Wymagania wobec odcinających klap przeciwpożarowych

Klapę przeciwpożarową odcinającą montuje się w miejscu przejścia instalacji wentylacyjnej przez przegrodę (ścianę lub strop) oddzielającą różne strefy pożarowe. Dzięki obecności klapy odcinającej w warunkach pożaru w miejscu przejścia instalacji wentylacyjnej przez przegrodę zachowana zostaje jej odporność ogniowa – przejście zostaje odcięte od strefy objętej pożarem, a ogień, dym i gazy pożarowe nie rozprzestrzeniają się przez instalację wentylacyjną. Zapewnione są dzięki temu odpowiednie warunki do ewakuacji i działań służb pożarowych.

Wymagania prawne w WT

Obowiązek stosowania klap przeciwpożarowych w budynkach innych niż jednorodzinne i rekreacji indywidualnej w miejscach przejścia instalacji wentylacyjnej oraz podstawowe wymagania wobec tych klap określa § 268 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity – DzU 2019, poz. 1065).

§ 268.4. Przewody wentylacyjne i klimatyzacyjne w miejscu przejścia przez elementy oddzielenia przeciwpożarowego powinny być wyposażone w przeciwpożarowe klapy odcinające o klasie odporności ogniowej równej klasie odporności ogniowej elementu oddzielenia przeciwpożarowego z uwagi na szczelność ogniową, izolacyjność ogniową i dymoszczelność (E I S), z zastrzeżeniem ust. 5.

5. Przewody wentylacyjne i klimatyzacyjne samodzielne lub obudowane prowadzone przez strefę pożarową, której nie obsługują, powinny mieć klasę odporności ogniowej wymaganą dla elementów oddzielenia przeciwpożarowego tych stref pożarowych z uwagi na szczelność ogniową, izolacyjność ogniową i dymoszczelność (E I S) lub powinny być wyposażone w przeciwpożarowe klapy odcinające zgodnie z ust. 4.

6. W strefach pożarowych, w których jest wymagana instalacja sygnalizacyjno-alarmowa, przeciwpożarowe klapy odcinające powinny być uruchamiane przez tę instalację, niezależnie od zastosowanego wyzwalacza termicznego.

Klasy odporności ogniowej

Zasadą kluczową dla skutecznego i zgodnego z prawem stosowania odcinających klap przeciwpożarowych jest to, by jej klasa odporności ogniowej była równa klasie odporności ogniowej oddzielenia pożarowego, przez które przechodzi instalacja wentylacyjna. Klasa odporności ogniowej klapy określana jest pod względem szczelności ogniowej, izolacyjności ogniowej i dymoszczelności (E I S) jako czas [min], przez który klapa zachowuje wymagane parametry (najczęściej 60, 90, 120 i 240 min). Klasę oznacza się następująco:

EI (v_e/h_o i<->o) [czas w minutach] S

• E (szczelność ogniowa) – zdolność klapy do zapobiegania przedostawaniu się płomieni i gazów na stronę przegrody wolną od pożaru oraz odporność klapy na odkształcenia termiczne;
• I (izolacyjność ogniowa) – zdolność klapy do zachowania temperatury swojej powierzchni po stronie przegrody niemającej kontaktu z ogniem (ograniczenie przyrostu temperatury);
• S (dymoszczelność) – zdolność klapy do zapobiegania przedostawaniu się dymu i gazów pożarowych.

Parametry odporności pożarowej zachowywane są dla określonych warunków montażu wskazanych w kodzie klasy odporności ogniowej:

• montaż pionowy/poziomy:
  • – v_e – możliwość montażu klapy w przegrodzie pionowej (ściana);
  • – h_o – możliwość montażu klapy w przegrodzie poziomej (strop);
• kierunek oddziaływania (i – od wewnątrz/o – od zewnątrz):
  • – (i<->o) – kierunek oddziaływania od wewnątrz na zewnątrz i od zewnątrz do wewnątrz;
  • – (o ->i) – kierunek oddziaływania od zewnątrz do wewnątrz;
  • – (o <- i) – kierunek oddziaływania od wewnątrz na zewnątrz.

Klasa odporności ogniowej deklarowana przez producenta jest ściśle powiązana z warunkami montażu urządzenia. Istotne jest zatem zastosowanie odpowiedniego uszczelnienia (wskazanego przez producenta dla danego rodzaju klapy) oraz typu przegrody:

• ściany podatne (z płyt gipsowo-kartonowych);
• ściany sztywne (murowane i betonowe).

