Transformacja energetyczna w budynkach gwałtownie przyspiesza

Jaki jest cel programu „Moje Ciepło”?

Początkowo jego celem było promowanie nowych budynków o standardzie energetycznym lepszym niż minimalny wymagany przepisami, niepowodujących emisji zanieczyszczeń powietrza i zużywających w przeważającym stopniu energię odnawialną. Jednak rzeczywistość energetyczna przyspieszyła i nastąpiło pewne przewartościowanie planów w kontekście projektu zmienionej dyrektywy EPBD z grudnia 2021 r., promującej efektywność energetyczną budynków w standardach zeroemisyjnych (w skrócie ZEB), które zastąpiły niemal zeroenergetyczne (NZEB). Wprowadzenie tych standardów dla nowych budynków mieszkalnych zaplanowano najpóźniej na 2030 rok, a dla publicznych na rok 2027. Myślę, że obecnie (czyli po napaści Rosji na Ukrainę) Komisja Europejska bardzo poważnie rozważa znaczne przyspieszenie tych działań, nawet o 3–5 lat. Program „Moje Ciepło” rusza w kwietniu 2022 r. i wprost realizuje nowy standard budynków zeroemisyjnych (ZEB) z dyrektywy EPBD, czyli takich, w których nie występuje emisja CO₂ w miejscu ich lokalizacji, a zużycie energii pierwotnej jest mniejsze niż 65 kWh/m² na rok. W programie „Moje Ciepło” wartość ta w pierwszym roku nie może być wyższa niż 63, a w kolejnych latach niż 55 kWh/m² na rok. Program jest skierowany do osób fizycznych budujących domy jednorodzinne i oferuje dofinansowanie do efektywnych pomp ciepła wykorzystywanych do ogrzewania domu i przygotowania ciepłej wody.

Czy nowy program „Mój Prąd” to droga do energetyki prosumenckiej?

Nowy „Mój Prąd” będzie wspierał fotowoltaikę ze zwiększoną autokonsumpcją. Nie obejmuje pomp ciepła, które są premiowane w „Moim Cieple”. Te dwa programy idealnie współgrają – mamy lepszy standard energetyczny budynku, zmierzający do tzw. budynku pasywnego lub ultraenergooszczędnego, w którym stosujemy fotowoltaikę, magazyn energii oraz pompę ciepła. Poziom autarkii, czyli samowystarczalności energetycznej, będzie mógł sięgać nawet powyżej 70% w skali roku. Warto tu odróżnić autokonsumpcję od samowystarczalności – ta pierwsza oznacza zużycie energii z fotowoltaiki w stosunku do wyprodukowanej przez fotowoltaikę w ciągu roku, a druga to ilość energii wykorzystanej w budynku, pochodzącej z fotowoltaiki i zmagazynowanej w stosunku do całej energii elektrycznej pobranej przez użytkownika w skali roku. Wysoka samowystarczalność to nie tylko niższe koszty eksploatacji, ale także niższa emisja CO₂ i zanieczyszczeń powietrza oraz wyższe bezpieczeństwo energetyczne.

Tym, czego nam jeszcze brakuje, jest szybki rozwój rynku domowych magazynów energii w Polsce. Myślę, że największe przyspieszenie nastąpi wraz ze zwiększaniem się liczby samochodów elektrycznych, które mogą realizować technologię V2G, czyli vehicle-to-grid. Taki samochód może być bardzo dobrym elementem stabilizacyjnym sieci energetycznej – może akumulować cykliczne nadwyżki taniej energii elektrycznej produkowanej z fotowoltaiki i oddawać ją, gdy jest ona droga. Jestem przekonany, że obok domowych magazynów energii to właśnie samochody V2G będą najistotniejszym elementem nadchodzącej przemiany energetycznej w energetyce prosumenckiej.

Czyli oba programy można łączyć?

Tak, „Moje Ciepło” kierowane jest do nowych budynków jednorodzinnych, a „Mój Prąd” dotyczy wszystkich obiektów, nie tylko jednorodzinnych i nowych. Jednak w przypadku nowych budynków jednorodzinnych mamy do czynienia z wysoką synergią efektów energetycznych tych dwóch programów.

Ale jak w praktyce połączyć instalacje PV z pompami ciepła? W którym kierunku iść, jeśli jeszcze nie mamy inteligentnych sieci i powszechnie dostępnych samochodów elektrycznych? Gdzie magazynować energię – w zasobnikach z ciepłą wodą czy w magazynach energii elektrycznej?

