Instalacje sanitarne w zakładach opieki zdrowotnej

Wyposażenie obiektów w przybory sanitarne 

W ogólnych przepisach BHP [3] wprowadzono nowe wartości wskaźników wyposażenia obiektów w przybory sanitarne, zgodnych z wartościami stosowanymi w krajach zachodnich. Zmiany wartości tych wskaźników wprowadzono również w „warunkach technicznych” ogólnobudowlanych [2] oraz w omawianych „warunkach” [4].

Wprowadzone zmiany dotyczą zarówno pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, jak i liczby stosowanych przyborów sanitarnych. W porównaniu do wymagań poprzednich, jeden przybór sanitarny przypada na mniejszą liczbę użytkowników. Zwiększa się zatem liczba stosowanych przyborów sanitarnych, na co należy zwracać szczególną uwagę przy planowanych remontach i modernizacjach obiektów. Rozpatrzmy ważniejsze wymagania.  

W oddziałach łóżkowych szpitali zachowane zostały zasady doboru pomieszczeń higienicznosanitarnych przewidujące, że:

• pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być wydzielone dla pacjentów i dla personelu, pomieszczenia dla pacjentów mogą być zbiorowe, ograniczone do odcinka pielęgnacyjnego, oddzielne dla kobiet i mężczyzn, lub indywidualne – przy pokojach,
• zmianie uległo wyposażenie pomieszczeń higieniczno- sanitarnych, gdyż w obu rodzajach pomieszczeń wolno stosować tylko ustęp, umywalkę i natrysk dostosowany dla osób niepełnosprawnych,
• nie stosuje się obecnie wanien stałych (z wyjątkiem wanien przeznaczonych do celów terapeutycznych); w miejsce natrysku dopuszcza się stosowanie wanien – wózków,
• projektując w oddziałach łóżkowych i innych ustępy, należy pamiętać o zmianie wskaźnika wyposażenia ich w umywalki; obecnie jedna umywalka przypada na 3 miski ustępowe i pisuary; w większych ustępach nie będą one stanowiły „lustrzanego odbicia” ustępów przeznaczonych dla kobiet i mężczyzn,
• zmienił się system dystrybucji posiłków i mycia naczyń stołowych, co wpłynęło na wyposażenie sanitarne kuchenek oddziałowych; szczegóły wymagań podane są w rozporządzeniu [4]; niezależnie od organizacji pracy kuchenki oddziałowej, należy w niej przewidzieć umywalkę, zlewozmywak dwukomorowy oraz hermetycznie zamykany pojemnik na odpady pokonsumpcyjne; coraz częściej przybory te są wykonywane ze stali nierdzewnej,
• oddział łóżkowy, poza dotychczas stosowanym brudownikiem z przedsionkiem, powinien być wyposażony w składzik porządkowy przeznaczony na sprzęt do utrzymywania czystości pomieszczeń i ich wyposażenia oraz do składowania środków czystości (regał lub szafa). 

Minimalne wyposażenie obu pomieszczeń, to zlew jednokomorowy, zawieszony 0,5 m od poziomu posadzki oraz kratka ściekowa; moim zdaniem, niezbędna jest również umywalka.

Podane dla pozostałych obiektów opieki społecznej wymagania szczegółowe, omówione w rozporządzeniu [4], uwzględniają przepisy ogólnych wymagań BHP [3] oraz „wymagania techniczne” rozporządzenia [2]. Wprowadzone w przepisach BHP zmiany [3] wywarły wpływ również na wymagania dotyczące pomieszczeń higieniczno-sanitarnych przeznaczonych dla pomocniczych i technicznych pracowników zakładów opieki zdrowotnej.

