Nowe kwalifikacje rynkowe
Odpowiedź na lukę kompetencyjną w zakresie montażu pomp ciepła na czynniki palne oraz planowania transformacji energetycznej budynków
Nowe kwalifikacje rynkowe, fot. Unsplash
Redakcja „Rynku Instalacyjnego” wzięła w 2023 r. udział w tworzeniu dwóch kwalifikacji rynkowych z „Inkubatora kwalifikacji dotyczących zielonej transformacji”. Kwalifikacje z tej grupy, pomyślane jako odpowiedź na potrzeby zmieniającego się rynku pracy, stanowią dobry punkt wyjścia do rozwoju zawodowego osób, które będą odpowiadać za praktyczną realizację „zielonej transformacji”.
Zobacz także
Gaspol S.A. Układ hybrydowy: pompa ciepła i gaz płynny
Przy wyborze rozwiązań grzewczych wiele osób coraz częściej zwraca uwagę nie tylko na ich efektywność, ale i potencjalny wpływ na środowisko. Najbardziej poszukiwane są technologie zapewniające optymalne...
Przy wyborze rozwiązań grzewczych wiele osób coraz częściej zwraca uwagę nie tylko na ich efektywność, ale i potencjalny wpływ na środowisko. Najbardziej poszukiwane są technologie zapewniające optymalne ciepło, a jednocześnie gwarantujące minimalną lub zerową emisję CO2 czy szkodliwych substancji. Jednym z takich innowacyjnych rozwiązań jest połączenie pompy ciepła z instalacją gazową, które łączy w sobie zalety obu technologii, tworząc elastyczny, efektywny i zrównoważony system ogrzewania.
Barbara Jurek (Specjalista ds. techniczno-handlowych Caleffi Poland), Calefii Poland Sp. z o.o. Co warto wiedzieć o zaworze antyzamarzaniowym z serii 108 marki Caleffi
Wraz ze wzrastającą popularnością pomp ciepła, w tym pomp ciepła typu monoblok, dużym zainteresowaniem cieszy się również zawór antyzamarzaniowy Caleffi z serii 108. Jego zadaniem jest ochrona pompy ciepła...
Wraz ze wzrastającą popularnością pomp ciepła, w tym pomp ciepła typu monoblok, dużym zainteresowaniem cieszy się również zawór antyzamarzaniowy Caleffi z serii 108. Jego zadaniem jest ochrona pompy ciepła typu monoblok przed zamarznięciem w sytuacji wystąpienia awarii zasilania elektrycznego.
FRAPOL Sp. z o.o. Jak zaprojektować wydajny system grzewczy z pompą ciepła Frapol PRIME?
PRIME – monoblokowa pompa ciepła na R290 – powstała w odpowiedzi na potrzeby projektantów, instalatorów i inwestorów, zmieniające się wraz z dynamiką rozwoju europejskiego rynku HVACR. To rozwiązanie perspektywiczne,...
PRIME – monoblokowa pompa ciepła na R290 – powstała w odpowiedzi na potrzeby projektantów, instalatorów i inwestorów, zmieniające się wraz z dynamiką rozwoju europejskiego rynku HVACR. To rozwiązanie perspektywiczne, zgodne z coraz bardziej restrykcyjnym prawem europejskim i energooszczędne. Temperatura zasilania na poziomie ponad 60°C umożliwia stabilną produkcję ciepła technologicznego oraz ciepłej wody użytkowej w różnych warunkach otoczenia, a także współpracę z różnymi instalacjami grzewczymi....