Istotnym magazynem ciepła w skali dobowej jest sam budynek. Dobrze zaprojektowany i zbudowany ma sporą akumulację cieplną i niewielkie spadki temperatury, rzędu 0,1–0,2°C w ciągu np. 3 godz. Nawet przy braku zasilania ciepłem instalacji ogrzewania przez 8 godz. temperatura powietrza spada o nie więcej niż 1°C. Można zatem podnosić chwilowo temperaturę o 0,5–1°C dzięki nadwyżce energii własnej lub dostępności taniej z sieci. A w przypadku występowania drogiej energii ograniczyć jej zużycie na cele ogrzewania. Oczywiście wymaga to odpowiedniego zaprojektowania źródła ciepła i uwzględnienia okresowo zwiększonych ilości ciepła w krótszym czasie pracy w cyklu dobowym. Ale jest zasadne z energetycznego i ekonomicznego punktu widzenia i gwarantuje utrzymanie wysokiego komfortu cieplnego.

A co do wspomnianych dwóch możliwości magazynowania, oba te kierunki są dobre. Warto instalować fotowoltaikę i pompy ciepła, a już niedługo, w perspektywie 2–3 lat, bardziej dostępne staną się samochody elektryczne V2G. Sądzę, że w krótkim czasie wszystkie koncerny samochodowe przejdą na tę technologię. Postępować też będzie krzywa uczenia się magazynów energii, a spadać ich cena.

Krzywa uczenia się technologii to pojęcie dobrze znane w energetyce i na potencjalnych skutkach tego zjawiska opiera się transformacja energetyczna. Taką drogę przeszła np. fotowoltaika, gdzie w ciągu 10 lat dziesięciokrotnie obniżono koszt 1 kWp. Jej krzywa uczenia wynosiła 20–30%, w tej chwili jest to bliżej 20%, podobnie jak w przypadku pomp ciepła. Co to znaczy? Każde podwojenie zasobu danego typu, np. liczby pomp ciepła czy mocy zainstalowanej w fotowoltaice, powoduje spadek cen na poziomie wartości krzywej uczenia. Krzywa dla magazynów energii elektrycznej wynosi również ok. 20%, a to znaczy, że po dwukrotnym zwiększeniu zasobów zamontowanych magazynów energii w świecie (w MWh) cena spada o 20%. Krzywa uczenia się samochodów spalinowych wynosi obecnie ok. 7% przy 1 mld pojazdów będących w użytkowaniu, a elektrycznych trochę poniżej 20% przy zasobie raptem ok. 10 mln i o kosztach ich produkcji decydują w dużej mierze akumulatory. Zatem wzrost liczby samochodów elektrycznych przyspieszy spadek cen magazynów energii, a ten wpłynie na rozwój i dalszy spadek cen samochodów elektrycznych. To z kolei bardzo mocno przyspieszy integrację sektora energetycznego, czyli główny kierunek, który zakłada Komisja Europejska: elektryfikację i zwiększenie udziału OZE w produkcji energii elektrycznej. Zwiększenie pojemności magazynów energii powoduje też zwiększenie zużycia i udziału energii odnawialnej. Co więcej, zwiększenie udziałów OZE może być realizowane bez dużych magazynów energii elektrycznej – widać to dobrze w Danii, gdzie obecnie produkcja OZE zaczyna przekraczać 100% zapotrzebowania mocy elektrycznej. A Dania stawia na dalszy rozwój energetyki wiatrowej, małych i dużych pomp ciepła oraz magazynów ciepła.

W duńskiej energetyce bardzo wysoki udział mają OZE i ciepłownictwo.

Dania pokazuje, że należy też pójść w kierunku elektryfikacji ogrzewania w systemach ciepłowniczych, czyli taniego ogrzewania za pomocą pomp ciepła i magazynów ciepła w tych systemach oraz wykorzystania wodoru w układach kogeneracyjnych. Wodoru uzyskanego z okresowych nadwyżek w produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, bo tylko taki może być opłacalny i ekologiczny, a patrząc na polskie strategie energetyczne dot. produkcji wodoru mam wrażenie, że po prostu się o tym zapomina. Stawianie na rozwój poszczególnych elementów energetyki bez podejścia systemowego, integracji sektorów i dużego rozwoju OZE w produkcji energii elektrycznej jest kluczowym błędem. Dostrzegło to już wiele krajów i obserwujemy w tej chwili w Europie bardzo duży „zielony zwrot”, a w przypadku Niemiec można wręcz mówić o planowanej rewolucji w energetyce i w gospodarce.

