu od przegrody mogą być montowane z przewodem o długości mniejszej, szerokości i wysokości nie większej niż przewód badany.
3. Klapy montowane w oddaleniu od stropu, badane z przewodem prowadzonym pod lub nad stropem mogą być stosowane wyłącznie w instalacji odpowiadającej warunkom badania.
4. Klapy montowane w stropie badane z oddziaływaniem ognia od spodu mogą być stosowane w instalacjach, w których zagrożenie ogniem występuje od góry.
5. Klapy badane wg zasad standardowych (poddaje się badaniu przegrodę z zamontowanymi 1–2 klapami) mogą być montowane z zachowaniem minimalnych odległości od sąsiadujących ścian i stropów oraz innych klap wg zasad pokazanych na rys. 1. Przy czym pokazane odległości mierzone są od powierzchni obudowy klapy do powierzchni sąsiadującej z nią klapy czy przegrody budowlanej.
6. Klapy okrągłe badane z przegrodą odcinającą ustawioną poziomo oraz pionowo mogą być montowane z przegrodą ustawioną pod dowolnym kątem.
7. Klapy prostokątne badane z pionową osią obrotu przegrody odcinającej i mechanizmem sterującym zamontowanym na wierzchu urządzenia mogą być montowane z mechanizmem znajdującym się na spodzie.
8. Klapy mogą być badane w sposób umożliwiający zastosowanie w instalacji bez podłączonych przewodów wentylacyjnych z jednej lub z obu stron. Należy pamiętać, że klapy badane wyłącznie z kratkami osłonowymi powinny być z nimi stosowane w praktyce.

Pozostałe deklarowane właściwości użytkowe klap

Oprócz zadań związanych z zabezpieczeniem przejść ogniowych przez przegrody budowlane klapa pełni również inne funkcje, wynikające z jej montażu w instalacji wentylacyjnej.

1. Regulacja przepływu powietrza w instalacji. Wśród deklarowanych właściwości użytkowych klapy znajduje się informacja o liczbie cykli zamknięcia/otwarcia charakterystycznych dla rodzaju zastosowanego mechanizmu sterującego. Klasyfikacja „10 000” wskazuje, że klapa może być wykorzystywana do okresowego odcinania pomieszczeń (np. w czasie przerw w użytkowaniu). Z kolei klasyfikacja „20 000” cykli wymagana jest, jeśli klapa ma pełnić w instalacji dodatkowe funkcje regulacyjne.
2. Klasa szczelności obudowy i zamkniętej przegrody klapy oraz charakterystyka aerodynamiczna. Z instalacyjnego punktu widzenia klapa pełni funkcję przepustnicy, a jej właściwości użytkowe mogą być określone wg tej samej metody badawczej podanej w normie EN 1751 [6]. Klasa szczelności obudowy, istotna z punktu widzenia oszczędności energii, powinna być nie mniejsza niż dla zastosowanych w instalacji przewodów wentylacyjnych (klasyfikacja od A do D). W pewnych zastosowaniach może się okazać istotne określenie szczelności zamkniętej przegrody klapy (klasyfikacja od 1 do 4). Oczywiście w celu zapewnienia poprawnej pracy instalacji konieczne będzie określenie charakterystyki przepływowej i akustycznej oraz, w szczególnych zastosowaniach, współczynnika przenikania ciepła dla zamkniętej przegrody klapy.
3. Ochrona przed korozją. Wśród deklarowanych właściwości producent potwierdza spełnienie wymagania trwałości, jednak dla pełnej oceny możliwości stosowania dla klap zbudowanych z elementów stalowych należałoby uzyskać od producenta informację o klasie korozyjności wg normy EN ISO 12944-2 [7].

Deklarowanie właściwości użytkowych – ocena poprawności montażu

Ocena poprawności montażu klap przeciwpożarowych w instalacji wentylacyjnej wymaga poznania przynajmniej poniższych właściwości użytkowych:

1. klasyfikacji ogniowej dla określonego zakresu wymiarów klapy, wraz ze szczegółową informacją o badanej przegrodzie budowlanej (typ, grubość, gęstość (jeśli dotyczy), rodzaj uszczelnienia, usytuowanie klapy względem przegrody (wbudowana, mocowana na powierzchni albo w oddaleniu));
2. dozwolonej orientacji osi przegrody klapy.

Należy podkreślić, że uszczegółowienie właściwości użytkowych wyrobu pozwalające na kompletną ocenę przydatności do stosowania w budynku jest zawarte w raporcie klasyfikacyjnym, który powinien być dostępny dla projektanta oraz rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych.

