Wyniki ogólnopolskich badań projektantów HVAC

Branża projektantów instalacji wentylacyjnych mierzy się z wieloma wyzwaniami, brakiem wiedzy wśród partnerów procesu na czele oraz własną słabą pozycją w budowlanym teamie. Kształtujące się trendy związane ze zrównoważonym rozwojem i cyfryzacją procesów są szansą na zmianę tej sytuacji.

Analiza opinii badanych pokazała, że projektanci instalacji wentylacyjnych zmagają się ze sporymi trudnościami, są to głównie: krótkie terminy na wykonanie zlecenia, oszczędzanie na urządzeniach dobrej jakości, wprowadzanie częstych zmian w projektach na różnych etapach budowy oraz brak komunikacji między wszystkimi uczestnikami procesu.

Przedstawiciele branży narzekają na: kiepskie stawki za swoją pracę, nieliczenie się inwestorów i architektów z opiniami projektantów, a w efekcie – na niską pozycję własną i brak szacunku partnerów. Zmiana w tym ostatnim obszarze nie będzie jednak prosta. Nie wystarczy bowiem być ekspertem i mieć wiedzę techniczną. Dużym wyzwaniem jest wzmocnienie kompetencji miękkich, czyli umiejętności oraz wywierania wpływu i budowania autorytetu.

Codzienność pod znakiem wyzwań

Proces budowlany składa się z kilku etapów i w każdy z nich projektant wentylacji powinien być mocno zaangażowany. W prawidłowo realizowanym procesie budowlanym projektant powinien uczestniczyć na bardzo wczesnym etapie – równocześnie z konstruktorem, kiedy architekt tworzy wizualizację bryły budynku. Zadaniem projektanta HVAC jest wytypowanie miejsca na przewody wentylacyjne wraz z odprowadzeniami, wykonanie obliczeń i wrysowanie instalacji w bryłę budynku. W praktyce im większy będzie obiekt, tym więcej miejsca powinny zająć systemy wentylacyjne, klimatyzacyjne i przeciwpożarowe. I tu pojawia się pierwszy potencjalny konflikt: architekt chce, żeby było ładnie i funkcjonalnie, „instalator” – żeby było zdrowo, wygodnie i bezpiecznie, a inwestor – by było i ładnie, i zdrowo, a najlepiej tanio.

Jak bronić swoich racji?

Z analizy rozmów przeprowadzonych z projektantami wynika, że dla obrony własnych racji warto rozwijać tzw. umiejętności miękkie, ponieważ umiejętne prowadzenie negocjacji i operowanie argumentami może przekonać inwestorów oraz architektów do rozwiązań proponowanych przez projektantów, np. do wygospodarowania dodatkowych przestrzeni na szyby wentylacyjne czy ich odpowiedniego usytuowania w obiekcie albo wyboru urządzeń lepszej jakości.

Bez umiejętności negocjacyjnych i komunikacyjnych, bez dobrych relacji opartych na zaufaniu projektanci wentylacji są zmuszeni dostosowywać się do często nieprzemyślanych pomysłów architektów albo czekać na decyzję inwestora. Tworzy to zarzewie do sporów i konfliktów. Inwestorzy, zdaniem projektantów, nie mają dużej wiedzy na temat wentylacji albo „spychają” to ważne zagadnienie na margines potrzeb. Niektórzy wręcz uważają je za zbędne. Z kolei architekci patrzą na instalacje jak na „zło konieczne”, które tylko zabiera miejsce w obiekcie i psuje estetykę wnętrza. Przy takim nastawieniu partnerów nie dziwi, że aż połowa badanych projektantów HVAC uważa, że ich praca jest niedoceniana i nieszanowana. Prawie wszyscy rozmówcy stwierdzili, że jest najeżona wyzwaniami i problemami.

