Kanalizacja grawitacyjna – zasady projektowania
Gravity sewerage system – design rules
Kanalizacja grawitacyjna; rys. redakcja RI
Koncepcja zwodociągowania i skanalizowania miejscowości lub gminy powinna uwzględniać perspektywę przynajmniej 20–25-letniego rozwoju danego obszaru. Sieci wodociągowe i kanalizacyjne buduje się etapami i ich pełna wizja pozwala na unikanie błędów m.in. w zakresie przepustowości czy prowadzenia przez rozdrobnione grunty. Artykuł stanowi kontynuację publikacji z numeru „Rynku Instalacyjnego” nr 5/2017 r., w której omówiono możliwe rozwiązania konstrukcyjne oraz sposób wykonania kanalizacji grawitacyjnej.
Zobacz także
dr inż. Marek Kalenik Kanalizacja grawitacyjna – rozwiązania konstrukcyjne i wykonawstwo
W artykule przedstawiono rozwiązania konstrukcyjne systemów kanalizacji grawitacyjnej. Omówiono budowę i zasadę działania kanalizacji grawitacyjnej oraz wytyczne układania kanałów i kolektorów ściekowych.
W artykule przedstawiono rozwiązania konstrukcyjne systemów kanalizacji grawitacyjnej. Omówiono budowę i zasadę działania kanalizacji grawitacyjnej oraz wytyczne układania kanałów i kolektorów ściekowych.
Grupa Aliaxis Biblioteki BIM Grupy Aliaxis – kompletne pod każdym względem
Building Information Modelling (BIM) powoli staje się codziennością w biurach projektowych i na placach budowy. Inwestorzy, projektanci i generalni wykonawcy dostrzegli potencjał cyfryzacji, coraz chętniej...
Building Information Modelling (BIM) powoli staje się codziennością w biurach projektowych i na placach budowy. Inwestorzy, projektanci i generalni wykonawcy dostrzegli potencjał cyfryzacji, coraz chętniej wdrażając nowe technologie i procesy. Producenci materiałów i produktów budowlanych również starają się iść z duchem czasu. Niestety zbyt często „gotowość na BIM” jest upraszczana i sprowadzana do posiadania biblioteki obiektów BIM (np. rodzin Revit). Co gorsza, jakość plików i danych do pobrania...
EcoComfort Koszt budowy domu 2017 – na jaką kwotę musisz być przygotowany?
Koszty budowy domu każdego roku analizuje kilkadziesiąt tysięcy prywatnych inwestorów, którzy rozpoczynają walkę o własne cztery ściany. Jeszcze większa liczba ludzi sprawdza koszty budowy domu, bo marzy...
Koszty budowy domu każdego roku analizuje kilkadziesiąt tysięcy prywatnych inwestorów, którzy rozpoczynają walkę o własne cztery ściany. Jeszcze większa liczba ludzi sprawdza koszty budowy domu, bo marzy o własnym kącie. Budowa domu jest dla większości inwestorów największym wydatkiem w życiu, bo to tam właściciel planuje spędzić swoją przyszłość. Nie da się ukryć, że do budowy domu trzeba się dobrze przygotować. Wbrew pozorom inwestycja nie zaczyna się wraz z wyborem działki czy projektu – rozpocząć...
W artykule: • Obliczanie ilości ścieków |
W zależności od miejsca powstawania ścieków można je podzielić na:
-
ścieki bytowe - ścieki, które powstają w gospodarstwach domowych, instytucjach użyteczności publicznej, sklepach, zakładach pracy z bazy socjalnej. Ścieki te powstają w wyniku zużycia wody dostarczanej przez systemy wodociągowe.
-
ścieki przemysłowe - powstają w wyniku procesów produkcyjnych w zakładach przemysłowych, zakładach przetwórstwa rolnego, mleczarniach, rzeźniach itp. Ścieki te charakteryzują się bardzo zmiennym ładunkiem zanieczyszczeń.
-
ścieki opadowe - powstają przez spływ wody opadowej i wody z topniejącego śniegu z dachów domów, ulic, utwardzonych placów, powierzchni terenu oraz przy polewaniu i myciu ulic.
-
wody infiltracyjne - są to wody gruntowe, które dostają się do sieci kanalizacji przez nieszczelności kanałów.
