Opomiarowanie ścieków

Obowiązek stosowania przyrządów lub systemów pomiarowych do pomiaru ilości pobranych wód lub wprowadzanych ścieków zawiera ustawa Prawo wodne [1]. W artykule 36 stanowi ona, że:

1. Podmiot korzystający z usług wodnych dokonujący poboru wód powierzchniowych lub podziemnych w ramach usług wodnych jest obowiązany do stosowania przyrządów pomiarowych umożliwiających pomiar ilości pobranych wód.

2. Podmiot korzystający z usług wodnych wprowadzający ścieki do wód lub do ziemi w ramach usług wodnych jest obowiązany do stosowania przyrządów pomiarowych lub systemów pomiarowych umożliwiających pomiar ilości i temperatury wprowadzonych ścieków, jeżeli wprowadza do wód lub do ziemi ścieki w ilości średniej dobowej powyżej 0,01 m3/s.

3. Obowiązki, o których mowa w ust. 1 i 2, nie obejmują właścicieli gruntów, którym przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód, o którym mowa w art. 33.

4. Wody Polskie wyposażają podmioty, o których mowa w ust. 1 i 2, na własny koszt w przyrządy pomiarowe umożliwiające pomiar ilości pobranych wód lub pomiar ilości i temperatury wprowadzonych ścieków.

5. Podmioty, o których mowa w ust. 1 i 2, za zgodą Wód Polskich, mogą wyposażyć się na własny koszt w przyrządy pomiarowe umożliwiające pomiar ilości pobranych wód lub pomiar ilości i temperatury wprowadzonych ścieków.

6. Jeżeli wyniki kontroli gospodarowania wodami wskazują, że właściciele gruntów, którym przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód, o którym mowa w art. 33:

1) dokonują poboru wód podziemnych lub wód powierzchniowych w ilości średniorocznie przekraczającej 5 m3 na dobę,

2) wprowadzają ścieki do wód lub do ziemi w ilości przekraczającej łącznie 5 m3 na dobę – Wody Polskie mogą, na własny koszt, wyposażyć tych właścicieli gruntów w przyrządy pomiarowe umożliwiające pomiar ilości pobranych wód lub pomiar ilości wprowadzonych ścieków.

7. Właściciele gruntów, którym przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód, o którym mowa w art. 33, dokonujący poboru wód lub wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, o którym mowa w ust. 6, są obowiązani zapewnić dostęp do nieruchomości w zakresie niezbędnym do wyposażenia ich w przyrządy pomiarowe.

Usługi wodne według zapisów Prawa wodnego to rodzaj korzystania z wód. Polegają one na zapewnieniu gospodarstwom domowym, podmiotom publicznym oraz podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą możliwości korzystania z wód w zakresie wykraczającym poza zakres powszechnego, zwykłego i szczególnego korzystania z wód. Opłacie za usługi wodne podlegają:

pobór wód podziemnych lub wód powierzchniowych;

1. wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;
2. odprowadzanie do wód:

1. 1. wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast,
   2. wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast;

1. pobór wód podziemnych i wód powierzchniowych na potrzeby chowu i hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych;
2. wprowadzanie do wód lub do ziemi ścieków z chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych.

Zdarzały się przypadki różnego interpretowania tego, kto i kiedy ma prawo do zwykłego korzystania z wód. Ale zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 10 listopada 2020 r. (sygn. akt II SA/Bk 630/20) [4] zwykłe korzystanie z wód przysługuje nie tylko osobom fizycznym, ale i prawnym (w art. 33 ust. 1 ustawy Prawo wodne nie dokonano rozróżnienia). Skoro przesłankami zwykłego korzystania z wód (art. 33 ust. 3 i 4) są: korzystanie na potrzeby gospodarstwa domowego, które nie musi być osobiście prowadzone przez właściciela, oraz pobór w ilości nieprzekraczającej 5 m³ średniorocznie na dobę, to nie można wykluczyć sytuacji, w której na terenie będącym własnością osoby prawnej (także prowadzącej działalność gospodarczą) realizowany jest z odrębnego ujęcia pobór wyłącznie na potrzeby gospodarstwa domowego w ilości do 5 m³ średniorocznie na dobę. Nie zmienia tej oceny treść art. 17 ust. 1 pkt 2, zgodnie z którym przepisy o właścicielu mogą być stosowane odpowiednio jedynie do posiadacza samoistnego lub użytkownika wieczystego (prowadzącego instalację). Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, że na gruncie, którym dysponują tego rodzaju podmioty, także gdy prowadzą działalność gospodarczą, zachodzi sytuacja realizacji poboru z odrębnego ujęcia i wyłącznie na potrzeby gospodarstwa domowego w ilości do 5 m³ średniorocznie na dobę.