Klapy odcinające w systemach wentylacji pożarowej

Klapy odcinające stosowane w systemach wentylacji pożarowej są wyrobami budowlanymi wprowadzanymi do obrotu z oznakowaniem CE, dla których specyfikację techniczną stanowi norma zharmonizowana EN 12101­-8:2011 [8], normą określającą skuteczność działania jest EN 1366-10:2011 +A1:2017 [9], a normą klasyfikacyjną EN 13501-4:2016 [10]. Klapy te przeznaczone są do stosowania z systemami różnicowania ciśnienia oraz systemami kontroli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła. Ponadto klapy mogą być stosowane do wytwarzania nadciśnienia w przypadku zastosowania gazowych systemów gaśniczych.

Funkcje systemów wentylacji pożarowej, w których stosuje się klapy odcinające, to:

1. usuwanie dymu z pojedynczej strefy pożarowej na zewnątrz budynku,
2. usuwanie dymu ze stref pożarowych budynku z wykorzystaniem systemu kontroli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła obsługującego co najmniej jedną strefę pożarową. Przewód wentylacji pożarowej może, ale nie musi, przechodzić przez inne strefy pożarowe, zanim wydostanie się na zewnątrz budynku,
3. zastosowanie nadciśnienia w celu utrzymania stref wolnych od dymu.

Klapy odcinające stosuje się powszechnie w systemach kontroli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła jako środek ograniczający liczbę przewodów wentylacyjnych i wysokotemperaturowych wentylatorów oddymiających. Przewody wentylacji pożarowej, do których podłączone są takie klapy, z reguły obsługują kilka stref pożarowych. Systemy te mogą być przeznaczone wyłącznie do usuwania dymu lub pełnić funkcję mieszaną wentylacji ogólnej i wentylacji oddymiającej. Warto tu przypomnieć, że przewody wentylacji pożarowej to wyrób budowlany wprowadzany do obrotu wg następujących zasad:

• przewody do systemów jednostrefowych z oznakowaniem CE (specyfikację techniczną stanowi norma zharmonizowana EN 12101-7:2011 [12] (dla przewodów stalowych) albo europejska ocena techniczna (dla przewodów zbudowanych z płyt)) albo z oznakowaniem znakiem budowlanym B (specyfikację techniczną stanowi krajowa ocena techniczna),
• przewody do systemów wielostrefowych z oznakowaniem CE (specyfikację techniczną stanowi europejska ocena techniczna) albo z oznakowaniem znakiem budowlanym B (specyfikację techniczną stanowi krajowa ocena techniczna).

Z kolei wentylatory oddymiające są wyrobami budowlanymi wprowadzanymi do obrotu z oznakowaniem CE, dla których specyfikację techniczną stanowi norma zharmonizowana EN 12101-3:2015 [11].

Ogólnie klapy odcinające przeznaczone są do stosowania w następujących typach systemów:

1. napowietrzające (np. w systemach różnicowania ciśnienia zgodnych z EN 12101-6 [13]),
2. upustowe,
3. wyciągowe,
4. przewodowe,
5. gaśnicze z gazami obojętnymi.

Zasadnicze charakterystyki – klasyfikacja ogniowa

Za podstawową właściwość użytkową klapy należy uznać klasyfikację skuteczności działania, wyrażoną w postaci zbioru symboli i określaną wg poniższych zasad sformułowanych przez normę [10], np.:

gdzie:
E₆₀₀ – szczelność ogniowa klap jednostrefowych – zdolność do zapobieżenia przeniesieniu znacznych ilości płomienia lub gorących gazów i tym samym zapaleniu się powierzchni nienagrzewanej albo jakiegokolwiek materiału znajdującego się w sąsiedztwie. Dodatkowa wartość „600” odnosi się do temperatury, w której badano zdolność klapy do utrzymania otworu przelotowego. Klasyfikacja uzupełniona jest oznaczeniem „single”, które wskazuje na przydatność do stosowania jednostrefowego. Norma [10] wymienia możliwość klasyfikacji również w temperaturze 300°C (E300). Na marginesie: chociaż norma [10] podaje możliwość klasyfikacji dla temperatury 300ºC, jednocześnie informuje, że w normie [9] nie określono metody badania klap jednostrefowych dla tej temperatury. W efekcie w normie [10] określono kryteria wyłącznie dla temperatury 600°C. Klasa Exxx może występować samodzielnie (E₃₀₀, E₆₀₀) lub w połączeniu z S (E₃₀₀S, E₆₀₀S);
E – szczelność ogniowa określana dla klap wielostrefowych. Występuje samodzielnie (E), w połączeniu z I (EI) lub IS (EIS). Klasyfikacja uzupełniania jest oznaczeniem „multi” w celu dodatkowego wskazania przydatności do stosowania wielostrefowego;
I – izolacyjność ogniowa klap wielostrefowych – zdolność do zapobiegania przenoszeniu pożaru na skutek nadmiernego wzrostu temperatury nienagrzewanych powierzchni przylegającego materiału. Klasa występuje zawsze w połączeniu z E (EI) albo z ES (EIS);
S – dymoszczelność dla klap jedno- i wielostrefowych – zdolność klapy do powstrzymania przepływu dymu w określonej temperaturze i w określonych warunkach ciśnieniowych. Klasa występuje zawsze w połączeniu z E, E₃₀₀ lub E₆₀₀ (ES, E₃₀₀S, E₆₀₀S) albo z EI (EIS);
60/120 – czas klasyfikacyjny – odniesiony w minutach do dowolnej charakterystyki E-E_xxx-I-S. Inne możliwe czasy: 30, 90;
v_ed – przeznaczenie do montażu w przewodzie wentylacji pożarowej w położeniu pionowym (tzn. montaż w poprzek poziomego przewodu wentylacji pożarowej albo na powierzchni boków poziomego przewodu wentylacyjnego lub na powierzchni jakiegokolwiek boku pionowego przewodu wentylacji pożarowej), v_ew – przeznaczenie do montażu w położeniu pionowym w ścianach. Możliwe inne oznaczenia: v_edw – przeznaczenie do montażu w położeniu pionowym w ścianach oraz w przewodach wentylacji pożarowej, h_od – przeznaczenie do montażu w przewodzie wentylacji pożarowej w położeniu poziomym (tzn. montaż w poprzek pionowego przewodu wentylacji pożarowej albo na powierzchni górnego bądź dolnego boku poziomego przewodu wentylacji pożarowej), h_ow – przeznaczenie do montażu w położeniu pionowym w stropach, h_odw – przeznaczenie do montażu w położeniu poziomym w stropach;
i ⟷ o – kryteria skuteczności działania spełnione dla ognia od strony wewnętrznej oraz zewnętrznej. Możliwe inne oznaczenia: i ⟶ o – spełniona skuteczność działania dla ognia od strony wewnętrznej, i ⟵ o – spełniona skuteczność działania dla ognia od strony zewnętrznej;
1500 – klapa jest przydatna do stosowania od wartości maksymalnych podciśnienia do 1500 Pa oraz nadciśnienia do 500 Pa. Możliwe inne oznaczenia: 500 – klapa jest przydatna do stosowania od wartości maksymalnych podciśnienia do 500 Pa oraz nadciśnienia do 500 Pa, 1000 – klapa jest przydatna do stosowania od wartości maksymalnych podciśnienia do 1000 Pa oraz nadciśnienia do 500 Pa;
C₃₀₀ – klapa jest przydatna do stosowania wyłącznie w systemach wentylacji pożarowej;
C₁₀₀₀₀ – klapa jest przydatna do stosowania w systemach mieszanych łączących funkcję wentylacji pożarowej i wentylacji bytowej. Możliwe inne oznaczenie: Cmod – klapa jest przydatna do stosowania jako klapa regulacyjna w systemach mieszanych łączących funkcję wentylacji pożarowej i wentylacji bytowej;
HOT 400/30 – klapa ma zdolność do otwierania i zamykania przez 30 minut w warunkach oddziaływania temperatury poniżej 400°C;
AA – klapa uruchamiana automatycznie;
MA – klapa uruchamiana ręcznie.

Wybór odpowiedniego wyrobu – montaż w przewodzie wentylacji pożarowej oraz w przegrodzie budowlanej

1. Klapy montowane w ścianach, oznaczenie „w” – (klasyfikacja vew) i/albo stropach (klasyfikacja how). Badania ogniowe klap montowanych w ścianach/stropach wykonywane są zgodnie z metodą opisaną w normie [2]. Klapy „w” montuje się w przegrodach budowlanych, przez które przechodzą przewody wentylacji pożarowej, zarówno wielostrefowe, jak i jednostrefowe (rys. 2). Dla klap wielostrefowych istnieje możliwość podłączenia z jednej strony przewodu wentylacji pożarowej wielostrefowego, a z drugiej jednostrefowego.
2. Klapy montowane w przewodach wentylacji pożarowej jedno- i/albo wielostrefowych (klasyfikacja ved albo hod) stanowią najczęściej zakończenie instalacji w dowolnym punkcie pomieszczenia, w tym również w przewodach przechodzących przez przegrody lub stykających się z nimi (rys. 3).