-
wody przypadkowe to ścieki, które do sieci kanalizacji dostają się w sposób niekontrolowany. Najczęściej są to ścieki opadowe, które dostają się do sieci kanalizacji przez otwory we włazach studzienek kanalizacyjnych, przewietrzniki, nielegalnie podłączone rynny dachowe, wpusty podwórzowe lub z drenaży odwadniających budynki.
Dostarczana woda zużywana jest na:
-
cele higieniczne, czyli do mycia się, kąpieli, natrysków itp. (ścieki z łazienki),
-
cele gospodarcze, czyli do mycia warzyw, owoców, naczyń, podłóg, do pralki itp. (ścieki z kuchni),
-
do spłukiwania fekaliów w miskach ustępowych, pisuarów i bidetów (ścieki z WC).
Obliczanie ilości ścieków
Przy projektowaniu systemów kanalizacji grawitacyjnej zakłada się, że systemy są szczelne, i w bilansie ścieków nie uwzględnia wód infiltracyjnych i przypadkowych, ponieważ zgodnie z PN-EN 1610:2002 [6] podczas odbioru sieci kanalizacyjnej przy badaniach szczelności kanałów (rurociągów) sieć kanalizacyjna musi być szczelna.
W dużych miejscowościach (miasto) w bilansie ścieków uwzględnia się ścieki bytowe, przemysłowe i opadowe. Natomiast w małych miejscowościach (wieś) w bilansie ścieków nie uwzględnia się ścieków opadowych, jedynie bytowe i przemysłowe. Ilość ścieków bytowych można szacunkowo obliczyć na podstawie odczytów z wodomierzy (rzeczywista ilość pobranej wody z sieci wodociągowej) lub obliczonego zapotrzebowania na wodę.
Czytaj też: Charakterystyka zużycia wody w Nowogrodzie Bobrzańskim >>>
Dla budynków mieszkalnych, zakładów użyteczności publicznej, usługowych i pracy jako ścieki bytowe przyjmuje się 95% ilości wody pobranej z sieci wodociągowej. Przy obliczaniu ilości ścieków bytowych nie uwzględniamy wody przeznaczonej na podlewanie i opryski upraw oraz do hodowli zwierząt. Metodę tę powszechnie stosuje się w opracowaniach koncepcyjnych kanalizacji rozdzielczej.
Zgodnie z PN-EN 752:2008 [7] jednostkowy przepływ ścieków bytowych q na jednego mieszkańca można przyjmować w zakresie od 120 do 400 dm3 · d–1, w zależności od kraju. W Polsce dla małych miejscowości (wieś) zaleca się przyjmować jednostkowy przepływ ścieków bytowych q = 120 dm3/d [2], a w dużych jednostkach osadniczych (miasta) q = 200 dm3/d [5].
W systemach kanalizacji grawitacyjnej występują urządzenia techniczne, które projektuje się na różny przepływ obliczeniowy (miarodajny) Q. Przepływy obliczeniowe Qdśr, Qdmax, i Qhmax dla ścieków bytowych określa się z następujących wzorów [5]:
(1)
(2)
(3)
gdzie:
Qdśr – średni dobowy przepływ ścieków, m3 · d-1;
q – jednostkowa ilość ścieków na jednego mieszkańca, m3 · M-1 · d-1;
LM – liczba mieszkańców,
Qdmax – maksymalny dobowy przepływ ścieków, m3 · d-1;
Qhmax – maksymalny godzinowy przepływ ścieków, m3 · h-1;
Ndmax – współczynnik maksymalnej dobowej nierównomierności przepływu ścieków;
Nhmax – współczynnik maksymalnej godzinowej nierównomierności przepływu ścieków.
Maksymalne współczynniki przepływu ścieków zaleca się przyjmować z zakresu:
-
Ndmax:
– dla małych jednostek osadniczych (wieś): 1,5–3 [2],
– dla dużych jednostek osadniczych (miasto): 1,3–2 [5],
-
Nhmax:
– dla małych jednostek osadniczych (wieś): 3–8 [2],
– dla dużych jednostek osadniczych (miasto): 1,5–4 [5].
Ilość ścieków przemysłowych również można szacunkowo obliczyć na podstawie odczytów z wodomierzy (rzeczywista ilość wody pobranej z sieci wodociągowej) lub obliczonego zapotrzebowania na wodę.