|
W artykule: • Przykładowy fragment kwalifikacji rynkowej • Droga do nowych kwalifikacji • Instalowanie pomp ciepła z czynnikiem chłodniczych z grupy A3 • Co dalej z nowymi kwalifikacjami? |
Rynek pracy sektora instalacji budowlanych, który w ogromnym stopniu odpowiada za faktyczny przebieg „zielonej transformacji” w budownictwie, doświadcza sporych wyzwań. Od kilku lat postępuje na nim zjawisko tzw. luki kompetencyjnej, tj. niedoboru odpowiednio wykwalifikowanych pracowników. Zgodnie z raportem PwC, w latach 2019–2025 luka kompetencyjna na polskim rynku pracy wyniesie ok. 1,5 mln osób, czyli 250–300 tys. pracowników rocznie (przy czym dane te nie uwzględniają korekty trendu związanej z obostrzeniami spowodowanymi przez COVID-19) [1, 2]. W 2024 r. problem ten wciąż stanowi istotny problem rekrutacyjny w Polsce [3]. Z danych podawanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wynika, że rosnące zapotrzebowanie na wykwalifikowanych pracowników dotyczy wszystkich regionów Polski. W przypadku grupy zawodowej „monterzy instalacji budowlanych” (obejmującej według Klasyfikacji Zawodów i Specjalności grupy 7126 – Hydraulicy i monterzy rurociągów oraz 7127 – Monterzy i konserwatorzy instalacji klimatyzacyjnych i chłodniczych) barometr zawodów realizowany na zlecenie MRPiPS wskazuje, że w większości regionów Polski profesja ta wciąż jest deficytowa (brakuje pracowników w stosunku do zapotrzebowania pracodawców), choć w latach 2019–2024 prognozy dotyczące równowagi między popytem a podażą na rynku pracy nieznacznie się poprawiały. Zdaniem autorów barometru, główną przyczyną deficytu jest brak kandydatów wykonujących ten zawód na rynku [4], co może wynikać m.in. z braku zainteresowania młodzieży planującej swoją ścieżkę kariery oraz przekonania o wysokiej barierze wejścia do branży u osób dorosłych, które musiałyby się przekwalifikować.
Problem luki kompetencyjnej idzie w parze z dynamicznymi zmianami, które w sektorze budowlano-instalacyjnym symbolizuje „zielona transformacja”, wynikająca z unijnej strategii dekarbonizacji ogrzewania budynków. Zmiany rynkowe powodują bowiem zapotrzebowanie na nowe kompetencje osób pracujących w różnych obszarach branży instalacyjnej. Nowe technologie, zmieniające się podejście do prac projektowych i budowlano-instalacyjnych czy konieczność systemowego podwyższania standardu energetycznego istniejących budynków w znacznym stopniu wpływają na sektorowy rynek pracy. Jak wskazuje Instytut Badań Edukacyjnych: Dziś największym wyzwaniem okazuje się odnajdywanie na ciągle ewoluującym rynku pracy [5]. Wcześniejsze przygotowanie osób nawet od wielu lat aktywnych zawodowo może się okazać niewystarczające. Natomiast w przypadku osób dopiero przygotowujących się do wejścia na rynek pracy edukacja formalna – czyli realizowana w szkołach i uczelniach – nie zawsze, nawet przy dużym zaangażowaniu kadry nauczycielskiej, nadąża za dynamicznymi zmianami rynkowymi, dając raczej solidne podstawy do dalszego rozwoju zawodowego w ramach „uczenia się przez całe życie” (lifelong learning – LLL).
Dobrym uzupełnieniem formalnych modeli edukacji, a jednocześnie odpowiedzią na zmieniające się potrzeby rynku i oczekiwania pracodawców, stają się więc pozaformalne sposoby uczenia się, takie jak szkolenia czy kursy. Niezbędnym warunkiem zapewnienia odpowiedniego poziomu tak rozumianego przygotowania zawodowego są dobrze określone podstawy nowych zawodów – kwalifikacje rynkowe powstające we współpracy z pracodawcami.
W ujęciu prawa oświatowego kwalifikacja to zestaw efektów uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych, nabytych w edukacji formalnej, edukacji pozaformalnej lub poprzez uczenie się nieformalne, zgodnych z ustalonymi dla danej kwalifikacji wymaganiami, których osiągnięcie zostało sprawdzone w walidacji oraz formalnie potwierdzone przez uprawniony podmiot certyfikujący [6]. Innymi słowy, kwalifikacja wyczerpująco określa, czego powinna się nauczyć osoba wykwalifikowana (rozbudowany opis efektów uczenia się – czyli wiedzy, umiejętności i kompetencji) i jak to sprawdzić (kryteria weryfikacji efektów uczenia się).
Natomiast kwalifikacje rynkowe to kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej [6], czyli kwalifikacje zdobywane w ramach edukacji pozaformalnej, bez konieczności nauki w szkole lub na uczelni. Wielką zaletą kwalifikacji rynkowych jest ich dynamiczne i szybkie powstawanie (szczególnie w porównaniu np. do podstaw programowych w szkołach branżowych czy technicznych), w odpowiedzi – jak sama nazwa wskazuje – na potrzeby rynku. To uczestnicy rynku nie tylko wskazują potrzebę powstania nowej kwalifikacji rynkowej, ale także uczestniczą w jej tworzeniu. Spełniająca odpowiednie wymagania formalne kwalifikacja może zostać zgłoszona do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Zgłoszenia może dokonać taki podmiot jak instytucja szkoleniowa, organizacja branżowa czy stowarzyszenie. Jeśli kwalifikacja zostanie do systemu włączona, można – korzystając z rynkowej oferty komercyjnej zarówno w zakresie szkoleń, jak i walidacji – uzyskać certyfikat potwierdzający posiadanie wiedzy i umiejętności w niej wskazanych [7].