Typowe przykłady montażu klap odcinających „w” oraz „d” ilustruje rys. 4.

Zasadnicze charakterystyki – zakres rozmiarów objętych deklaracją

Klasyfikacja ogniowa klapy obejmuje zawsze określony typoszereg rozmiaru obudowy oraz występuje w powiązaniu z konkretną konstrukcją mocującą (przegroda budowlana i/albo przewód wentylacji pożarowej) i określonym sposobem zamontowania klapy w danej konstrukcji.

Zasadnicze charakterystyki – konstrukcje mocujące (przegrody budowlane – przewody wentylacji pożarowej)

W przypadku klap montowanych w przegrodach budowlanych (klasyfikacja „w”) określa się minimalne wartości grubości i, jeśli dotyczy, gęstości materiału, z którego wykonano przegrodę. Uzyskana klasyfikacja ogniowa po montażu w standardowych konstrukcjach ścian/stropów pozwala na montaż w innych przegrodach standardowych wg zasad analogicznych jak obowiązujące dla klap przeciwpożarowych odcinających.

Dla klap montowanych w przewodach wentylacji pożarowej (klasyfikacja „d”) w przypadku zastosowań jednostrefowych – klapy mogą być stosowane w przewodach badanych wg EN 1366-9 [14], wykonanych z materiałów o tej samej lub wyższej gęstości lub grubości co przewód użyty w badaniu. Zastosowanie klapy nie będzie możliwe, jeśli dokonano zmiany materiału zabezpieczającego powierzchnię przewodu. Dopuszcza się wyłącznie stosowanie farb użytych do pokrycia badanego przewodu wraz z klapą.

Klapy do systemów wielostrefowych mogą być stosowane z przewodami badanymi zarówno wg EN 1366-8 [15], jak i [14] z zachowaniem zasad, jakie podano wyżej dla klap jednostrefowych.

Oba rodzaje klap mogą być montowane w szachtach żelbetowych lub z betonu komórkowego wykonanych w czasie wznoszenia budynków, pod warunkiem że gęstość materiału i grubość ściany badanego przewodu jedno- lub wielostrefowego były mniejsze niż dla szachtu, a także że grubość ściany szachtu odpowiada danym dotyczącym konstrukcji mocujących wg norm [2] i [4] dla wymaganego czasu klasyfikacyjnego. W przypadku montażu klap w szachtach należy stosować elementy mocujące i uszczelniające właściwe dla materiału, z którego wykonano szacht.

Zasadnicze charakterystyki – położenie klapy względem sąsiadujących przegród budowlanych oraz innych klap odcinających

W trakcie badań określane są: dozwolone położenie osi obrotu przegrody klapy oraz pozycja usytuowanego na jej obudowie mechanizmu sterującego w odniesieniu do przegrody budowlanej czy przewodu wentylacji pożarowej. Norma [9] nie określa wprost wymagań dotyczących minimalnej odległości pomiędzy klapą a sąsiadującymi przegrodami budowlanymi oraz innymi klapami odcinającymi. Z uwagi na to, że klapy z klasyfikacją „w” są badane częściowo wg metody określonej w normie [2], część jednostek klasyfikacyjnych ustala w tym zakresie wymagania identyczne jak dla klap przeciwpożarowych odcinających, realizując wprost ustalenia z punktu 9.1 normy [9]. Dla każdego wyrobu należy więc sprawdzić wymagania w tym zakresie: albo bezpośrednio w deklaracji właściwości użytkowych, albo w raporcie klasyfikacyjnym.

Zasadnicze charakterystyki – pozostałe zasady ogólne dotyczące stosowania klap odcinających

1. Klapy odcinające do systemów wielostrefowych poddane badaniu ogniowemu według standardowej krzywej nagrzewania zgodnie z normą [4] mogą być stosowane w systemach jednostrefowych przy zachowaniu tego samego czasu klasyfikacyjnego oraz sposobu ich montażu.

2. Klapy odcinające do systemów jednostrefowych badane przy oddziaływaniu podwyższonej temperatury można stosować w systemach poddanych działaniu temperatury nie wyższej od zastosowanej w badaniach, przy zachowaniu tego samego czasu klasyfikacyjnego oraz sposobu ich montażu.

3. Klapy odcinające posiadające klasyfikację MA mogą być stosowane również w systemach uruchamianych automatycznie. Klapy z klasyfikacją AA można stosować wyłącznie w systemach uruchamianych automatycznie.