Dla zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego, zakładów przemysłowych i zaplecza budownictwa objętość ścieków przemysłowych przyjmuje się szacunkowo jako 85% ilości pobranej wody z sieci wodociągowej, a dla zaplecza komunikacji zbiorowej 100% [2]. Metodę tę powszechnie stosuje się w opracowaniach koncepcyjnych kanalizacji rozdzielczej do obliczania ilości ścieków przemysłowych.
Dokładną informację o ilości ścieków przemysłowych, jaką produkuje dany zakład, należy uzyskać bezpośrednio od jego kierownictwa.
Ilość ścieków opadowych dla zlewni o powierzchni do 200 ha zaleca się obliczać ze wzoru [7]:
(4)
gdzie:
Qop – maksymalne natężenie przepływu ścieków opadowych, dm3 · s–1;
ψ – współczynnik spływu powierzchniowego (tab. 1);
I – natężenie deszczu miarodajnego, dm3 · s–1 · ha–1;
F – pole powierzchni zlewni, ha.
Tabela 1. Zestawienie wartości współczynnika spływu powierzchniowego [Błażejewski R., Kanalizacja wsi, PZITS Oddział Wielkopolski, Poznań 2003]
Natężenie deszczu miarodajnego I można obliczyć ze wzoru empirycznego [1]:
(5)
(6)
gdzie:
I – natężenie deszczu miarodajnego, dm3 · s–1 · ha–1;
A – współczynnik dla terenów nizinnych środkowej Polski,
H – normalny opad roczny dla danego regionu kraju, mm;
C – okres powtarzalności deszczu miarodajnego (1 ≤ C ≤ 20 lat), lata, zależny od dopuszczalnej częstości zalań odwadnianego terenu;
t – czas trwania deszczu nawalnego (5 ≤ t ≤ 180 min), min.
Po przyjęciu średniego normalnego opadu rocznego dla warunków polskich H = 600 mm, wzór (5) przyjmuje postać [1]:
(7)
Do obliczania natężenia deszczu miarodajnego I można wykorzystać również podejście Bogdanowicz i Stachy z 1998 roku [2, 3], jest to jednak bardziej skomplikowane niż według opisanej metody Błaszczyka, ponieważ za pomocą metody Bogdanowicz i Stachy obliczamy maksymalne sumy opadu, a nie natężenia deszczu miarodajnego I.
W związku z tym należy pamiętać, że natężenie deszczu jest ilorazem sumy opadu i czasu jego trwania, a prawdopodobieństwo przewyższenia p jest odwrotnością okresu powtarzalności i dla obliczonej maksymalnej sumy opadu trzeba następnie obliczyć natężenia deszczu miarodajnego I.
Otrzymywane wyniki obliczeń natężenia deszczu miarodajnego I wg metody Bogdanowicz i Stachy są około dwukrotnie mniejsze niż wg Błaszczyka dla p = 100%, lepszą zgodność uzyskuje się w obu metodach dla deszczu o p = 60-90%, natomiast dla p = 1-10% wyższe wartości uzyskuje się wg metody Bogdanowicz i Stachy [2].
Ponieważ opady deszczu charakteryzują się bardzo dużą zmiennością co do ilości i czasu występowania, do obliczeń ilości ścieków opadowych bardziej bezpieczna jest metoda Błaszczyka. Została ona opracowana dla zurbanizowanych terenów nizinnych i nie obejmuje terenów podgórskich i górskich, natomiast metodę Bogdanowicz i Stachy opracowano dla niezurbanizowanych i zurbanizowanych terenów na obszarze całego kraju z wyjątkiem Sudetów i Karpat.
Do obliczania natężenia deszczu miarodajnego I można również wykorzystać podejście Lambora z roku 1971 [3]. Metoda ta może być stosowana dla wszystkich regionów kraju do wysokości ok. 1500 m n.p.m.
Trasowanie kanałów i kolektorów
Do projektowania sieci kanalizacji grawitacyjnej niezbędne są następujące dokumenty:
-
mapa zasadnicza,
-
plan zagospodarowania przestrzennego,
-
projekty uzbrojenia (np. projekt wodociągu zbiorczego) terenu kanalizowanego,
-
dane hydrogeologiczne dotyczące obszaru objętego projektem.