Przykładowy fragment kwalifikacji rynkowej
Umiejętność (efekt uczenia się): planuje miejsce montażu pompy ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3.
Kryteria weryfikacji efektów uczenia się:
A. odczytuje z dokumentacji producenta pompy ciepła wielkość strefy ochronnej dla danego urządzenia w różnych warunkach zabudowy
B. odczytuje z dokumentacji producenta pompy ciepła minimalne odstępy dla danego urządzenia w różnych warunkach zabudowy
C. opisuje ograniczenia obowiązujące w strefie ochronnej pompy ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3
D. wskazuje możliwe miejsca montażu pompy ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3.
Powyższy przykład pochodzi z kwalifikacji rynkowej Instalowanie pomp ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3, powstałej niedawno w ramach „Inkubatora kwalifikacji dotyczących zielonej transformacji”.
Droga do nowych kwalifikacji
„Inkubator kwalifikacji dotyczących zielonej transformacji” stanowi projekt Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE), instytucji odpowiedzialnej m.in.za tworzenie Polskiej Ramy Kwalifikacji oraz Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Zakres tematyczny kwalifikacji zawartych w inkubatorze – czyli „czyste powietrze” (efektywność energetyczna obiektów; zeroemisyjne lub niskoemisyjne źródła energii oraz obiekty pasywne, energooszczędne, inteligentne), technologie wodorowe, panele fotowoltaiczne i kolektory słoneczne oraz inteligentna sieć energetyczna – został określony przez IBE na podstawie analiz trendów rynkowych oraz strategicznych dokumentów rządowych (Krajowy Plan Odbudowy).
– Zbieramy wysokiej klasy ekspertów i specjalistów, a potem opisujemy kwalifikacje rynkowe, których do tej pory nie było, a z różnych powodów powinny powstać. Wybraliśmy kwalifikacje w wyniku konsultacji przeprowadzonych na szeroką skalę z sektorowymi radami, z ministerstwami, ekspertami z rozmaitych branż – tak ideę inkubatora kwalifikacji tłumaczy Maciej Tauber, odpowiadający za opisywanie kwalifikacji rynkowych w Biurze Projektu Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji IBE [5].
Instalowanie pomp ciepła z czynnikiem chłodniczych z grupy A3
Kwalifikacja rynkowa Instalowanie pomp ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3 została stworzona przez międzybranżowy zespół składający się z metodyków pozaformalnej edukacji branżowej oraz ekspertów branży pomp ciepła. Eksperci z zakresu edukacji reprezentowali Instytut Badań Edukacyjnych, firmę konsultingową Mabea specjalizującą się w kwalifikacjach rynkowych oraz firmę doradczą EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego zaangażowaną we wspieranie rozwoju firm. Natomiast branżowe gremium eksperckie tworzyli dr inż. Waldemar Targański z Instytutu Energii Politechniki Gdańskiej, Paweł Lachman – prezes Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła oraz Nikon Gawryluk – współwłaściciel firmy inżynierskiej Zelga Instalacje. Redakcja „Rynku Instalacyjnego” wraz z Michałem Grodzkim z Grupy Medium (wydawca RI) wspierała te działania analizą rynkową, przygotowaniem opisu kwalifikacji oraz uczestnictwem w procesie recenzji powstałego dokumentu.