Projekt wentylacji to dużo więcej niż kilka kresek

Wszystko wyglądałoby inaczej, gdyby rola projektanta HVAC w procesie projektowym i wykonawczym była choć trochę bardziej sformalizowana, a inwestorzy mieli wiedzę na temat wagi zagadnienia, jakie rozwiązuje taki ekspert. Tymczasem decydenci najczęściej wyobrażają sobie, że chodzi jedynie o formalność, o kilka kresek w dokumencie. Takie ignorowanie roli instalacji oraz nierozsądne cięcie kosztów sprawia, że wykonawcy niekiedy „wchodzą w buty” projektantów, przekonani, że prace można wykonać taniej, korzystając z urządzeń czy materiałów, z którymi się już zetknęli, co w danym przypadku niekoniecznie może być dobrym rozwiązaniem. Stąd tak ważny jest wspomniany wcześniej rozwój kompetencji miękkich z obszaru komunikacji interpersonalnej u projektantów HVAC, żeby finalnie wyznacznikiem wybieranych rozwiązań wentylacyjnych była przede wszystkim jakość, za którą będą wdzięczni przyszli użytkownicy. Niestety, jak twierdzą ankietowani projektanci, niektórzy inwestorzy również trzymają się starych, sprawdzonych rozwiązań, choć rynek oferuje nowoczesne, ekologiczne systemy, które znakomicie odpowiadają obecnym wyzwaniom środowis­kowym.

Koszmarne trio: czas, nowe regulacje i zmiany projektowe

To niestety nie koniec wyzwań. Projektanci HVAC zmagają się również z czasem – ten, który mają do dyspozycji, jest zdaniem części badanych bardzo napięty. Dotrzymanie jakości w wyznaczonym terminie jest w takiej sytuacji szczególnie trudne. Z pomocą przychodzą na szczęście producenci urządzeń, którzy poza doradztwem oferują pakiety narzędzi cyfrowych wspomagających i przyspieszających pracę.

Kolejnym wyzwaniem są ciągle zmieniające się normy, dopuszczenia, brak jednolitej interpretacji przepisów oraz wprowadzanie zmian do projektu nawet pod koniec procesu. Nic dziwnego, że tylko 13% badanych uważa, że projekty HVAC zawsze lub prawie zawsze realizowane są zgodnie z projektem budowlanym – pozostali twierdzą, że „różnie to bywa”.

Czy wyzwania, z którymi zmagają się inżynierowie HVAC, są adekwatnie opłacane?

Okazuje się, że nie. Pomimo że każda zmiana w projekcie wiąże się z dodatkową pracą i jeszcze krótszymi terminami, stawka pozostaje na tym samym poziomie. Właśnie dlatego wielu projektantów nie jest zadowolonych z poziomu uzyskiwanego wynagrodzenia. Mają poczucie, że przy tak złożonym procesie i mnogości zadań ich przychody nie są adekwatne do nakładu pracy, doświadczenia oraz ponoszonej odpowiedzialności. Dochodzi do tego zaniżanie stawek za projekty instalacji, co przekłada się na ich niską jakość i małą dokładność.

Dziewięć kroków do większej efektywności ekspertów HVAC to:

1. Ciągłe uczenie się – zwiększanie wiedzy o systemach wentylacyjnych, o tym, że inwestycja w rozwiązania o wysokiej jakości się opłaca, że systemy potrzebują odpowiedniej powierzchni, co ułatwi dyskusje z architektem oraz inwestorem i zmniejszy liczbę zmian wprowadzanych w projekcie.

2. Wzmocnienie pozycji projektanta – głównie w relacji z architektem, określenie jego roli i pozycji w procesie budowlanym w relacji z wykonawcą.

3. Weryfikacja procesu projektowego – szczególnie sposobu akceptacji rozwiązania przez inwestora; poprawa koordynacji międzybranżowej i wcześniejsze włączanie projektantów w proces.

4. Dłuższe terminy na wykonanie projektu – presja czasowa ogranicza możliwość optymalizowania procesu, zwiększa ryzyko wystąpienia błędów i skutkuje brakiem możliwości zastosowania indywidualnych rozwiązań (chodzi głównie o inwestycje nietypowe i możliwość faktycznej analizy wariantów oraz próby wprowadzenia innowacji).

5. Usprawnienie zarządzania zmianami w projektach – wynikają one przede wszystkim z optymalizacji kosztów; projektant HVAC dąży do zapewnienia wysokiej jakości rozwiązań (które są drogie), więc często ulega presji inwestora lub opinii wykonawcy, który po swojej stronie ma inwestora; czasami jest to związane ze zmianą architektury, kolizjami, uproszczeniem instalacji, błędami projektowania lub sytuacjami nie do przewidzenia w trakcie pracy; ekspert do spraw wentylacji jest często pomijany na etapie zmian, bo inicjatywę przejmuje wykonawca; tak przeprowadzane zmiany podważają jednak wiarygodność i autorytet projektanta wentylacji, zaburzają relacje między stronami procesu, a finalnie obniżają jakość projektu.

6. Szersze wspieranie się narzędziami cyfrowymi – bardziej dostępnymi cenowo, z rzetelnymi bibliotekami produktowymi (programami, które ułatwiają przeprowadzanie uciążliwych kalkulacji i wykonywanie doborów, automatyzują pracę, wspierają prowadzenie projektów na styku z inwestorami i urzędnikami).