Dla opomiarowania ścieków istotny jest też komunikat Głównego Urzędu Miar [5]. GUM przypomina, że ustawa Prawo wodne w art. 36 nakłada na podmioty korzystające z usług wodnych, dokonujące poboru wód powierzchniowych lub podziemnych w ramach usług wodnych, a także wprowadzające ścieki do wód lub do ziemi w ramach usług wodnych, obowiązek stosowania przyrządów pomiarowych lub systemów pomiarowych umożliwiających dokonywanie pomiarów w tych zakresach. Ponadto ustawa Prawo wodne stanowi w art. 303 ust. 3, że do ustalenia ilości pobranych wód powierzchniowych lub wód podziemnych oraz ilości lub temperatury wprowadzanych ścieków używa się przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej w rozumieniu przepisów ustawy Prawo o miarach [4].

Jednak na razie urządzenia (przepływomierze) do pomiaru ilości i temperatury ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi oraz ilości pobranych wód powierzchniowych lub podziemnych nie podlegają w Polsce prawnej kontroli metrologicznej.

Obowiązujące rozporządzenie z 2017 r. w sprawie rodzajów przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli [3] nie wymienia przyrządów do pomiaru ilości pobranych wód powierzchniowych lub wód podziemnych oraz ilości lub temperatury wprowadzanych ścieków. W obowiązującym stanie prawnym nie ma również przepisów określających wymagania, którym powinien odpowiadać ten rodzaj przyrządów pomiarowych, oraz szczegółowy zakres badań i sprawdzeń tych przyrządów pomiarowych, a także sposoby i metody ich przeprowadzania.

Do pomiarów tego typu nie powinny być stosowane wodomierze. W myśl zapisów prawa wodomierze są urządzeniami do pomiaru przepływu wody czystej (pitnej) i dokumenty prawnej kontroli metrologicznej wydawane dla wodomierzy odnoszą się do tego rodzaju obszaru użytkowania (w przeciwieństwie do pomiarów ilości wód powierzchniowych lub podziemnych).

Zagadnienia związane z możliwością objęcia prawną kontrolą metrologiczną przyrządów pomiarowych określonych w ustawie Prawo wodne, umożliwiających pomiar ilości pobranej wody oraz ilości ścieków wprowadzonych do wód lub do ziemi, są przedmiotem współpracy Ministerstw Przedsiębiorczości i Technologii oraz Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Głównego Urzędu Miar i Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Zgodnie z art. 552 ustawy Prawo wodne wymóg stosowania przyrządów pomiarowych umożliwiających pomiar ilości pobranej wody oraz ilości ścieków wprowadzonych do wód lub do ziemi, o którym mowa w art. 36 oraz w art. 303 ust. 3, miał obowiązywać od 31 grudnia 2020 r. Jednak m.in. w związku z brakiem uregulowań w przepisach dot. kontroli metrologicznej nowelizacją ustawy Prawo wodne z 11 września 2019 r. termin ten przesunięto na 31 grudnia 2026.

Obowiązku stosowania opomiarowania na razie nie ma, ale nie oznacza to, że nie ma również opłat. Dla wielu podmiotów korzystniejsze jest zastosowanie opomiarowania ścieków, gdyż płacą za rzeczywistą ilość ścieków wprowadzanych, a nie za pobraną wodę. Różnice te mogą być duże, gdyż woda jest zużywana na różne potrzeby, w tym w procesach technologicznych, w których nie powstają ścieki. Pomiar przepływu ścieków jest też korzystny w relacjach z instytucjami zajmującymi się ochroną środowiska. Kolejną korzyścią ze stosowania opomiarowania ścieków jest kontrola prawidłowej pracy układów technologicznych.