Pracownicy kuchni, pralni, warsztatów, punktu unieszkodliwiania odpadków itp. wymagają odrębnych szatni i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. Niektóre działy (np. kotłownia, hydraulicy, warsztaty) mogą mieć wspólne pomieszczenia higienicznosanitarne (szatnie, łaźnie, ustępy). Pracownicy podlegający stałej kontroli zdrowia (z „książeczką zdrowia”) wymagają oddzielnych, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, niedostępnych dla innych pracowników, niepodlegających kontroli stanu zdrowia. Dotyczy to zwłaszcza pracowników kuchni centralnej szpitala [5]. Pracownicy oddziału zakaźno-obserwacyjnego oraz chorób płuc i gruźlicy wymagają również odrębnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych – z szatniami przepustowymi.

Wszystkie pomieszczenia wyposażone w technologiczne przybory sanitarne (zmywaki, baseny, wanny itp.) powinny być wyposażone w umywalki, gdyż mycie rąk nad urządzeniami technologicznymi jest niedozwolone.

Wszystkie gabinety, pracownie, laboratoria i pokoje zabiegowe powinny być wyposażone w umywalki. Jeżeli w pomieszczeniach tych przewiduje się udzielanie świadczeń zdrowotnych, przy użyciu narzędzi i sprzętu wielokrotnego użytku, niezależnie od umywalki, powinny być wyposażone w zlew co najmniej jednokomorowy, gdyż nad umywalkami mycie narzędzi i sprzętu jest niedozwolone.

Wymagania dotyczące instalacji sanitarnych 

W „wymaganiach” podanych w rozporządzeniu [4] przewiduje się, aby każdy zakład opieki zdrowotnej był wyposażony w następujące instalacje sanitarne:

• wodociągowo-kanalizacyjne,
• ogrzewczo-wentylacyjne.

 Jest to uproszczona forma wymagań.

Instalacje wodociągowo-kanalizacyjne 

W zakładach opieki zdrowotnej mogą występować różne rodzaje instalacji wody: zimnej, ciepłej, zmiękczonej, basenowej itp. Ponadto w głównych obiektach zakładów może być instalacja przeciwpożarowa, jako instalacja niezależna lub w układzie zasilania wspólnego z wodą gospodarczą (instalacja gospodarczo-przeciwpożarowa).

W każdym obiekcie służby zdrowia, z wyjątkiem drugorzędnych budynków magazynowo-gospodarczych, znajduje się instalacja wody zimnej i ciepłej. Stosowane obecnie nowoczesne urządzenia przeznaczone do leczenia lub do badań laboratoryjnych wymagają również instalacji do wody odpowiednio uzdatnionej (stacja dializ, blok operacyjny, niektóre laboratoria, kuchnia mleczna, oddział urologii itp.).

W zakładach opieki zdrowotnej stosowana jest również kanalizacja przeznaczona do różnych rodzajów ścieków. Projektuje się więc kanalizację: sanitarną, deszczową, ogólnospławną, i technologiczną, wymagającą odpowiedniego oczyszczenia ścieków, przed odprowadzeniem jej do odbiornika zewnętrznego. Warto w tym zakresie zapoznać się z informacjami podanymi przez Królikowskiego [6]. Wymagań dotyczących instalacji wodociągowokanalizacyjnych podanych w rozporządzeniu [4] jest niewiele.

Przewiduje się m.in.:

• w pomieszczeniach dla poparzonych konieczne jest instalowanie umywalek z bateriami do zimnej i ciepłej wody uruchamianych bez kontaktu z dłonią; przypomnijmy, że baterie takie są stosowane w umywalniach bloku operacyjnego oraz w pokojach do zabiegów chirurgicznych,
• w gabinetach, pokojach zabiegowych oraz pomieszczeniach, w których przewiduje się udzielanie świadczeń zdrowotnych przy użyciu narzędzi i sprzęta wielokrotnego użytku, niezależnie od umywalki, konieczne jest stosowanie co najmniej jednokomorowego zlewu,
• w pomieszczeniach zakładu opieki zdrowotnej mycie chorych powinno się odbywać w natrysku bądź na ruchomym wózku – wannie nad kratką ściekową,
• wszystkie instalacje w zakładzie opieki zdrowotnej powinny być podtynkowe lub natynkowe; oczywiście nie może to dotyczyć wszystkich budynków i pomieszczeń oraz nieużytkowych piwnic.