Czyli inwestorzy nie powinni się kierować obecnymi cenami gazu czy węgla, ale planować budowy w perspektywie zmian czekających nas za kilka lat?

Już dzisiaj koszty ogrzewania i przygotowania ciepłej wody za pomocą pompy ciepła przy instalacji ogrzewania płaszczyznowego są dwa razy niższe od rozwiązań z kotłem gazowym czy peletowym i wyraźnie tańsze nawet od ogrzewania węglem. Z drugiej strony warto wykorzystać wsparcie programu „Moje Ciepło” i osiągnąć lepszy standard energetyczny i komfort. Z trzeciej – „Mój Prąd” to dodatkowe kilka tysięcy złotych dotacji do instalacji i perspektywa, że nowy system rozliczeń energii elektrycznej po dodaniu taryfy dwustrefowej G12w będzie opłacalny. Za parę lat dojdą do tego dużo tańsze magazyny energii i możliwa jest tylko jedna perspektywa – atrakcyjna wygrana pod każdym względem: inwestycyjnym, eksploatacyjnym, wartości budynku, komfortu, ekologii, w tym czystego powietrza, i całego łańcucha korzyści dla gospodarki i bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwa w dostępie do energii, co nabiera znaczenia w obliczu wojny w Ukrainie i konieczności wprowadzenia zmian w gospodarce i energetyce.

Pamiętajmy, że pompa ciepła korzysta tylko z energii wyprodukowanej w Polsce, nie z importowanego gazu czy węgla lub ropy. Ponadto 70–80% ciepła pobiera z otoczenia – powietrza, gruntu czy wody, a energia do jego pozyskania wynosi tylko 20–30% i w przyszłości pochodzić może z energii odnawialnej – z promieniowania słońca, z siły wiatru i z energetyki wodnej, a w dalszej perspektywie także z wodoru zmagazynowanego z nadwyżek OZE do zasilania elektrowni szczytowych.

Wielu inwestorów, projektantów i architektów zastanawia się, o ile więcej kosztować będzie budowa, by możliwe było obniżenie EP budynku poniżej 55 kWh/m²/rok. Myślą raczej w kategoriach „tu i teraz”.

Będziemy przygotowywać takie symulacje dla domów jednorodzinnych. Wiele wskazuje, że zwrot inwestycyjny będzie tu bardzo krótki – ok. 7–10 lat – a do tego jeszcze stale się skraca. Ponadto inwestycja w pompy ciepła, PV i lepszy standard nie jest o wiele wyższa, jeśli policzymy, z jakich wydatków rezygnujemy w porównaniu np. do kotła gazowego – odpada koszt projektu i wykonania przyłącza, instalacji gazowej i kominów oraz samego kotła. Są to środki porównywalne z kosztami pompy ciepła, przyłącze elektryczne i tak trzeba wykonać, a pompą ciepła możemy grzać i chłodzić. Podobnie wypada porównanie z inwestycją w kocioł na biomasę – na stronie dombezrachunkow.com (kampanii informacyjnej PORT PC wspieranej przez Porozumienie Branżowe na rzecz Efektywności Energetycznej) można znaleźć wyniki takich analiz.

Panuje jednak przekonanie, że pompy ciepła są drogie i warto także móc palić drewnem w kominkach, nawet dla poczucia bezpieczeństwa.

To stereotyp. Stosunkowo często inwestorzy patrzą tylko na cenę urządzenia, a nie całej instalacji. Z paleniem drewnem wiążą się spore koszty dodatkowe – kominów, wkładów kominkowych i ich zabudowy, dodatkowej wentylacji, składowania opału itd. A przecież energia z własnej instalacji fotowoltaicznej jest w czasach kryzysowych właśnie bardziej dostępna. Niepokój, jaki wywołuje w nas wojna w Ukrainie, powinien przede wszystkim dopingować do szybszej transformacji energetycznej, decentralizacji systemu energetycznego oraz elektrycznych systemów rozproszonych i rozwoju energetyki prosumenckiej.