Wybór technologii opomiarowania ilości ścieków zależy od rodzaju instalacji – grawitacyjnej lub ciśnieniowej. Pomiarów dokonuje się m.in. za pomocą przepływomierzy ultradźwiękowych, radarowych lub elektromagnetycznych, a także masowych i typu Vortex.

W instalacjach grawitacyjnych dobór przepływomierza zależy od ilości mierzonego medium. Do instalacji grawitacyjnych chętnie wybierane są przepływomierze radarowe, gdyż umożliwiają pomiary ilości ścieków w częściowo wypełnionych przewodach w szerokim zakresie ich średnic, a także w przewodach w studzienkach rewizyjnych i przelotowych. Przepływomierze te radzą sobie z różnymi rodzajami ścieków – z oczyszczonymi i surowymi oraz z agresywnymi i obojętnymi chemicznie.

Z kolei w instalacjach ciśnieniowych m.in. z uwagi na koszty inwestycyjne korzysta się często z przepływomierzy elektromagnetycznych. Wymagają one wprawdzie określonej prędkości przepływu oraz wypełnienia przewodu, ale są to warunki do spełnienia w instalacjach ciśnieniowych.

Oferowane są również urządzenia do wszechstronnego pomiaru przepływu w trybie pracy ciągłej i jako urządzenia przenośne, do zastosowania począwszy od rzek oraz kanałów otwartych, po sieci ścieków komunalnych i kanalizacji deszczowej. Mają one kompaktową konstrukcję i w połączeniu z bezkontaktową zasadą pomiaru umożliwiają łatwą instalację i użytkowanie. Mogą współpracować z dowolnym czujnikiem – ultradźwiękowym, radarowym i podwodnym. Na przykład w wersji ultradźwiękowej urządzenie wykorzystuje zaawansowaną technologię korelacji krzyżowej koherentnej impulsowo do przechwytywania całych profili prędkości przepływu. Typowa dokładność przepływu to ±2% odczytu w zależności od warunków lokalnych. Urządzenie ma rejestrator danych na karcie MicroSD 16 GB oraz komunikację: RS-485, Modbus (RS-232 lub RS-485), bezprzewodową sieć LAN, 4G (LTE)/3G (HSPA +)/2G, a także Ethernet 10/100 Mbps. Może być zasilane 9–36 V DC lub 100–240 V AC (50/60 Hz). Z kolei w wersji z czujnikiem radarowym zakres pomiarów wynosi od ±0,05 do ±15 m/s przy rozdzielczości 1 mm/s [6].

W eksploatacji przepływomierzy, z uwagi na specyficzne i trudne warunki w przewodach kanalizacyjnych, ważny jest ich serwis i kalibracja w celu skorygowania ewentualnych różnic pomiarowych. Zaleca się kalibrację raz na ok. 5 lat pracy.

Do czasu prawnego uzgodnienia metod pomiarowych i narzędzi do weryfikacji przyrządów do pomiaru ilości przepływu ścieków warto starannie wybierać technologię, uwzględniając rodzaj kanalizacji i konkretne warunki, oraz dostawcę tej technologii.

Literatura

1. Ustawa Prawo wodne (tekst jednolity w DzU 2021 poz. 624)
2. Ustawa Prawo o miarach (DzU 2001, nr 63, poz. 636 z późn. zm.)
3. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 kwietnia 2017 r. w sprawie rodzajów przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli (DzU 2017, poz. 885).
4. http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/893348723B (dostęp: 10.05.2021)
5. https://www.gum.gov.pl/pl/aktualnosci/2205,Komunikat-dotyczacy-prawnej-kontroli-metrologicznej-przyrzadow-pomiarowych-umozl.html (dostęp: 10.05.2021)
6. https://gwf-technologies.de (dostęp: 10.05.2021)