Źródła zasilania w wodę i odprowadzenia ścieków są dwa: podstawowe i rezerwowe. Źródłem podstawowym są miejscowe (miejskie) sieci uzbrojenia komunalnego. Rezerwowymi źródłami zaopatrzenia w wodę powinny być:

• własne ujęcia ze studni głębinowej zapewniającej ciągłą dostawę wody,
• przepływowe zbiorniki retencyjne co najmniej o jednodobowym zapasie wody.

W poprzednich wymaganiach [7] rezerwowym źródłem wody dla szpitala było „własne ujęcie wody” (bez podania warunków, jakie ujęcie powinno spełniać oraz zbiornik retencyjny o pojemności 8-godzinnego zapotrzebowania na wodę (dla obu źródeł zasilania) sprzężony z hydrofornią. Pojemność 24-godzinna zbiornika przewidywana była w przypadku niemożliwości wykonania własnego ujęcia wody.

Poza ogólnymi wymaganiami dotyczącymi instalacji wodociągowo-kanalizacyjnych, w rozporządzeniu [4] podano również wymagania szczegółowe odnoszące się do oddziałów specjalistycznych lub przewidywanych w nich urządzeń leczniczych.

Zarówno wymagania ogólne, jak i szczegółowe nie są wystarczające do prawidłowego zaprojektowania i wykonania instalacji wodociągowo-kanalizacyjnej w zakładach opieki zdrowotnej. Obowiązujące nadal w tym zakresie normy PN-92/B- 01706 [8] oraz PN-92/B-01707 [9] również nie są wystarczające do zaprojektowania omawianych instalacji.

Projektując instalacje wodociągowo-kanalizacyjne w obiektach służby zdrowia należy zaznajomić się z uwagami podanymi w publikacji [10]. Zakłady opieki zdrowotnej zaliczane są do obiektów szczególnie zagrożonych rozwojem Legionelli, zwłaszcza w instalacjach ciepłej wody. Aby ograniczyć w nich do minimum występujące zagrożenie, należy spełnić wymagania omówione w publikacjach [11, 12].

Instalacje ogrzewcze 

W obowiązujących „wymaganiach” [4] niewiele jest informacji dotyczących instalacji ogrzewczych:

• instalacje ogrzewcze powinny być również podtynkowe lub natynkowe, chyba że przepisy określające warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane, stanowią inaczej; przepis ten, moim zdaniem, obejmuje również rurociągi doprowadzone podposadzkowo do grzejników,
• grzejniki powinny być mocowane do ściany nie niżej niż 0,1 m od podłogi i nie bliżej niż 0,1 m od lica ściany wykończonej,
• grzejniki powinny być gładkie, umożliwiające ich mycie i utrzymywanie ich w czystości,
• nie dopuszcza się ogrzewania sufitowego oraz instalowania grzejników z rur ożebrowanych, z wyjątkiem pomieszczeń technicznych,
• podstawowymi źródłami zaopatrzenia w nośniki energetyczne powinna być miejscowa sieć uzbrojenia energetyki,
• rezerwowym źródłem zaopatrzenia zakładów opieki zdrowotnej (zamkniętej) w ciepło, powinien być stosowany jeden z następujących sposobów:
  - kotłownia własna, zaspakajająca wszystkie potrzeby cieplne obiektu,
  - własna kotłownia technologiczno-awaryjna zaspakajająca potrzeby technologiczne i grzewcze w zakresie niezbędnym do funkcjonowania zakładu,
  - zewnętrzne źródło ciepła, zapewniające w sposób ciągły dostawę energii cieplnej.

Szczegółowe propozycje rozwiązań zasilania w ciepło urządzeń technologicznych podano w publikacji [13]. Wymaga się, aby: Kotłownia szpitalna i inne urządzenia techniczne nie mogą powodować uciążliwości dla pomieszczeń, w których przebywają pacjenci i personel zakładu oraz pomieszczeń diagnostyczno-leczniczych. Nie powinny one również powodować zakłóceń pracy urządzeń w pomieszczeniach diagnostyczno-leczniczych [13].