7. Uporządkowanie przepisów i norm – zbyt duża dowolność interpretacji przepisów komplikuje procesy projektowe.

8. Weryfikacja wynagrodzenia – nie tylko pod kątem wysokości, ale również modelu rozliczania (chodzi szczególnie o zmiany w projekcie); powinna to gwarantować umowa.

9. Stworzenie kompendiów wiedzy – z dostępem do wielu rozwiązań, wytycznych do projektowania i nowinek technologicznych („baza wiedzy” doświadczonych projektantów HVAC).

Taktyki i argumenty, aby przekonać inwestora do lepszych rozwiązań HVAC

Poniżej przedstawiamy siedem argumentów stosowanych przez doświadczonych projektantów, których można użyć, żeby przekonać inwestora do lepszych jakościowo, ale droższych systemów wentylacyjnych.

1. Całkowity koszt użytkowania – uwzględniający nie tylko cenę, ale również serwis, wydajność oraz energooszczędność. Najlepsze rozwiązania mają dobrą relację ceny do wspomnianych powyżej parametrów.

2. Oszczędności na etapie realizacji projektu i montażu – zapewniają je również bardziej zaawansowane rozwiązania.

3. Niezawodność urządzeń – brak awarii, niższe koszty napraw (zgodnie z rekomendacjami klientów, ale również wieloma testami systemów wysokiej jakości).

4. Łatwość serwisu i utrzymania wentylacji – to również niższe koszty serwisu.

5. Szybszy termin dostarczenia i większa dostępność rozwiązań – to szczególnie istotne kwestie, gdyż proces budowlany jest kosztowny i „nie lubi” przestojów.

6. Kompleksowość oferty – kompletne rozwiązania nie wymagają szukania dodatkowych elementów.

7. Długość gwarancji – w przypadku systemów wysokiej jakości producenci nie boją się wystąpienia usterek, dlatego udzielają wielomiesięcznych gwarancji.

Liczy się wiedza – nie tylko techniczna

Inżynierowie HVAC – projektanci instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych – muszą dziś dysponować wiedzą z różnych dziedzin i łączyć wiele umiejętności. Podstawą są kompetencje twarde, czyli znajomość przepisów i ciągle zmieniających się norm oraz stosowanych rozwiązań, żeby sprawnie rozwiązywać problemy projektowe. Dochodzi do tego m.in. wiedza z zakresu chemii, medycyny, wirusologii, znajomości filtracji, odpylania i usuwania nieprzyjemnych zapachów. Z drugiej strony badanie wykazało, że projektanci powinni mieć także umiejętności miękkie. Niestety większość badanych nie przywiązuje do nich wagi – tylko połowa respondentów wymieniła konieczność zrozumienia potrzeb inwestora, a co trzeci wskazał na dobrą komunikację.

Na końcu listy znalazły się kompetencje cyfrowe i wykorzystanie nowoczesnego oprogramowania projektowego. Tylko co piąty badany zwrócił uwagę na umiejętność doboru wydajniejszych rozwiązań, co w dobie gwałtownej inflacji nabiera niebagatelnego znaczenia.

Budowanie kompetencji miękkich

Żeby odnieść dziś sukces w branży projektowej, nie wystarczy być superspecjalistą czy doświadczonym ekspertem. Trzeba się skupić na rozwijaniu umiejętności miękkich – czyli argumentowaniu, przekonywaniu, negocjowaniu, budowaniu autorytetu. Projektanci, którzy holistycznie podchodzą do swoich umiejętności, lepiej sobie radzą na rynku, osiągając znacznie wyższe przychody.

Zobacz także: Wyniki badań branży projektowej HVAC

Na jakie kompetencje zwracają uwagę najbardziej doświadczeni projektanci?

Według ekspertów działających od wielu lat na rynku HVAC, najbardziej liczy się doświadczenie i umiejętność rozwiązywania problemów. Podobnie jak inni, łączą te kwestie ze znajomością przepisów i rozwiązań stosowanych w branży. Znacznie częściej niż mniej doświadczeni projektanci przywiązują jednak wagę do zrozumienia potrzeb zamawiającego oraz tworzenia wydajniejszych systemów.

Jakie kompetencje najsilniej korelują z wysokimi dochodami?