W gotowych projektach domów jednorodzinnych uderza precyzja, z jaką osiągany jest poziom EP – wynosi on zwykle dokładnie 69 kWh/m²/rok. Jak przekonywać architektów, żeby projektowali bardziej ambitnie i w perspektywie co najmniej 30–40 lat, a nie tylko tak, by nie przekroczyć aktualnych wymagań przepisów?

Myślę, że program „Moje Ciepło” zmieni podejście architektów, ponadto sami inwestorzy będą ich do tego przekonywać. Dodatkowo obliczenia te powinny być przeprowadzane w sposób rzetelny, zgodnie ze sztuką. Także metodologia sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej wymaga w przyszłości bardzo dużych zamian.

Planujemy wydać poradnik na temat programu „Moje Ciepło”, skierowany do instalatorów, projektantów, architektów, a także inwestorów. W analizach wyraźnie wskazujemy na korzyści, jakie daje budynek z pompą ciepła i fotowoltaiką. „Moje Ciepło” z założenia spełniać będzie wymogi docelowe dla budynku wg standardów taksonomii zrównoważonego finansowania. A to oznacza, że bank będzie mógł zakwalifikować taką inwestycję jako „zieloną”, z czym wiąże się niższe oprocentowanie kredytu. Mądre państwo, do czego zachęcam rząd, może wspomagać takie działania, dodając nawet niewielkie dofinansowanie do kredytu lub kosztów jego uzyskania dla tzw. zielonych budynków. W strefie euro takie tanie zielone kredyty zgodne z taksonomią zrównoważonego finansowania będą odgrywać istotną rolę w nowym budownictwie oraz w Fali renowacji.

Trzeba tu podkreślić, że członkostwo w strefie euro będzie przysparzać krajom wielu korzyści w realizacji transformacji energetycznej budynków poprzez przewidywalne koszty kredytów. Pozostawanie poza nią – jak pokazuje obecny kryzys – nie przynosi profitów.

Nie ma obecnie w Europie ani jednego think tanku, który by wskazywał inną drogę rozwoju budownictwa niż elektryfikacja ogrzewania i powszechne stosowanie pomp ciepła. Tak samo nie ma niezależnych opracowań, w których zalecano by spalanie innego wodoru niż zielony, czyli pochodzący z elektrolizy przy nadmiarze odnawialnej energii elektrycznej.

Jednak nasi politycy twierdzą co innego.

Mówię o opracowaniach niezależnych od lobbystów i producentów jakichkolwiek urządzeń, jak np. pochodzący z grudnia 2021 r. dokument JRC, czyli Wspólnego Centrum Badawczego, będącego wewnętrznym działem naukowym Komisji Europejskiej. Każda z analiz wskazuje na konieczność elektryfikacji. Do tych samych wniosków doszły think tanki działające w Polsce, jak np. Forum Energii, Instytut Jagielloński, WiseEuropa, czy też McKinsey & Company – amerykańska spółka zajmująca się doradztwem w zakresie zarządzania strategicznego. W niektórych analizach, może jednej na dziesięć, pojawia się postulat zwiększania udziału biomasy, ale nie leśnej, drzewnej.

Wspominałem, że po wybuchu wojny w Ukrainie mamy do czynienia z niezwykle dużym przyspieszeniem, co szczególnie widać u naszych zachodnich sąsiadów. Jeśli chodzi o spalanie gazu, Niemcy potrzebują go 2,5 razy więcej do ogrzewania domów niż dla energetyki, bo połowę budynków ogrzewają gazem ziemnym (a np. na Węgrzech gazem ogrzewanych jest 90% budynków mieszkalnych). Nowy rząd zapisał w umowie koalicyjnej, że w 2025 roku w budynkach nie tylko nowych, ale i remontowanych udział OZE będzie wynosił 65%, a pod koniec marca okazało się, iż termin ten został skrócony do 1 stycznia 2024 r. Ponadto w 2023 roku zupełnie zakazane ma być stosowanie kotłów gazowych w nowych budynkach, w tej chwili ich udział w nowych budynkach stanowi ok. 20%. Tym samym najczęściej montowane będą pompy ciepła, będzie też trochę kotłów na biomasę, ale prognozuje się ograniczenie dostępności podaży peletu, co wpłynie na dalszą sprzedaż kotłów. Niemieckie Ministerstwo Gospodarki i Ochrony Klimatu dąży do maksymalnego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, w tym CO₂, co wpłynie na redukcję procesów spalania na cele grzewcze. Jestem przekonany, że to, co się dzieje w Niemczech, będzie mocno oddziaływać także na inne rynki – to firmy niemieckie produkują i sprzedają najwięcej kotłów gazowych w Europie.