Instalacja wentylacyjna

Wymagania dotyczące wentylacji o charakterze ogólnym są omówione w rozdziale 6. rozporządzenia [4]. W nieco szerszym zakresie przedstawiono je również w dziale zagadnień technologicznych podstawowych działów zakładów opieki zdrowotnej. Szeroki zakres tematyczny dotyczący wentylacji i klimatyzacji, opisałem w [14].

Instalacje gazów leczniczych i technicznych 

Instalacje powyższe nie są objęte „wymaganiami” [4]. Uproszczoną formę projektowania tych instalacji można znaleźć w publikacji [15].

Kuchnie i pralnie 

W „wymaganiach” [4] zostały omówione również zagadnienia dot. kuchni i pralni szpitalnych. Są to działy spełniające ważną funkcję higienicznosanitarną w zakładzie opieki zdrowotnej. Pomimo tego, poza skromnymi wymaganiami funkcjonalno- technologicznymi, nie podano żadnych wymagań instalacyjnych. Technologie kuchni i pralni uległy w ostatnim okresie czasu znacznym zmianom, które wywarły wpływ na dobór urządzeń i przyborów sanitarnych, a więc i na wyposażenie instalacyjne tych zakładów. Problemy powyższe zostały omówione w publikacjach [16, 17].

Wnioski 

Przedstawione w rozporządzeniu ministra zdrowia [4] nowe wymagania dotyczące instalacji sanitarnych w zakładach opieki zdrowotnej mają skromny zakres, pomimo znacznych zmian zachodzących w tych zakładach.  W zakresie projektowania i realizacji powyższych instalacji należy wykorzystać doświadczenia i uwagi podane w literaturze.

Literatura 

1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU Nr 10, poz. 46).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU Nr 75, poz. 690 z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU Nr 129, poz. 844 z późn. zm.).
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 czerwca 2005 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładów opieki zdrowotnej (DzU Nr 116, poz. 985).
5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie wymagań higieniczno-sanitarnych w zakładach produkujących lub wprowadzających do obrotu środki spożywcze (DzU Nr 104, poz. 1096).
6. Królikowski A.J., Oczyszczalnie ścieków szpitalnych i sanatoryjnych, Politechnika Białostocka, Białystok 1989.
7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 września 1992 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładów opieki zdrowotnej (DzU Nr 74, poz. 366 z późn. zm.).
8. PN-92/B-01706 Instalacje wodociągowe. Wymagania w projektowaniu.
9. PN-92/B-01707 Instalacje kanalizacyjne. Wymagania w projektowaniu. 
10. Nowakowski E., Instalacje wod.-kan. w szpitalach. Ważniejsze problemy projektowe, Rynek Instalacyjny 10/2003, s. 93.
11. Nowakowski E., Instalacje ciepłej wody w obiektach służby zdrowia a problem Legionelli, mat. Konferencji SANMED’2003, PZITS O/Łódź, 2003.
12. Nowakowski E., Średnice przewodów cyrkulacyjnych w instalacjach ciepłej wody, Rynek Instalacyjny 10/2004, s. 41. 
13. Nowakowski E., Wybór źródła ciepła dla urządzeń technologicznych w kuchniach szpitalnych, mat. Konferencji SANMED’98, PZITS O/Łódź, 1998.
14. Nowakowski E., Wymagania dotyczące wentylacji i klimatyzacji w zakładach opieki zdrowotnej, Technika Chłodnicza i Klimatyzacji 9/2007.
15. Nowakowski E., Wymiarowanie średnic gazów leczniczych i technicznych, mat. III Konferencji SANMED’98, PZITS O/Łódź, 1998.
16. Nowakowski E., Kierunki nowych rozwiązań w wyposażaniu technologicznym kuchni szpitalnych, mat. Konferencji SANMED’2003, PZITS O/Łódź, 2003.
17. Rybicki E., Pralnie szpitalne, mat. Konferencji SANMED’ 2003, PZITS O/Łódź, 2003

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!