 |
KOMENTARZ EKSPERTA W świetle planowanych zmian w zakresie F-gazowych czynników chłodniczych kwalifikacje dotyczące montażu pomp ciepła w oparciu o czynniki III grupy mają kolosalne znaczenie. Można przypuszczać, że w perspektywie kilku lat standardowymi rozwiązaniami w pompach ciepła staną się szczególnie węglowodorowe czynniki chłodnicze z grupy A3. W 2022 roku PORT PC wydał „Wytyczne dotyczące montażu pomp ciepła z palnymi czynnikami chłodniczymi, zainstalowanymi na zewnątrz budynku”. Skupiają się one na pompach ciepła z czynnikami chłodniczymi o niskim współczynniku globalnego ocieplenia (GWP). Oprócz czynników o wysokiej palności z grupy A3, np. R290 (propan), często są to substancje palne i umiarkowanie palne, np. R32 lub mieszaniny takie jak R454B lub R454C. Wytyczne te stanowiły podstawę do opracowania kwalifikacji rynkowych. Paweł Lachman, PORT PC |
Potrzebę pracy nad kwalifikacją rynkową związaną z instalowaniem pomp ciepła określiliśmy wspólnie z gronem ekspertów, widząc duże zapotrzebowanie rynku na tego rodzaju wiedzę i umiejętności, a jednocześnie obserwując bardzo nierówny poziom przygotowania wykonawców do prac z tymi urządzeniami. Jednocześnie w obliczu coraz bliższego terminu wprowadzenia obostrzeń dotyczących czynników chłodniczych o GWP > 150, wynikających z aktualnie nowelizowanego rozporządzenia UE 517/2014 wobec [8, 9], należy oczekiwać dalszego dynamicznego wzrostu rynku pomp ciepła z czynnikiem chłodniczym R290 (propan), który zgodnie z normą ISO 817:2014 Refrigerants — Designation and safety classification [10] zalicza się do grupy A3 (czynniki palne) i wymaga specyficznego obchodzenia się z urządzeniami podczas montażu.
Zobacz także: Na co zwrócić uwagę przy wyborze gruntowej pompy ciepła?
Zapotrzebowanie na wykwalifikowanych instalatorów wynika z olbrzymiego wzrostu zainteresowania tymi urządzeniami, wywołanego m.in. programami dotującymi zastosowanie pompy ciepła w budynku nowym lub remontowanym. Obecnie w Polsce takich specjalistów, szczególnie wyspecjalizowanych w montażu pomp z czynnikiem R290, może brakować nawet kilkadziesiąt tysięcy [11]. Doświadczenia ostatnich lat pokazały, że niepoprawny montaż pompy ciepła (wykonywany przez osobę bez odpowiednich umiejętności) może spowodować wzrost kosztów użytkowania, niedogrzanie budynku oraz powtarzające się awarie, co zniechęca użytkowników do nowoczesnych rozwiązań i wypacza, a nawet niweczy ideę zielonej transformacji. Na brak zunifikowanych standardów będących rzetelną podstawą solidnego wykonawstwa skarżą się producenci pomp ciepła oraz inne podmioty działające w branży.
Zapotrzebowanie na kwalifikację można przewidywać nie tylko ze strony instalatorów sanitarnych (lub osób przygotowujących się do tego zawodu), ale także elektryków, wykonawców budowlanych czy instalatorów związanych z chłodnictwem, klimatyzacją i pompami ciepła, mających certyfikat dla personelu wydany przez UDT uprawniający do ingerencji w układ chłodniczy pompy ciepła z syntetycznymi czynnikami chłodniczymi. Znaczącą grupę wśród osób chcących się przebranżowić mogą stanowić górnicy odchodzący z kopalń węgla kamiennego i brunatnego oraz pracownicy części sektora energetycznego powiązanego strukturalnie z kopalniami – do końca 2030 r. wsparcia na rynku pracy będzie potrzebować (według różnych szacunków) ok. 14–36 tys. górników górnictwa węgla kamiennego oraz bliżej nieokreślona, ale również znacząca liczba górników górnictwa węgla brunatnego i pracowników związanej z nim części energetyki [12].
Po kilku intensywnych spotkaniach wypełnionych dyskusją nad koniecznym zakresem kwalifikacji eksperci wskazali trzy pola efektów uczenia się:
1. Planowanie podłączenia pompy ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3.
2. Podłączenie pompy ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3.
3. Przygotowanie do eksploatacji pompy ciepła z czynnikiem z grupy A3.
Wśród niezbędnych efektów uczenia się wskazano m.in. wiedzę i umiejętności niezbędne do zaplanowania lokalizacji pompy ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3 (z uwzględnieniem wymagań w zakresie instalowania urządzeń z czynnikami palnymi) czy też do oceny możliwości podłączenia danej pompy ciepła do określonych instalacji budynkowych (istniejących, powstających lub nowych). Eksperci podkreślili m.in., że konieczna jest umiejętność zaplanowania i wykonania odprowadzenia skroplin oraz instalacji służącej do przekazania ciepła ze skraplacza pompy ciepła do instalacji budynkowej.