Projektowanie sieci kanalizacji grawitacyjnej należy rozpocząć od wrysowania na mapę zasadniczą przebiegu kolektorów ściekowych, a następnie kanałów ściekowych zgodnie z obowiązującymi zasadami trasowania kanałów i kolektorów grawitacyjnych:
-
trasy kolektorów ściekowych do grupowej oczyszczalni ścieków oraz trasy kanałów ściekowych do kolektorów powinny być poprowadzone najkrótszą drogą i w obniżeniach terenu,
-
położenie sieci kanalizacji grawitacyjnej w przekroju ulicy nie może kolidować z innymi urządzeniami uzbrojenia terenu, np. z rurociągami wodociągowymi, gazowymi, kablami energetycznymi i telekomunikacyjnymi itp.,
-
kolektory ściekowe w kanalizacji grawitacyjnej mogą być prowadzone w osi ulicy lub chodnikach, niezadrzewionych ciągach zieleni lub przez pola,
-
należy dążyć, aby w miarę możliwości trasy kanałów i kolektorów ściekowych przebiegały równolegle do linii regulacyjnych ulic, z uwzględnieniem warunków lokalnych,
-
na ulicach zabudowanych jednostronnie kanały i kolektory ściekowe kanalizacji grawitacyjnej należy projektować po stronie zabudowanej, a kanały i kolektory tranzytowe po stronie niezabudowanej,
-
do wszystkich obiektów i urządzeń na sieci kanalizacji grawitacyjnej powinien być zawsze i o każdej porze roku zapewniony dostęp, a ich lokalizacja odpowiednio oznaczona w wyraźny sposób,
-
przy zmianie kierunku, średnicy i spadku kanału należy instalować studzienkę rewizyjną
Przy projektowaniu kanałów i kolektorów ściekowych zaleca się zachować następujące minimalne odległości [2, 8]:
-
poziome:
→ 1,5 m od rurociągów gazowych,
→ 0,4 m od rurociągów wodociągowych,
→ 0,8 m od kabli elektrycznych,
→ 1,0 m od kabli telekomunikacyjnych,
→ 5,0 m od budynku dla rurociągów grawitacyjnych,
→ 2,0 m od budynku dla rurociągów ciśnieniowych;
-
pionowe:
→ 0,4 m od rurociągów gazowych,
→ 0,2 m od rurociągów wodociągowych,
→ 0,3 m od kabli telekomunikacyjnych i elektrycznych.
Minimalne zagłębienie kanałów obsługujących budynki podpiwniczone nie powinno być mniejsze niż 2,5 m, a maksymalne nie powinno przekraczać 6,0-7,0 m. W szczególnych przypadkach dopuszcza się zagłębienie do 8,0 m.
Gdy zachodzi konieczność zmniejszenia zagłębienia kanału, można to osiągnąć przez poprowadzenie przykanalika w budynku po ścianie piwnic, a nie pod fundamentem, lub przez skrócenie długości przykanalika z jednoczesnym przyjęciem minimalnego spadku przykanalika dla jego zadanej średnicy. Zagłębienie kanałów należy obliczać w oparciu o analizę wysokościową terenu, która powinna obejmować wszystkie punkty i odcinki krytyczne na sieci.
Czytaj też: Projektowanie systemów zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi >>>
- Analiza wysokościowa terenu powinna obejmować (rys. 1):
-
prowadzenie kanałów z minimalnym zagłębieniem (rys. 1a, 1b),
-
prowadzenie kanałów o zmiennym zagłębieniu i z minimalnym spadkiem, a na końcu kanału budowę pompowni ścieków (rys. 1c), lub z maksymalnym spadkiem i na końcu kanału budowę studzienki kaskadowej (rys. 1d),
-
prowadzenie kanałów przez przeszkody terenowe, np. rzekę, wąwóz (rys. 1e, 1f),
-
prowadzenie kanałów przez wzniesienia terenowe (rys. 1g, 1h).
Rys. 1. Analiza wysokościowa terenu [Kalenik M., Zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2015]: a) i b) prowadzenie kanałów z minimalnym zagłębieniem, c) prowadzenie kanałów ze zmiennym zagłębieniem i minimalnym spadkiem, d) prowadzenie kanałów ze zmiennym zagłębieniem i maksymalnym spadkiem, e) i f) prowadzenie kanałów przez przeszkody terenowe, g) i h) prowadzenie kanałów przez wzniesienia terenowe; rys. archiwum autora (M. Kalenik)
Obliczenia hydrauliczne
Przy projektowaniu kanałów i kolektorów ściekowych o przekroju kołowym zaleca się przyjmować minimalną średnicę dla [1, 9]:
-
kanałów i kolektorów ściekowych (prowadzących ścieki bytowe i przemysłowe) d = 0,20 m,
-
kanałów i kolektorów deszczowych (prowadzących ścieki opadowe) d = 0,25 m,
-
kanałów i kolektorów ogólnospławnych (prowadzących ścieki bytowe, przemysłowe i opadowe) d = 0,30 m.
