NIK o wykorzystaniu energii wód termalnych do celów ciepłowniczych

Możliwości zagospodarowania ciepła z wód termalnych w Polsce nie były wykorzystane w stopniu adekwatnym do posiadanych zasobów tej energii oraz do korzyści wynikających z jej zastosowania. W latach 2015-2021 nie osiągnięto planowanego wykorzystania zasobów geotermalnych. Znaczne wsparcie finansowe inwestycji w geotermię w tym okresie przyczyniło się co prawda do rozwoju tej branży, jednak ze względu na długotrwałość procesów inwestycyjnych, efekty tego wsparcia będą widoczne dopiero po 2021 roku. Choć krajowe zasoby geotermalne zostały dobrze rozpoznane, to potencjalni inwestorzy mieli utrudniony dostęp do informacji o możliwościach ich zagospodarowania w konkretnych lokalizacjach. Realizowane projekty zagospodarowania ciepła wód termalnych miały ekonomiczne uzasadnienie, przy czym ich efektywność była zróżnicowana.

Zagospodarowanie wód termalnych w Polsce w celach ciepłowniczych nie jest popularne, pomimo dysponowania znacznymi krajowymi zasobami geotermalnymi – zasoby eksploatacyjne tej energii odpowiadają ok. połowie rocznej produkcji ciepła koncesjonowanych wytwórców ciepła w Polsce.

Udział energii geotermalnej w pozyskaniu OZE w Polsce jest najniższy spośród dziewięciu podstawowych nośników tej energii i od 2014 r. ulega on niewielkim zmianom (poza 2020 r.). Główne krajowe nośniki energii odnawialnej (ich udział w pozyskaniu OZE w 2019 r.) to: biopaliwa stałe (65,56 proc.), energia wiatru (13,72 proc.), biopaliwa ciekłe (10,36 proc.), biogaz (3,15 proc.), pompy ciepła (2,69 proc.), energia wody (1,78 proc.), energia słoneczna (1,40 proc.), odpady komunalne (1,08 proc.) i właśnie energia geotermalna (0,26 proc.). Także w krajach Unii Europejskiej wkład energii geotermalnej w pozyskanie OZE jest najniższy, jednak tam energia ta ma ok. 10-krotnie wyższy udział w strukturze OZE (2,9 proc. w UE wobec 0,3 proc. w Polsce).

Najważniejsze ustalenia kontroli NIK w zakresie wykorzystania wód geotermalnych

Prognozy Krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (KPD) z 2010 r., dotyczące poziomu zużycia ciepła z wód termalnych, nie zostały osiągnięte. Choć z roku na rok zużycie energii geotermalnej rosło, to jednak prognozy KPD zakładały w kolejnych latach dużo większy poziom jej wykorzystania.

Ponad 94 proc. ciepła pozyskanego w kraju z wód termalnych pochodziło w badanym okresie z sześciu działających ciepłowni geotermalnych, jakie powstały jeszcze przed 2015 r. W latach 2015-2021 nie powstały nowe ciepłownie geotermalne, aczkolwiek w okresie tym rozpoczęto realizację 28 nowych przedsięwzięć w zakresie udostępnienia wód termalnych otworami wiertniczymi oraz wykorzystania energii geotermalnej. Inwestycje te znajdowały się na różnym etapie realizacji, a pierwsze planowane rezultaty miały zostać osiągnięte po 2021 roku czyli po zakończeniu kontroli.

Krajowe zasoby geotermalne zostały dobrze rozpoznane. Dla potencjalnych inwestorów, poza wiedzą o występowaniu wód termalnych w skali regionalnej, ważna jest także interpretacja tego rozpoznania na poziomie lokalnym, pozwalająca na wskazanie takich miejsc dla inwestycji, które zapewnią ich techniczną wykonalność, a jednocześnie ekonomiczną opłacalność. Jednym z zadań Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG – PIB) było właśnie wytypowanie perspektywicznych lokalizacji dla wykorzystania energii geotermalnej. Skoncentrowano się jednak na mniejszych miejscowościach (poniżej 50 tys. mieszkańców) czyli na lokalizacjach potencjalnie mniej perspektywicznych dla inwestycji geotermalnych.

W latach 2015-2021 wdrożono kilkanaście programów wsparcia finansowego ze środków krajowych i zagranicznych, udzielanego podmiotom rozpoznającym możliwości wykorzystania zasobów geotermalnych oraz realizującym inwestycje wykorzystujące energię cieplną wód termalnych. Częste zmiany programów oraz ich duża liczba nie ułatwiała inwestorom starań o środki wsparcia, komplikowała także prowadzenie ich obsługi przez NFOŚiGW. W dodatku część programów nie w pełni odpowiadało potrzebom inwestorów. Dopiero wdrożenie programów ściśle dedykowanych geotermii korzystnie zmieniło tę sytuację.

Wnioski z kontroli dotyczącej wykorzystania wód geotermalnych

Po zakończonej kontroli, NIK sformułowała do Ministra Klimatu i Środowiska trzy wnioski systemowe dotyczące:

• powierzenia państwowej służbie geologicznej lub zainicjowania w innej formie prac badawczych, poświęconych perspektywicznym lokalizacjom dla przedsięwzięć geotermalnych, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości inwestycyjnych w dużych miejscowościach, które ze względu na znaczne koncentracje potrzeb ciepłowniczych oraz duże rynki zbytu ciepła, zapewniają efektywne zagospodarowanie energii geotermalnej;
• rozważenia zapewnienia inwestorom szerszego wsparcia merytorycznego, udzielanego w formie specjalistycznego doradztwa na kolejnych etapach cyklu projektów inwestycyjnych, w szczególności na etapie przedrealizacyjnym, w celu podniesienia efektywności przyszłych inwestycji oraz skrócenia etapu pozyskiwania źródeł finansowania, a także skrócenia czasu realizacji inwestycji;
• rozważenia poszerzenia katalogu podmiotów mogących ubiegać się o dofinansowanie poszukiwania i rozpoznania wód termalnych w celu ich udostępnienia odwiertami, poza jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki, mając na względzie zróżnicowaną strukturę właścicielską podmiotów eksploatujących wody termalne.

Więcej informacji na temat kontroli: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/energia-wod-termalnych.html

źródło: NIK