W zakresie umiejętności związanych z podłączeniem pompy ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3 wskazano m.in. znajomość narzędzi i bezpiecznych technik montażu (w tym uwzględnienie możliwości powstania zapłonu), znajomość zasad montażu pompy ciepła z czynnikiem palnym w różnych obiektach i lokalizacjach (grunt, ściana, dach), umiejętność podłączenia instalacji hydraulicznej do pompy ciepła – od przygotowania (np. ochrona przed zanieczyszczeniami) i wyboru technologii montażowej, przez prawidłową realizację połączeń i montaż armatury, po test szczelności instalacji hydraulicznej, podłączenie elektryczne i elektroniczne pompy ciepła oraz wyregulowanie i rozruch urządzenia zgodnie z instrukcją producenta i wymaganiami projektu. Istotna jest także umiejętność prawidłowego i bezpiecznego napełnienia pompy ciepła palnym czynnikiem chłodniczym oraz wiedza i umiejętności potrzebne do bezpiecznego, efektywnego i zgodnego z prawem odzysku czynnika chłodniczego.
Od osoby wykwalifikowanej w zakresie pompy ciepła z palnym czynnikiem chłodniczym wymagać należy także umiejętności przeglądu serwisowego pompy ciepła, diagnozy nieprawidłowości w pracy urządzenia, wykrywania nieszczelności oraz bezpiecznego usunięcia wszelkich usterek. Eksperci zwrócili szczególną uwagę na konieczność uwzględnienia na każdym etapie instalowania pomp ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3 specyficznych wymogów bezpieczeństwa związanych z palnym charakterem czynnika R290.
Planowanie procesu transformacji energetycznej budynku
Kwalifikacja Instalowanie pomp ciepła z czynnikiem chłodniczym z grupy A3 nie była jedyną powstałą w ramach „Inkubatora kwalifikacji dotyczących zielonej transformacji” przy wsparciu „Rynku Instalacyjnego”. W obliczu dużych zmian, które czekają budynki istniejące, wynikających z procedowanej w Unii Europejskiej nowelizacji dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) [13], polski rynek budowlany (podobnie zresztą jak i rynki pozostałych krajów unijnych) będzie potrzebować licznej grupy ekspertów ds. transformacji energetycznej budynków. Dyrektywa EPBD wskazuje dla sektora budownictwa cel nadrzędny – do 2050 r. ma nastąpić dekarbonizacja budynków, tak by sektor stał się neutralny klimatycznie – a w nowelizacji tej dyrektywy (stan na 7 grudnia 2023 r.) wyznaczono wymóg poprawy standardu energetycznego dla 16% budynków do 2030 r. i 26% budynków do 2033 r. oraz przekształcenie wszystkich budynków w zeroemisyjne do 2050 r. [14]. W Polsce mamy ok. 1 mln „wampirów energetycznych”, które odpowiadają za zużycie 1/3 całkowitej ilości energii zużywanej we wszystkich polskich budynkach mieszkalnych (6,9 ml budynków) [15]. Z dokumentu Długoterminowa Strategia Renowacji. Wspieranie Renowacji Krajowego Zasobu Budowlanego (luty 2022) wynika, że obecnie remontom, których celem jest poprawienie efektywności energetycznej, poddaje się 1% budynków rocznie, a osiągnięcie celów UE do 2030 r. wymagałoby co najmniej podwojenia tej liczby. W najbliższej perspektywie (lata 2021–2030) remontom ma zostać poddane 3,6% budynków rocznie (czyli ok. 234 tys.) [16]. Oznacza to powstanie ogromnego rynku wymagających prac modernizacyjnych – transformacja każdego budynku powinna być realizowana ze świadomością wymagań prawnych oraz możliwości technicznych, a także uwzględnieniem kosztów i zasad sprawiedliwości społecznej. Do realizacji tych zadań powinna zostać przygotowana liczna grupa osób – wspomnianych ekspertów ds. transformacji energetycznej. Specyficzna wiedza i umiejętności tych osób zostały szczegółowo opisane w kwalifikacji rynkowej Planowanie procesu transformacji energetycznej budynku.
