Czyste instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne (cz. 2.)

Metody czyszczenia

Najczęściej stosowane suche metody czyszczenia przewodów wentylacyjnych to [6]:

• czyszczenie mechaniczne szczotkami obrotowymi, zasilanymi elektrycznie lub pneumatycznie, zamontowanymi na wałku napędowym,
• czyszczenie mechaniczne szczotkami obrotowymi, zamontowanymi na samojezdnych pojazdach, zwanych robotami,
• czyszczenie powietrzem sprężonym.

Natomiast do czyszczenia silnie zatłuszczonych powierzchni elementów wyciągowych instalacji kuchennych (przewodów i okapów) stosuje się następujące urządzenia:

• wieloczynnościowy robot z dyszą zamontowaną na ruchomym wysięgniku,
• pistolet powietrzny.

Substancją stosowaną do czyszczenia silnie zanieczyszczonych powierzchni instalacji kuchennych jest tzw. suchy lód, czyli dwutlenek węgla w postaci granulatu.

Niezależnie od wybranej technologii czyszczenia w skład zestawu urządzeń wykorzystywanych podczas czyszczenia wchodzą:

• urządzenie czyszczące (szczotka obrotowa na wałku napędowym, zasilana elektrycznie lub pneumatycznie; szczotka zamocowana na samojezdnym pojeździe, czyli tzw. robot; dysza doprowadzająca powietrze sprężone),
• urządzenie filtracyjno-wyciągowe składające się ze wstępnego filtra powietrza (kieszeniowego), często też filtra II stopnia, filtra HEPA, wentylatora wyciągowego,
• źródło zasilania urządzenia czyszczącego, np. sprężarka powietrza,
• balony zaporowe.

Od początku lat 90. ubiegłego wieku toczy się debata i trwają dyskusje pomiędzy producentami i kontrahentami na temat najlepszej technologii czyszczenia instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Jak stwierdzono w opracowaniu [7], jest to „never-ending story”. Bardzo trudno jest bowiem z 100% pewnością wskazać, która z metod czyszczenia instalacji jest najlepsza. Wynika to z faktu, że systemy klimatyzacyjne i wentylacyjne są projektowane i wykonywane w różnych technologiach, zależnie od ich przeznaczenia.

Podczas wyboru metody czyszczenia przewodów wentylacyjnych należy rozważyć następujące problemy:

• związane z projektem i wykonaniem instalacji: występowanie wewnątrz przewodów „przeszkód”, umieszczonych wewnątrz instalacji celowo (np. uzdatniające powietrze przewodowe urządzenia strefowe, tłumiki, filtry, przepustnice) lub przypadkowo (np. pozostawione po montażu ciężkie zanieczyszczenia o dużych wymiarach); zmiany kierunków prowadzenia przewodów, zastosowanie izolacji wewnętrznej, zastosowanie przewodów elastycznych, typu spiro i flex, przewody pionowe, typ obiektu (handlowy, mieszkalny, biurowy, przemysłowy, służby zdrowia itp.),
• związane z wybraną metodą czyszczenia instalacji: skuteczność wybranej metody czyszczenia, poprawność i skuteczność przeprowadzania czyszczenia przez operatora sprzętu, zagrożenie wtórnym zanieczyszczeniem powietrza, konieczność dezynfekcji lub nakładania warstwy izolacyjnej (powlekającej) na zanieczyszczone mikrobiologicznie fragmenty instalacji, których nie udało się oczyścić, sposób inspekcji wnętrza przewodów wentylacyjnych.

Eksploatacja i konserwacja instalacji

W niemieckiej normie VDI 6022 [19] bardzo starannie wyszczególniono wszystkie niezbędne czynności eksploatacyjne, prowadzące do zapewnienia zarówno poprawnego funkcjonowania instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, jak i utrzymania instalacji w czystości. Norma jest cytowana w wielu opracowaniach (np. w dokumencie ISIAQ-CIB), a w niedalekiej przyszłości stanie się ona podstawą wytycznych przygotowywanych przez europejskie stowarzyszenie EVHA (European Ventilation Hygiene Association). Z tego właśnie względu przedstawiono zawarte w normie niemieckiej zalecenia dotyczące kontroli stanu urządzeń i sieci przewodów, sposobu przeciwdziałania wykrytym nieprawidłowościom w ich działaniu oraz częstotliwości przeprowadzania kontroli (tab. 8, 9, 9a, 10, 11, 12.).