Przyjmuje się, że jeśli klapa sklasyfikowana jest do montażu w ścianie podatnej, będzie spełniała swoją funkcję również w ścianie sztywnej, natomiast klapa przeznaczona do zastosowania w ścianie sztywnej nie może być bezpiecznie zastosowana w ścianie podatnej. Nie zaleca się montażu klapy innego niż ten, który został wyraźnie wskazany w dokumentacji technicznej, ponieważ tylko dla danego rodzaju montażu (łącznie rodzaj i parametry przegrody + rodzaj zastosowanego uszczelnienia) producent – poprzez znormalizowane badania – potwierdza właściwości klapy.

Podobnie wyjątkowo staranna powinna być instalacja – błędy montażowe, nawet przy montażu klapy w odpowiedniej przegrodzie i z odpowiednim uszczelnieniem, mogą spowodować, że klapa nie będzie działała prawidłowo. Klapa nie może zatem wystawać z przegrody, być krzywo osadzona, osadzona w zbyt małym przekroju czy zablokowana mechanicznie przez zanieczyszczenia odpadami montażowymi lub nieprawidłowy montaż ramki na kanale – wszystkie te błędy powodują, że przegroda ognioodporna, która powinna zamknąć się w określonych warunkach (na podstawie sygnału zdalnego lub wzrostu temperatury powyżej zadanej wartości) zostanie zablokowana.

Normy dla klap odcinających

Porównanie klap pochodzących od różnych producentów jest możliwe tylko wtedy, kiedy klapy spełniają wymagania określone w normach zarówno w zakresie wykonania (norma zharmonizowana), jak i metodyki testów prowadzących do klasyfikacji klap pod względem odporności ogniowej. Główne normy dotyczące klap przeciwpożarowych to:

• PN-EN 15650:2010 Wentylacja budynków. Przeciwpożarowe klapy odcinające montowane w przewodach. Jest to norma zharmonizowana dla przeciwpożarowych klap odcinających dotycząca sposobu ich wykonania, będąca dokumentem odniesienia dla certyfikatu stałości własności użytkowej.
• PN-EN 1366-2 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 2: Przeciwpożarowe klapy odcinające. Norma ta określa metodologię badań odporności ogniowej i dymoszczelności – jeśli badania klasyfikacyjne przeprowadzano zgodnie z tą normą, niezależnie od producenta i laboratorium wykonującego testy, metodologia badań jest identyczna i można porównywać ze sobą klapy różnych producentów.
• PN-EN 13501-3+A1:2010 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków. Część 3: Klasyfikacja na podstawie wyników badań odporności ogniowej wyrobów i elementów stosowanych w instalacjach użytkowych w budynkach: ognioodpornych przewodów wentylacyjnych i przeciwpożarowych klap odcinających. Norma ta określa klasy odporności ogniowej, które przydzielane są w wyniku testów wykonanych w oparciu o normę PN-EN 1366-2.

Normami, których spełnienie warunkuje wprowadzenie klap do obrotu, są także:

• ISO 10294 Fire resistance tests – Fire dampers for air distribution systems, która dotyczy zamykających czujników termicznych;
• PN-EN 60529 Stopnie ochrony zapewnianej przez obudowy, która dotyczy ustalenia poziomu ochrony (IP) komponentów elektronicznych.

Jeśli napęd klapy jest wyposażony w siłownik, również i ten podzespół (niezależnie od certyfikacji klapy jako wyrobu budowlanego) musi mieć odpowiedni certyfikat CNBOP-PIB.

Odległości montażowe klap a parowanie / montaż w bateriach

Zasady montażu klap w przegrodach pod względem odległości od innych elementów budynku – zarówno pozostałych klap odcinających, jak i przegród budowlanych – określa norma PN-EN 1366-2. Jest to związane z wpływem obecności klapy na strukturę ściany oraz ze szczelnością połączenia i ograniczeniem gromadzenia się gorącego powietrza. Norma mówi zatem jasno, że:

• minimalna odległość (mierzona od korpusu obudowy) pomiędzy dwiema lub większą liczbą klap przeciwpożarowych zainstalowanych w tej samej przegrodzie wynosi 200 mm,
• minimalna odległość (mierzona od korpusu obudowy) pomiędzy każdą klapą przeciwpożarową a podłogą, sufitem lub inną ścianą wynosi 75 mm,

jeśli producent nie przeprowadził żadnych szczegółowych testów.