 |
KOMENTARZ EKSPERTA Rozwijanie kompetencji rynkowych jest niezbędne do przeprowadzenia dekarbonizacji gospodarki. Zielona polityka Unii Europejskiej zakłada konieczność zainstalowania dodatkowych 10 mln pomp ciepła do 2027 r. Oznacza to, że praca będzie czekać na specjalistów nie tylko w granicach kraju, ale także na innych kontynentach. Rozwój kariery zawodowej w branży pomp ciepła to dobry wybór dla młodych oraz potencjalny kierunek przebranżowienia dla starszych specjalistów. mgr inż. Nikon Gawryluk Zelga Instalacje |
Kwalifikacja ta skierowana jest do specjalistów zajmujących się modernizacją budynków pod kątem efektywności energetycznej rozumianej kompleksowo – posiadanie przez nich umiejętności w zakresie planowania procesów związanych z transformacją energetyczną budynków, uporządkowanych i potwierdzonych odpowiednim certyfikatem, przyczyni się do wzrostu jakości świadczonych na rynku usług, a tym samym – bardziej skutecznej, zbilansowanej ekonomicznie i sprawiedliwej transformacji energetycznej. Ekspertem ds. transformacji energetycznej może zostać projektant, architekt, audytor energetyczny, przedstawiciel odpowiedniej instytucji administracji publicznej, a także zarządca, właściciel czy inwestor budynku.
Kwalifikacja rynkowa Planowanie procesu transformacji energetycznej budynku powstała w ramach podobnego modelu jak kwalifikacja dla instalatorów. W międzybranżowym zespole z ekspertami w zakresie edukacji współpracowali doświadczeni eksperci: dr inż. Piotr Bartkiewicz, prof. Politechniki Warszawskiej, dr inż. Karol Bandurski z Politechniki Poznańskiej oraz Maciej Surówka, prezes zarządu Stowarzyszenia Certyfikatorów i Audytorów Energetycznych. Głos doradczy i wsparcie recenzenckie zapewniła, podobnie jak w przypadku kwalifikacji dla instalatorów, redakcja „Rynku Instalacyjnego”.
Zgodnie z opisem kwalifikacji posiadająca ją osoba jest przygotowana do wykonywania zadań związanych z planowaniem procesu transformacji energetycznej budynku oraz wielokryterialną oceną efektywności realizowanych działań w tym zakresie. Podkreślono, że analiza aspektów funkcjonalnych oraz parametrów technicznych budynku i jego wyposażenia powinna być przeprowadzana zarówno przed modernizacją, jak i po jej zakończeniu – ze względu na złożoność procesu modernizacji jej skuteczność nie zawsze jest taka, jak pierwotnie zakładano. Problemem jest tzw. performance gap (różnica między projektowaną a zmierzoną efektywnością energetyczną), przegrzewanie się budynków o podwyższonym standardzie, ale również inne czynniki wpływające na negatywną ocenę użytkowników [17–21]. Wnioski ze spotkań eksperckich doprowadziły do zidentyfikowania trzech obszarów efektów uczenia się:
1. Analizowanie stanu budynku przed i po przeprowadzeniu transformacji energetycznej.
2. Opracowanie koncepcji transformacji energetycznej budynku.
3. Optymalizacja energetyczno-środowiskowo-ekonomiczna koncepcji transformacji energetycznej budynku.
Wśród niezbędnych efektów uczenia się wskazano m.in. umiejętności analizy aspektów funkcjonalnych i parametrów technicznych wpływających na wykorzystanie energii (czyli prawidłowe zidentyfikowanie obszarów najwyższego wykorzystania energii) oraz wiedzę i kompetencje potrzebne do dobrania odpowiednich metod diagnostycznych i faktycznego wykonania diagnozy. Eksperci wskazali, że analiza stanu faktycznego musi się stać solidną podstawą do wykonania bilansu energetycznego wraz z oceną jakości środowiska wewnętrznego budynku oraz punktem wyjścia do stworzenia kompleksowego planu transformacji energetycznej danego budynku, z uwzględnieniem kryteriów ekonomicznych, energetycznych, środowiskowych i użytkowych. Istotnym aspektem jest szeroka wiedza na temat zgodnych z prawem rozwiązań poprawiających efektywność energetyczną budynku przy uwzględnieniu ich walorów środowiskowych, użytkowych czy estetycznych, ale także umiejętność wskazania kryteriów wyboru wykonawcy. Bardzo ważną umiejętnością eksperta ds. transformacji energetycznej powinno być także oszacowanie kosztów i zasobów (koszty inwestycyjne, koszty utrzymania i koszty użytkowania) oraz znajomość możliwości finansowania inwestycji wraz z oceną jej efektywności. Wreszcie konieczne są kompetencje niezbędne do analizy oddziaływania budynku na środowisko.