Podsumowanie

• Nadrzędnym celem pracy inżynierów zajmujących się wentylacją i klimatyzacją jest zapewnienie w pomieszczeniach środowiska powietrznego bezpiecznego i komfortowego dla użytkowników. Od projektanta instalacji klimatyzacyjnych należy wymagać wykonania projektu z zastosowaniem najnowszych rozwiązań technicznych. Jednak bez właściwej eksploatacji uwzględniającej regularną kontrolę stanu higienicznego instalacji wraz z przeprowadzeniem, w przypadku udokumentowanej potrzeby, czyszczenia instalacji, nie będzie możliwe zapewnienie w pomieszczeniach wentylowanych lub klimatyzowanych odpowiedniej czystości środowiska powietrznego.
• Utrzymanie instalacji we właściwym stanie higienicznym wymaga podjęcia odpowiednich działań, których pierwszy etap polega na regularnej kontroli ilości zanieczyszczeń osiadłych wewnątrz instalacji oraz ich porównaniu z dopuszczalnymi wielkościami. Dopiero po przekroczeniu dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń podejmuje się decyzję o ich usunięciu z instalacji.
• Zgodnie z polskimi rozporządzeniami:
  • w zakładach opieki zdrowotnej instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyzacji powinny podlegać okresowemu czyszczeniu nie rzadziej niż co 24 miesiące [17],
  • w zakładach zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych usuwa się co najmniej raz w roku zanieczyszczenia z przewodów wentylacyjnych odprowadzających powietrze z okapów kuchennych [16],
  • przewody wentylacyjne muszą być wyposażone w otwory rewizyjne [15].
• Zgodnie z PN-EN 12599:2002 [22] w trakcie odbioru instalacji wentylacji i klimatyzacji należy sprawdzić m.in.:
  • stan czystości urządzeń, wymienników ciepła i systemu rozprowadzania,
  • rozmieszczenie i dostępność otworów do czyszczenia urządzeń i sieci przewodów. 
• W oparciu o polskie uznaniowe normy dotyczące kontroli instalacji wentylacji mechanicznej i naturalnej oraz klimatyzacji [13 i 14] pod względem zużycia energii można sformułować następujące wymagania odnośnie częstotliwości kontroli czystości instalacji w zależności od rodzaju instalacji:
  • instalacje wentylacji mechanicznej i naturalnej: częstotliwość przeprowadzania kontroli wszystkich systemów i elementów instalacji powinna wynosić 5 lat; podczas kontroli należy zwrócić uwagę na filtry powietrza, wymienniki ciepła, czujniki,
  • instalacje klimatyzacyjne: kontrolę czystości należy przeprowadzać zgodnie ze zdefiniowanymi w danym kraju wymaganiami lub co 3 lata, traktując to wskazanie jako wartość orientacyjną (domyślną), z możliwością korekty w zależności od rodzaju instalacji i przeznaczenia obiektu:

1. 1. 1. dla instalacji o dużej całkowitej mocy chłodniczej – częściej niż co 3 lata [13],
      2. dla instalacji wentylacyjnej – rzadziej, dla instalacji klimatyzacyjnej – częściej [14],
      3. dla instalacji w szpitalach – częściej (np. co 1 rok), dla szkół, biur – rzadziej [13].

• Pomimo że w wymienionych normach [13, 14] przedstawiono proponowane częstotliwości kontroli instalacji, powinno się dla określonych instalacji uwzględnić nie tylko wymagania wynikające z konieczności redukcji zużycia energii, ale także uwzględniające ochronę zdrowia osób przebywających w wentylowanych lub klimatyzowanych pomieszczeniach, a niestety takich danych w dokumentach krajowych (poza rozporządzeniem dotyczącym szpitali [17]), ciągle jeszcze brakuje.
• W oparciu o wytyczne niemieckie VDI 6022-1 [19] dla potrzeb konkretnych instalacji można określić częstotliwość przeprowadzania kontroli stanu technicznego oraz higienicznego poszczególnych elementów instalacji oraz wynikające z przeprowadzonej kontroli niezbędne czynności eksploatacyjne.

Literatura

1. ARC 2006, Standard Developed by the National Air Duct Cleaners Association, Waszyngton, NADCA 2006.
2. Cellai G., Carletti C., Raffellini G., Alfano G., Cennini L., Air Quality and Ductwork Contamination: Survey Methodology and Acceptable Values, Proceedings 7th REHVA World Congress, Clima 2000/Napoli 2001 World Congress, 15–18 September 2001, CD.
3. Charkowska A., Czystość przewodów wentylacyjnych – wpływ na efektywność działania instalacji i zdrowie człowieka, VI Ogólnopolska Konferencja Techniczna „Efektywność energetyczna urządzeń i instalacji”, Warszawa 2007.
4. Charkowska A., Instalacje klimatyzacyjne – Dr. Jekyll czy Mr. Hyde?, Chłodnictwo & Klimatyzacja, Wydanie specjalne, II edycja pt. Hotele 2006.
5. Charkowska A., Kontrola i czyszczenie wentylacji oraz klimatyzacji (cz. 1.), Rynek Instalacyjny 3/2007, s. 44.
6. Charkowska A., Metody czyszczenia przewodów wentylacyjnych Chłodnictwo & Klimatyzacja 8/2005.
7. Cleanliness Classification of Air Handling Components, www.rts.fi
8. Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (DzU UE Nr L001 z dnia 4.01.2003 r., s. 65).
9. Lipiec A., Grzyby pleśniowe, http://www.alergen.info.pl/grzyby_pl.htm
10. Müller B., Airless a European project: Maintenance of HVAC-systems and components, definition of cleanliness!, Proceedings 7th REHVA World Congress, Clima 2000/Napoli 2001 World Congress, 15–18 September 2001, CD.
11. Performance Criteria of Buildings for Health and Comfort, ISIAQ-CIB Task Group TG 42, Final Draft January, 2003.
12. PN-EN 12097:2007 Wentylacja budynków – Sieć przewodów – Wymagania dotyczące elementów sieci przewodów ułatwiających konserwację systemów przewodów.
13. PN-EN 15239:2007 Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków – Wytyczne dotyczące kontroli instalacji wentylacji (oryg.).
14. PN-EN 15240:2007 Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków – Wytyczne dotyczące kontroli instalacji klimatyzacji (oryg.).
15. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU Nr 75, poz. 690).
16. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU Nr 80, poz. 563).
17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (DzU Nr 213, poz. 1568).
18. Säteri J., Finnish Classification of Indoor Climate 2000: Revised Target Values, Proceedings of The 9th International Conference on Indoor Air Quality and Climate, Indoor Air 2002, Monterey, California, 2002, Vol. 3, p. 643–648
19. VDI 6022, Part 1, 1998, Hygiene standards for ventilation and air-conditioning systems. Offices and assembly rooms.
20. www.clinikka.pl.
21. www.lifa.net.
22. PN-EN 12599:2002/AC:2004 Wentylacja budynków – Procedury badań i metody pomiarowe dotyczące odbioru wykonanych instalacji wentylacji i klimatyzacji.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!