Napełnienie kanałów i kolektorów ściekowych h o przekroju kołowym przy maksymalnych przepływach obliczeniowych nie powinno być większe niż 0,8 d.
Przy maksymalnych obliczeniowych przepływach ścieków kanały i kolektory ściekowe nie mogą być całkowicie wypełnione ściekami ze względu na konieczność należytego ich przewietrzania i niedopuszczenia do zagniwania ścieków oraz możliwość wystąpienia przepływów krytycznych (wody przypadkowe, infiltracyjne) lub konieczność przyłączenia nowych użytkowników.
Kanały i kolektory deszczowe i ogólnospławne przy obliczeniowych przepływach ścieków opadowych wymiaruje się na 100-proc. napełnienie przy założeniu [1], że będą pracować jeszcze bezciśnieniowo. Średnice kanałów i kolektorów w kanalizacji deszczowej projektuje się na maksymalne natężenie przepływu ścieków opadowych dla deszczu miarodajnego, natomiast w kanalizacji ogólnospławnej na łączny przepływ ścieków bytowych, przemysłowych i opadowych.
W hydraulicznych obliczeniach kanałów i kolektorów zakłada się, że we wszystkich punktach przekroju występuje jednakowa średnia prędkość przepływu ścieków, w rzeczywistości prędkości miejscowe są różne: najmniejsze przy dnie, a największe przy powierzchni zwierciadła ścieków. W związku z tym w hydraulicznych obliczeniach kanałów i kolektorów ściekowych operuje się prędkościami średnimi w przekroju.
Przy projektowaniu kanałów i kolektorów bardzo ważna jest prędkość samooczyszczania, która jest rozumiana w dwojaki sposób:
-
jako prędkość niezamulająca, która przeciwdziała opadaniu zawiesin i tworzeniu się osadów na dnie kanału, lub
-
jako prędkość rozmywająca, która powoduje wzruszenie i usunięcie osadów zgromadzonych na dnie kanału.
Do hydraulicznych obliczeń kanałów i kolektorów ściekowych oraz deszczowych zaleca się przyjmować prędkość samooczyszczania nie mniejszą niż 0,7 m · s–1 [7], aby nie dopuścić do osadzania się zanieczyszczeń stałych na dnie kanału ściekowego. W przypadku kiedy na danym odcinku sieci kanalizacji nie jest możliwe uzyskanie prędkości przepływu ścieków większej lub równej prędkości samooczyszczania, należy koniecznie zaprojektować urządzenie do płukania tego odcinka sieci. Prędkość samooczyszczania w kanałach i kolektorach ogólnospławnych przy całkowicie wypełnionym przekroju nie powinna być mniejsza niż 0,7 m · s–1.
Maksymalna prędkość przepływu ścieków w kanałach i kolektorach zależy od rodzaju zastosowanych rur. Zaleca się przyjmować maksymalną prędkość przepływu ścieków w kanałach z rur betonowych, w ceramicznych i z tworzywa sztucznego nie większą niż 3,0 m · s–1, a w rurach żelbetowych i żeliwnych nie większą niż 5,0 m · s–1.
Minimalny spadek kanału, przy którym zachowana jest prędkość samooczyszczania się kanałów i kolektorów, można obliczyć ze wzoru [7]:
(8)
gdzie:
imin – minimalny spadek kanału, ‰;
d – średnica kanału, m.
W systemach kanalizacji grawitacyjnej przepływ ścieków występuje przy częściowym napełnieniu kanałów i kolektorów. Zakłada się, że przepływ ścieków ma w nich charakter jednostajny. Do obliczeń hydraulicznych przyjmuje się założenia, że średnica, długość, spadek, chropowatość, napełnienie, natężenie i prędkość przepływu w kanałach i kolektorach ściekowych, deszczowych i ogólnospławnych od węzła do węzła nie ulegają zmianie i przyjmują wartości stałe. Jako miarodajny dla całego odcinka przyjmuje się przepływ na końcu tego odcinka.