We Francji także odchodzi się od kotłów gazowych i to w szybkim tempie. Od tego roku obowiązuje w praktyce zakaz montażu kotłów gazowych. Z kolei w Wielkiej Brytanii zapowiadane jest wprowadzenie od 2035 roku zakazu sprzedaży kotłów gazowych, a z powodu wojny rozpętanej przez Rosję nastąpi to prawdopodobnie jeszcze szybciej. Brytyjczycy prognozują, że za 5 lat będą sprzedawać co najmniej 600 tys. pomp ciepła rocznie, i stawiają na własną produkcję tych urządzeń. Niemcy i Wielka Brytania to obecnie dwa największe rynki sprzedaży kotłów gazowych, z dużo mniejszą sprzedażą pomp ciepła na mieszkańca niż w Polsce. W UK rocznie sprzedaje się 1,7 mln kotłów gazowych i 70 tys. pomp ciepła, a w Polsce samych pomp ciepła do c.o. i c.w.u. (bez VRF) 93 tys., podczas gdy w Niemczech 154 tys. Oznacza to, że już teraz w Polsce sprzedaje się 2,5 raza więcej pomp ciepła na mieszkańca niż w Wielkiej Brytanii i o 30% więcej niż w Niemczech.

Czy wynika to z naszej wysokiej świadomości inwestycyjnej i dbałości o ekologię, czy z czegoś innego?

Powiem wprost: część producentów blokowała rozwój pomp ciepła w Niemczech i preferowała sprzedaż kotłów gazowych. Było to wyraźnie widoczne w niemieckim programie BAFA – gdzie powszechnie dofinansowywano wymianę kotłów gazowych z termicznymi kolektorami słonecznymi w miejsce wymienianych kotłów olejowych. W przypadku modernizacji dopuszczano kotły gazowe z kolektorami słonecznymi, ale rzeczywisty udział OZE w przekazywanym cieple był stosunkowo mały, natomiast udział spalania gazu przekraczał 60%. Ta narracja „zielonego wyboru” w Niemczech zniknęła, nie mówi się też już tyle o kotłach wodorowych, które zastąpią kotły na gaz ziemny w kontekście ogrzewania mieszkań. Zielony wodór może wypełnić sieci gazowe dopiero za ok. 20 lat. Teoretycznie możliwa jest mieszanka 20% wodoru i 80% gazu ziemnego, jednak w Polsce eksperci mówią jednoznacznie, że sieci gazowe nie są na to gotowe i nie będą do 2030 roku. A nawet jeśli byłoby to możliwe, analizy przeprowadzane w Niemczech jednoznacznie wskazują, że miks wodoru i gazu w proporcji 20%/80% daje zaledwie 7% redukcji emisji dwutlenku węgla, a dzięki zastosowaniu pomp ciepła zasilanych energią elektryczną wytworzoną z gazu ziemnego zamiast spalania tego gazu w kotłach gazowych redukcja ta jest trzykrotnie większa w przypadku powietrznych pomp ciepła i czterokrotnie dla gruntowych. Za 10 lat emisja CO₂ z tych samych pomp ciepła będzie 10–12-krotnie niższa niż gazu. Unikamy też kosztów dostosowania sieci i instalacji gazowych oraz dublowania systemów dostarczających energię do ogrzewania. W niemieckiej sieci stale przybywa energii odnawialnej – obecnie jest jej ok. 45%, za 10 lat będzie ponad 80%.

To mocne argumenty, ale cele klimatyczne ONZ i zmiany klimatu nie do każdego rządu przemawiają. Politykom brakuje odwagi, aby zaproponować wizję i cel, do którego trzeba dążyć nawet za cenę poświęceń.

Myślę, że obecne działania związane ze wsparciem pomp ciepła w Niemczech są przełomowe i są również „game changerem” dla dotychczasowego trendu, także w produkcji urządzeń OZE i magazynów energii. Potrzebne są bardzo duże zmiany strukturalne, w tym skrócenie łańcucha dostaw oraz produkcja wszystkich komponentów w Europie.

Jakie zatem rozwiązania dla budynków planowane są w ramach Fali renowacji?