 |
KOMENTARZ EKSPERTA Chęć pozytywnego wpłynięcia na polski rynek budowlany w obliczu transformacji energetycznej bardzo motywowała nasz zespół do pracy nad opisem nowej kwalifikacji rynkowej. Dotychczasowe regulacje wydają się wciąż za mało skuteczne, a ryzyko nieudanych projektów transformacyjnych powinno zostać obniżone. Wielu osobom rzeczywiście zaangażowanym w proces transformacji może brakować pewnych kompetencji czy znajomości narzędzi przydatnych przy prowadzeniu projektów transformacyjnych. Przykładem jest chociażby analiza danych energetycznych i dotyczących jakości środowiska w budynku czy narzędzia diagnostyczne, takie jak termowizja i badanie szczelności powietrznej. Pomimo że nazwa kwalifikacji odnosi się bezpośrednio do planowania transformacji, narzędzia te są również bardzo pomocne na końcowym etapie całego procesu. Wykorzystywane są wówczas do weryfikacji jego skuteczności – tzw. commissioningu, na razie nieobowiązkowego i dotyczącego nielicznych inwestycji, a stanowiącego przecież gwarancję jakości. Być może warto rozważyć wykorzystanie opracowanej kwalifikacji do stworzenia zawodu regulowanego, zapewniającego społeczeństwu profesjonalne wsparcie. dr inż. Karol Bandurski Politechnika Poznańska |
Co dalej z nowymi kwalifikacjami?
Eksperci określili także, zgodnie z wymaganiami prawa oświatowego, sposoby walidacji (weryfikacji efektów uczenia się). Potwierdzeniem efektów uczenia się w ramach danej kwalifikacji byłby docelowo certyfikat. W przypadku kwalifikacji dla instalatorów pomp ciepła podstawą potwierdzenia uzyskanych efektów uczenia może być zarówno analiza „dowodów i deklaracji”, czyli ocena dorobku i doświadczenia kandydata, jak i zdanie egzaminu teoretyczno-praktycznego. Certyfikat taki byłby ważny bezterminowo. Z kolei ekspert ds. transformacji energetycznej budynków musiałby zdać test teoretyczno-praktyczny, a certyfikat zachowywałby ważność przez 5 lat. Podstawą jego przedłużenia byłaby aktywność zawodowa, tj. przedstawienie dwóch udokumentowanych realizacji z zakresu planowania procesu transformacji energetycznej budynku.
Aby opracowane kwalifikacje mogły stać się podstawą do uzyskiwania certyfikatu stanowiącego potwierdzenie wiedzy, umiejętności i kompetencji legitymującej się nim osoby, musiałyby zostać włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, co wymaga odpowiedniej procedury zgłoszenia wniosku do ministra odpowiedzialnego za budownictwo. Eksperci w toku prac uznali, że kwalifikacja powinna zostać włączona do Sektorowej Ramy Kwalifikacji w Budownictwie (SRK-Bud). W rządzie pracującym od grudnia 2023 r. odpowiednim dla tej kwestii organem jest Ministerstwo Rozwoju i Technologii kierowane przez Krzysztofa Hetmana.
 |
KOMENTARZ EKSPERTA Wszystkim nam leży na sercu dobro naszej planety. Dlatego też zespół Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (działający w ramach Instytutu Badań Edukacyjnych) wsparł powstanie opisów 8 kwalifikacji ważnych z punktu widzenia zielonej transformacji. Są to kwalifikacje wolnorynkowe (do końca 2023 r. ten rodzaj kwalifikacji nazywał się „rynkowe”) z obszarów: czyste powietrze, inteligentna sieć energetyczna, technologie wodorowe i zielone miasta, w tym te, w których powstanie zaangażowała się Redakcja „Rynku Instalacyjnego”. Przygotowane w ramach „Inkubatora Zielonych Kwalifikacji” opisy są zgodne z wymogami ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (ZSK). Są one publiczne i gotowe do uruchomienia procedowania włączenia kwalifikacji do ZSK. Procedura włączenia kwalifikacji wolnorynkowej do ZSK rozpoczyna się na wniosek zainteresowanego podmiotu. Dlatego też zapraszamy do zapoznania się z projektami opisów kwalifikacji na stronie internetowej IBE i do składania wniosków o włączenie kwalifikacji rynkowych do Systemu. Agnieszka Grabowska Instytut Badań Edukacyjnych |
Jeśli kwalifikacja zostanie włączona do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, na jej podstawie będzie można prowadzić szkolenia oraz wystawiać certyfikaty. Wymagania wobec instytucji certyfikującej określone zostały w opisach kwalifikacji.