Dla powyższych założeń do hydraulicznych obliczeń kanałów i kolektorów ściekowych o przekroju kołowym w systemach kanalizacji grawitacyjnej można zastosować następujące wzory [9]:
(9)
(10)
(11)
zgodnie ze wzorem Manninga:
(12)
(13)
po przekształceniu wzoru (13):
(14)
oraz
(15)
gdzie:
Q – rzeczywisty przepływ ścieków w kanale przy danym napełnieniu, m3 · s–1;
Q0 – przepływ ścieków w kanale przy całkowitym napełnieniu, m3 · s–1;
V – rzeczywista prędkość ścieków w kanale przy danym napełnieniu, m · s–1;
V0 – prędkość ścieków w kanale przy całkowitym napełnieniu, m · s–1;
n – szorstkość kanału – 0,013 m–1/3 · s–1;
h – napełnienie ścieków w kanale, m;
d – wewnętrzna średnica kanału, m;
i – spadek kanału;
imin – minimalny spadek kanału, ‰;
a – stosunek wysokości warstwy ścieków (napełnienie) h do średnicy kanału d;
α, β – parametry odczytywane z krzywych sprawności kanału kołowego (rys. 2).
Rys. 2. Krzywe sprawności kanału kołowego [Kalenik M., Zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2015]; rys: archiwum autora (M. Kalenik)
Po wykonaniu obliczeń hydraulicznych na mapie zasadniczej wykreśla się wszystkie zaprojektowane kanały i kolektory ściekowe oraz obiekty kanalizacyjne. Następnie dla wszystkich zaprojektowanych kanałów i kolektorów ściekowych wykonuje się profile podłużne, na których należy podać:
-
rzędne terenu,
-
rzędne dna kanału,
-
rzędne zwierciadła wody gruntowej,
-
spadki,
-
średnice,
-
długości,
-
rodzaj materiału,
-
obiekty uzbrojenia sieci
-
oraz nazwy ulic, którymi przebiega kanał lub kolektor ściekowy.
Podsumowanie
-
Władze gminy, zanim zdecydują się na wykonanie projektu kanalizacji, powinny zlecić wykonanie koncepcji zwodociągowania i skanalizowania gminy z uwzględnieniem perspektywicznego okresu 20-25-letniego.
-
Ponieważ sieci wodociągowe i kanalizacyjne buduje się etapami, kiedy istnieje pełna wizja zwodociągowania i skanalizowania gminy, przy projektowaniu poszczególnych odcinków sieci kanalizacyjnej nie są popełniane błędy dotyczące jej przepustowości.
-
Przy projektowaniu sieci kanalizacyjnych zawsze najwięcej problemów sprawia uzyskanie na piśmie od właścicieli gruntów zgody na przebiegi tras rurociągów przez ich własność.
-
W Polsce mamy bardzo rozdrobnioną własność gruntu, co znacznie utrudnia cały proces inwestycyjny budowy różnego rodzaju sieci (wodociągowych, kanalizacyjnych, gazowych itp.).
-
Sieć kanalizacji grawitacyjnej ze względu na hydrauliczne warunki przepływu ścieków powinna być budowana w linii prostej, dlatego zaleca się jej budowę w jezdni, w chodniku lub w poboczach drogi, przede wszystkim w pasie drogowym.
-
Ponieważ właścicielem dróg, w których buduje się kanalizację, jest przeważnie gmina lub powiat, nie pojawiają się żadne problemy z uzyskaniem zgody na budowę.
Literatura
-
Błaszczyk W., Stamatello H., Błaszczyk P.,Kanalizacja. Sieci i pompownie. Tom 1, Arkady, Warszawa 1983.
-
Błażejewski R., Kanalizacja wsi, PZITS Oddział Wielkopolski, Poznań 2003.
-
Bogdanowicz E., Stachy J., Maksymalne opady deszczu w Polsce. Charakterystyki projektowe, „Materiały Badawcze. Hydrologia i Oceanologia”, IMiGW, Warszawa 1998.
-
Kalenik M., Zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2015.
-
Łomotowski J., Szpindor A., Nowoczesne systemy oczyszczania ścieków, Arkady, Warszawa 1999.
-
PN-EN 1610:2002 Budowa i badania przewodów kanalizacyjnych
-
PN-EN 752:2008 Zewnętrzne systemy kanalizacyjne
-
PN-EN 805:2002 Zaopatrzenie w wodę. Wymagania dotyczące systemów zewnętrznych i ich części składowych
-
Sowiński M., Projektowanie sieci i urządzeń kanalizacyjnych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 1986.