4. Klapy badane wraz z kratą osłonową mogą być montowane w instalacji bez tej kraty pod warunkiem jej zastąpienia odcinkiem przewodu wentylacji pożarowej o długości min. 200 mm.

Pozostałe deklarowane właściwości użytkowe klap

1. Ochrona przed korozją. Producent, po przeprowadzeniu odpowiednich badań, może zadeklarować odporność na korozję w formie potwierdzenia „TAK/NIE” albo zastosować inne środki zabezpieczające. Dopuszczalna jest klasyfikacja elementów stalowych zgodnie z normą [7].
2. Klasa szczelności obudowy i zamkniętej przegrody klapy oraz charakterystyka aerodynamiczna. Z punktu widzenia instalacyjnego klapa pełni funkcję przepustnicy, a jej właściwości użytkowe mogą być określone wg tej samej metody badawczej określonej w normie [6]. Klasa szczelności obudowy, istotna z punktu widzenia oszczędności energii, powinna być nie mniejsza niż dla zastosowanych w instalacji przewodów wentylacyjnych (klasyfikacja od A do D). W pewnych zastosowaniach może się okazać istotne określenie szczelności zamkniętej przegrody klapy (klasyfikacja od 1 do 4). Oczywiście w celu zapewnienia poprawnej pracy instalacji konieczne będzie określenie charakterystyki przepływowej i akustycznej oraz, w szczególnych zastosowaniach, współczynnika przenikania ciepła dla zamkniętej przegrody klapy.

Literatura

Poniższe zestawienie zawiera aktualne wydanie norm przywołanych wyżej z oznaczeniem wg wykazu norm w katalogu PKN. Tam, gdzie było to uzasadnione, podano informacje o pracach związanych z nowelizacją dokumentu. Postęp tych prac można śledzić na stronie komitetu technicznego PKN/KT 180 i 317 lub na stronie CEN.

1. PN-EN 15650:2010 Wentylacja budynków. Przeciwpożarowe klapy odcinające montowane w przewodach. Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 15650.
2. PN-EN 1366-2:2015-08 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 2: Przeciwpożarowe klapy odcinające.
3. PN-EN 13501-3+A1:2010 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków. Część 3: Klasyfikacja na podstawie badań odporności ogniowej wyrobów i elementów stosowanych w instalacjach użytkowych w budynkach: ognioodpornych przewodów wentylacyjnych i przeciwpożarowych klap odcinających.Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 13501-3.
4. PN-EN 1363-1:2012 Badania odporności ogniowej. Cześć 1: Wymagania ogólne.Uwaga: od 19 lutego 2020 r. będzie dostępna nowa wersja normy EN 1363-1:2020.
5. PN-EN 1366-5:2011 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 5: Kanały i szyby instalacyjne.Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 1366-5.
6. PN-EN 1751:2014-03 Wentylacja budynków. Urządzenia wentylacyjne końcowe. Badania aerodynamiczne przepustnic regulacyjnych i zamykających.
7. PN-EN ISO 12944-2:2018-02 Farby i lakiery. Ochrona przed korozją konstrukcji stalowych za pomocą ochronnych systemów malarskich. Część 2: Klasyfikacja środowisk.
8. PN-EN 12101-8:2012 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła – Klapy odcinające w systemach wentylacji pożarowej.
9. PN-EN 1366-10+A1:2017-05 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 10: Klapy odcinające do systemów kontroli rozprzestrzeniania dymu.
10. PN-EN 13501-4:2016-07 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków – Część 4: Klasyfikacja na podstawie wyników badań odporności ogniowej elementów systemów kontroli rozprzestrzeniania dymu.Uwaga: trwają prace nad załącznikiem A1 normy EN 13501-4:2016.
11. PN-EN 12101-3:2015-10 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła. Część 3: Wymagania techniczne dotyczące urządzeń do mechanicznego odprowadzania dymu i ciepła (wentylatorów).
12. PN-EN 12101-7:2012 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła. Część 7: Odcinki przewodów wentylacji pożarowej.
13. PN-EN 12101-6:2007 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła. Część 6: Wymagania techniczne dotyczące systemów różnicowania ciśnień. Zestawy urządzeń.Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 12101-6.
14. PN-EN 1366-9:2009 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 9: Przewody oddymiające obsługujące jedną strefę pożarową.
15. PN-EN 1366-8:2006 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 8: Przewody oddymiające.Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 1366-8.
16. PN-EN 520+A1:2012 Płyty gipsowo-kartonowe. Definicje, wymagania i metody badań.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!