Literatura
1. Na polskim rynku pracy do 2025 r. może brakować nawet 1,5 mln osób, https://www.pwc.pl/pl/media/2019/2019-01-22-luka-rynek-pracy-2025-pwc.html (dostęp: 10.01.2024)
2. Rynek pracy w 2024 roku. Co czeka szukających zatrudnienia, https://www.pap.pl/aktualnosci/rynek-pracy-w-2024-roku-co-czeka-szukajacych-zatrudnienia (dostęp: 10.01.2024)
3. Grzybowski Michał, Balicki Michał, Przedpełska Agnieszka, Polski Ład wypełni lukę na rynku pracy?, https://studio.pwc.pl/aktualnosci/komentarze/polski-%C5%82ad-wype%C5%82ni-luk%C4%99-na-rynku-pracy (dostęp: 10.01.2024)
4. Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Barometr zawodów. Prognoza zapotrzebowania na pracowników, https://barometrzawodow.pl/ (dostęp: 10.01.2024)
5. Przyszłość według ZSK. Inkubator Kwalifikacji – rewolucyjny pomysł ekspertów IBE, Kwartalnik ZSK 1/2021
6. Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. DzU 2017, poz. 59, z późn. zm.)
7. Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (t.j. DzU 2016, poz. 64, z późn. zm.)
8. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 (Dz.Urz. UE L 150/95 z 20.05.2014)
9. Wniosek Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych zmieniające dyrektywę (UE) 2019/1937 i uchylające rozporządzenie (UE) nr 517/2014. COM/2022/150 final, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52022PC0150 (dostęp: 10.01.2024)
10. ISO 817:2014 Refrigerants. Designation and safety classification
11. Szeląg Wojciech, Gwałtownie rośnie popyt na pompy ciepła. Brakuje wykwalifikowanych monterów, https://biznes.interia.pl/raport-rozmowy-interii/news-gwaltownie-rosnie-popyt-na-pompy-ciepla-brakuje-wykwalifikow,nId,6516586 (dostęp: 10.01.2024)
12. Sokołowski Jakub i in., Dekarbonizacja i zatrudnienie w górnictwie węgla kamiennego w Polsce, Instytut Badań Strukturalnych 2021, https://ibs.org.pl/publications/dekarbonizacja-i-zatrudnienie-w-gornictwie-wegla-kamiennego-w-polsce (dostęp: 10.01.2024)
13. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Dz.Urz. UE L 156/75 z 19.06.2018)
14. Polski rynek pomp ciepła po trzech kwartałach 2023 r. – jakie są perspektywy wzrostu?, https://portpc.pl/polski-rynek-pomp-ciepla-po-trzech-kwartalach-2023-r-jakie-sa-perspektywy-wzrostu/ (dostęp: 10.01.2024)
15. Rozpakowujemy REPowerEU: co plan oznacza dla budynków?, https://ireform.eu/nasze-projekty/rozpakowujemy-repowereu-co-plan-oznacza-dla-budynkow (dostęp: 10.01.2024)
16. Rada Ministrów, Długoterminowa Strategia Renowacji. Wspieranie Renowacji Krajowego Zasobu Budowlanego, https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/Dlugoterminowa-strategia-renowacji-budynkow (dostęp: 10.01.2024)
17. Bandurski Karol, Ratajczak Katarzyna, Amanowicz Łukasz, Różnica między obliczeniowym i pomiarowym wykorzystaniem energii do ogrzewania w budynkach wielorodzinnych, „Ciepłownictwo, Ogrzewnictwo, Wentylacja” 12/2021
18. Mutasim Baba Fuad, Ge Hua, Wang Leon, Zmeureanu Radu, Do high energy-efficient buildings increase overheating risk in cold climates? Causes and mitigation measures required under recent and future climates, „Building and Environment” (219), 2022, 109230, https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2022.109230
19. Sarran Lucile, Ch. Hviid Christian Anker, Rode Carsten, How to ensure occupant comfort and satisfaction through deep building retrofit? Lessons from a Danish case study, „Science and Technology for the Built Environment” Vol. 29, Issue 7, 2023, https://doi.org/10.1080/23744731.2023.2194196
20. Baborska-Narożny Magdalena, Stevenson Fionn, Continuous Mechanical Ventilation in Housing Understanding the Gap between Intended and Actual Performance and Use, „Energy Procedia”, Vol. 83, 2015, p. 167–176, https://doi.org/10.1016/j.egypro.2015.12.207
21. Najwyższa Izba Kontroli, Energooszczędne inwestycje w budynkach użyteczności publicznej, Warszawa 2015, https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/14/017 (dostęp: 10.01.2024)