Z badania wynika, że są to:

1. Duża znajomość branży HVAC.

2. Wiedza na temat rozwiązań stosowanych w wysoko ocenianych obiektach.

3. Tworzenie wydajniejszych systemów.

Zatem holistyczne podejście do rozwoju zawodowego projektanta pozwala uzyskać lepsze wynagrodzenie. Szczególnej uwagi wymaga rozwój umiejętności projektowania wydajniejszych instalacji oraz stosowania kompetencji miękkich w relacji z inwestorem.

W jaki sposób respondenci zdobywają wiedzę i rozwijają umiejętności?

Przede wszystkim śledzą nowości na stronach producentów, są na bieżąco z organizowanymi przez nich wydarzeniami, biorą udział w webinariach i szkoleniach oraz utrzymują stały kontakt z działami wsparcia i rozwoju czołowych firm. Katalogi, blogi, serwisy informacyjne, portale społecznościowe, newslettery czy nawet konferencje branżowe badani wskazywali zdecydowanie rzadziej. Co ciekawe, ankietowani projektanci stawiają przede wszystkim na własne poszukiwania i rozwój wiedzy niż polecenia kolegów z branży. Najbardziej doświadczeni projektanci częściej niż pozostali biorą udział w szkoleniach organizowanych przez producentów, a ich przedstawicieli traktują jak źródło informacji.

Cztery postawy projektantów

Analiza wypowiedzi badanych osób pozwoliła zdiagnozować sposób podejścia do wykonywanych zadań projektowych, a tym samym znaleźć potencjalne źródła osiąganych sukcesów finansowych.

Profesjonaliści: są doświadczeni, znakomicie radzą sobie z rozwiązywaniem problemów, mają szeroką wiedzę o branży i rozwiązaniach, świetnie poruszają się w zawiłościach przepisów i regulacji. Są skoncentrowani na zamawiającym i jego potrzebach. Chętnie się edukują, korzystając z wielu form dostępu do wiedzy. Stanowią największą grupę wśród badanych (40%), a zarazem są najbardziej doświadczonymi projektantami o najwyższych średnich dochodach. Najczęściej projektują biurowce, hotele i obiekty gastronomiczne, hale i magazyny oraz budynki wielorodzinne.

Perfekcjoniści: stanowią 17% badanych. Kluczową kwestią jest dla nich dopasowanie rozwiązania do przepisów. Znają regulacje, przepisy i swoją branżę. Wiedzą, co, gdzie i jak projektować, żeby projekt był zgodny z wymogami formalnymi. W projektowaniu częściej koncentrują się na przepisach niż na zrozumieniu potrzeb zamawiającego. Unikają rozwiązywania problemów, poszukiwania wydajniejszych czy tańszych rozwiązań. To grupa o zróżnicowanych dochodach; jej przedstawiciele zarabiają zazwyczaj poniżej 8 tys. zł netto miesięcznie, ale często również poniżej 4 tys. zł. Najczęściej projektują obiekty przemysłowe.

Eksperci: koncentrują się na technologii, rozwiązaniach i systemach, mają szeroką wiedzę o branży, świetnie poruszają się w nowościach i sprawnie rozwiązują problemy techniczne. Nie lubią tanich rozwiązań o niskiej jakości, za to skutecznie wyszukują i projektują wydajniejsze systemy. Wyzwaniem jest dla nich komunikacja z klientem, koncentracja na jego potrzebach i oczekiwaniach, uciążliwe formalności i ciągle zmieniające się przepisy. W edukacji najbardziej cenią sobie kontakt z handlowcem, chętniej niż inni biorą udział w szkoleniach organizowanych przez producentów (stacjonarnych i zdalnych). Reprezentują grupę projektantów z dużym doświadczeniem, najczęściej zarabiających w przedziale 4–8 tys. zł netto. Stanowią 11% badanej grupy. Najczęściej projektują biurowce, obiekty przemysłowe oraz hale i magazyny.

Praktycy: to grupa projektantów o zróżnicowanych kompetencjach. W rekomendacjach jedni kierują się znajomością przepisów, inni opierają na doświadczeniu projektowym i rozwiązaniu problemów, a jeszcze inni – na zrozumieniu potrzeb klienta. Swoją branżę znają w mniejszym stopniu niż pozostali. Nie są ekspertami od wydajnych lub tanich rozwiązań, od innowacji wolą tradycyjne i sprawdzone urządzenia. Słabiej radzą sobie z oprogramowaniem projektowym i gorzej niż inni komunikują się z klientem. Nie angażują się w podnoszenie swoich kompetencji zawodowych. Częściej niż pozostali akceptują niskie stawki. Najczęściej projektują obiekty przemysłowe i budynki wielorodzinne. Stanowią 30% badanej grupy respondentów.