Wskazane w normie odległości muszą zostać zachowane, chyba że w certyfikacie stałości właściwości użytkowych i w instrukcji montażu producent jasno wskaże inne możliwości. Przykładowo klapy prostokątne mogą być sparowane (montowane w parach) lub montowane w bateriach. Można dzięki temu uzyskać większy przekrój lub oszczędzić miejsce przy ograniczonej przestrzeni. Parowanie klap (montaż dwóch urządzeń obok siebie) lub montaż klap w bateriach (nawet do 16 urządzeń) muszą zostać bezwarunkowo przeprowadzone zgodnie ze wskazaniami producenta, ponieważ tylko dla określonych warunków montażowych klapa zachowuje wskazaną klasę odporności ogniowej.

Klapy przeciwpożarowe instalowane w parach muszą przejść testy dotyczące możliwości zmniejszenia odległości między ich korpusami (a więc montażu „kołnierz do kołnierza”). Muszą też spełnić określone warunki, np. dotyczące minimalnej grubości przegrody oraz wzajemnego ustawienia (m.in. nie mogą na siebie zachodzić).

Natomiast montaż w baterii może zostać dopuszczony pod warunkiem wykonania badania zgodnie z normą PN-EN 15882-2 Rozszerzone zastosowanie wyników badań odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 2: Klapy odcinające. Producent określa maksymalną liczbę klap w baterii i maksymalny gabaryt pojedynczej klapy. Klapy należy zamawiać konkretnie pod montaż w baterii, ponieważ producent przygotowuje je wówczas nie jako zestaw określonej liczby klap, ale jako nowy wyrób. W klapach przygotowywane są otwory pod odpowiednie śruby, a elementami wyrobu (zestawu montażowego) stają się nie tylko śruby, ale też łącząca klapy listwa montażowa oraz – zależnie od specyfikacji producenta – zestaw materiałów uszczelniająco-izolacyjnych: uszczelka pęczniejąca, wełna mineralna do izolacji termicznej i taśma aluminiowa.

Znakowanie klap i ich baterii

Odcinające klapy przeciwpożarowe muszą być znakowane znakiem CE zgodnie z przepisami europejskimi i krajowymi:

• rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych (tzw. rozporządzenie CPR);
• ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (DzU nr 92, poz. 881, z późn. zm.) wraz z aktem wykonawczym, którym jest rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (DzU 2016, poz. 1966).

Dla każdej klapy odcinającej wprowadzanej do obrotu na rynek polski producent musi wydać deklarację właściwości użytkowych, w której oświadcza, że dana klapa ma określone charakterystyki oraz spełnia wymagania wobec produktu określone w normie zharmonizowanej dla klap, którą jest PN-EN 15650. Spełnienie wymogów tej normy jest gwarancją, że jakość produktów pozostaje niezmienna.

Sporządzenie deklaracji właściwości użytkowych i prawo do używania znaku CE wynika bezpośrednio z uzyskania certyfikatu stałości właściwości użytkowych, wydawanego przez notyfikowaną jednostkę certyfikująca w zakresie oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych zgodnie z rozporządzeniem CPR. W Polsce takimi jednostkami w odniesieniu do klap przeciwpożarowych są: Instytut Techniki Budowlanej oraz Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowy Instytut Badawczy.

Deklaracja własności użytkowych dla klapy montowanej samodzielnie nie dotyczy baterii klap, dla których nie ma normy zharmonizowanej (norma PN-EN 15650 dotyczy klap montowanych samodzielnie). Dla wyrobów nieobjętych normą zharmonizowaną konieczne jest uzyskanie krajowej oceny technicznej (KOT-y wydawane są przez ITB i CNBOP-PIB), która obowiązuje przez pięć lat. KOT opisuje jednoznacznie zidentyfikowane rozwiązanie baterii (szczegółowo w niej opisane). Uzyskanie KOT poprzedzone jest szczegółowymi badaniami.

Aby mieć gwarancję, że klapa lub bateria klap spełnią stawiane im wymagania, należy nie tylko dobrać urządzenie zgodne z wymogami prawa i norm, ale też odpowiednie dla danego rodzaju przegrody, w której muszą zostać zamontowane zgodnie z wytycznymi producenta, szczególnie pod względem odległości od innych elementów budowlanych i sposobu osadzania klapy w przegrodzie.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!