Przyszłość branży

Branżę będą zmieniać trzy trendy: zrównoważony rozwój, cyfryzacja i presja cenowa. Jeśli chodzi o tę ostatnią, obecna sytuacja rynkowa, chociaż trudna, może wywrzeć pozytywny wpływ na tę gałąź rynku. Rosnące ceny energii mogą być bowiem szansą na wypromowanie systemów energooszczędnych. Walka o lepszą cenę, zdaniem badanych, będzie się w bieżącym roku nasilała z powodu inflacji, co zmusi projektantów do nauczenia się lepszej prezentacji oferty nowoczesnych, energooszczędnych i ekologicznych rozwiązań.

W kwestii zrównoważonego rozwoju w zasadzie wszyscy ankietowani mają podobne zdanie – uważają, że wentylacja w końcu przebije się do świadomości budowlańców. Nabierze znaczenia w procesie, co wymusi na inwestorach i wykonawcach potrzebę uzupełnienia wiedzy na temat tych systemów. Zdaniem respondentów rosnąca świadomość uczestników procesu i użytkowników oddawanych obiektów powinna napędzić popyt na droższe rozwiązania, które zapewnią lepszą jakość powietrza i wysoki komfort użytkowników.

Cyfryzacja to ogólnie bardzo silny trend, który już od dłuższego czasu zmienia nie tylko tę branżę. W badaniu szczególnie mocno wybrzmiało rosnące zapotrzebowanie na projekty w standardzie BIM oraz projektowanie 3D. Prawdopodobnie na rynek trafi więcej aplikacji wspierających pracę projektantów czy zarządzanie projektami HVAC. Według ankietowanych cyfryzacja nie tylko przyspiesza pracę, ale także zmniejsza liczbę błędów oraz zwiększa dokładność projektów. Jednak choć technologia wiele usprawnia i przyspiesza, nie zastąpi człowieka – tak uważa zdecydowana większość respondentów. Biorąc pod uwagę doświadczenie i wiedzę potrzebną do projektowania, taki scenariusz wydaje się obecnie mało prawdopodobny. Tylko niektórzy ankietowani (13%) obawiają się takiej sytuacji.

Kierunki rozwoju branży instalacji HVAC

Co do kierunków rozwoju samej branży, badani nie byli zgodni. Część twierdzi, że sektor będzie się konsolidować, a małe podmioty zostaną wchłonięte przez dużych graczy. Inni z kolei uważają, że następować będzie coraz silniejsza specjalizacja, ponieważ projektanci muszą wiedzieć coraz więcej, i to z różnych dziedzin.

Podsumowanie

Uczestnicy procesu budowlanego, poza inżynierami projektującymi systemy wentylacyjne, nie mają wiedzy na temat zagadnień z zakresu HVAC. Według opinii projektantów architekci, firmy wykonawcze, inwestorzy nie zdają sobie sprawy z roli, jaką odgrywa wentylacja w całym procesie i funkcjonowaniu budynku. Tylko co piąty badany (21%) stwierdził, że świadomość wśród osób zaangażowanych w proces jest wysoka. Pozostali (79%) uważają, że w ogóle jej brakuje albo jest na umiarkowanym, średnim poziomie.

Niski poziom wiedzy o systemach wentylacyjnych wprost przekłada się na decyzje inwestorów, dla których najważniejszym kryterium w doborze rozwiązania stała się cena. Niestety, projektanci mają jeszcze zbyt niską pozycję, aby wymusić na decydentach zmianę optyki.

Branża HVAC potrzebuje zdecydowanych działań wzmacniających jej status i wizerunek w świecie budowlanym. Słaba pozycja negocjacyjna projektanta w relacji z inwestorem i architektem, niskie wynagrodzenia, brak standardów technicznych i powszechne stosowanie tanich rozwiązań o niskiej jakości latami wpływały na osłabienie roli inżynierów od instalacji w procesie zarówno projektowym, jak i wykonawczym. Zdaniem badanych skutkuje to spadkiem zainteresowania zawodem projektanta instalacji i prowadzi do stagnacji w branży. Potrzebne są głębokie zmiany, które odwrócą niekorzystny trend oraz zmienią pozycję projektantów, stawiając ich na pozycji równorzędnych partnerów w rozmowach z inwestorami oraz architektami w celu znalezienia ostatecznego, najdoskonalszego kształtu projektu.

mat. SMAY