Na terenach zurbanizowanych dużą rolę do odegrania będzie miało ciepłownictwo. Obecna sytuacja podpowiada, że nie będzie etapu przejściowego od węgla do gazu, a następnie wodoru dla ciepłownictwa, jak planowano wcześniej. Trzeba przeprojektować te strategie, przykładem może być tu Dania, która mocno postawiła na duże pompy ciepła. Już w 2020 roku zamontowano pompy ciepła o mocy ponad 200 megawatów. Technologia ta wymaga jednak przyspieszenia, a producenci dużych pomp ciepła mają wypełniony portfel zamówień na 2–3 lata. Z drugiej strony inwestycje te mają bardzo szybki okres zwrotu, rzędu nawet 3 lat.

W Polsce zostaliśmy zaskoczeni nową rzeczywistością, podczas gdy unijna strategia integracji sektora energetycznego dużo wcześniej pokazywała kierunek, w którym należy iść. Krytykowano nasz krajowy plan na rzecz energii i klimatu, ale nie zwracaliśmy na to większej uwagi i dzisiaj mamy lekcję do odrobienia. Ministerstwo Klimatu i Środowiska uważa jednak, że dziania Rosji i wojna w Ukrainie to argument za zatrzymaniem transformacji energetycznej i skupieniem się na bezpieczeństwie dostaw gazu, węgla i ropy. A należy przyspieszyć tę transformację właśnie po to, by zapewnić nam bezpieczeństwo energetyczne. Import paliw kopalnych jest zawsze obarczony ryzykiem, niezależnie od kierunku dostaw, a słońca i wiatru nikt nas nie pozbawi. Ponadto nasza gospodarka będzie miała coraz większe problemy, jeśli będziemy się trzymać paliw kopalnych.

Mam nadzieję, że to tylko taka gra pozorów w celu osiągnięcia doraźnych celów, a nie strategia rozwoju. Wszystkie dokumenty, akty prawne w Unii prowadzą do dekarbonizacji i podjęcie w Polsce innych działań sprawi, że wypadniemy z obiegu gospodarczego Wspólnoty, będzie nas to też dużo kosztować. Warto zwrócić tu szczególną uwagę na kilka aspektów. Pierwszym jest ślad węglowy wszystkiego, co produkujemy – jeśli będzie za duży, koniec z eksportem na wspólnym rynku, wysoki ślad węglowy to także droższa energia i tym samym niższa konkurencyjność. Ponadto, co widać chociażby w inwestycjach Intela czy Tesli, duże firmy idą tam, gdzie jest zielona energia i jasny kierunek rozwoju. Niemcy robią „zielony zwrot” w kierunku dużego przyspieszenia gospodarczego. Możemy też z niego skorzystać, dołączając, a nie udawać, że nas zmiany nie dotyczą.

Ale jeśli wszyscy będą chcieli mieć pompy ciepła, to czy na rynku ich nie zabraknie i, przede wszystkim, kto je zamontuje?

Każda liczba pomp ciepła wyprodukowana przez polskich producentów się sprzeda, wyzwaniem jest wkroczenie na etap produkcji masowej, a nie kilkudziesięciu sztuk rocznie. Taka masowa produkcja wymaga umiejętności dogadania się producentów w kwestii przyjęcia pewnych standardów w odniesieniu do komponentów i części oraz unifikacji konstrukcji. Ekspert Fraunhofer ISE, a zarazem członek PORT PC dr Marek Miara jest pomysłodawcą tzw. akceleratora pomp ciepła, programu, który ma w krótkim czasie umożliwić masową produkcję europejskich pomp ciepła.

Nie możemy czekać, aż rząd czy Bruksela zapyta nas o bariery wzrostu. To my powinniśmy te bariery zidentyfikować, znaleźć rozwiązania i zacząć je wdrażać. Taką barierą jest też brak licznej wykwalifikowanej siły roboczej i zadaniem dla branży i producentów jest dokonanie transformacji kadr instalacyjnych od kotła węglowego do pomp ciepła. Szacujemy, że obecnie 20% instalatorów zajmujących się instalacjami grzewczymi montuje także pompy ciepła. Najtrudniejsze jest zwykle zamontowanie pierwszej pompy, później idzie już dużo łatwiej. Trzeba w ramach branży, nie czekając na pomoc z zewnątrz, określić, co możemy zrobić, aby instalatorzy nie obawiali się montować pomp ciepła, i jak sprawić, by montaż ten był łatwy, ustandaryzowany i trwał np. jeden dzień.

Na drodze do upowszechnienia pomp ciepła potrzebujemy także realnego wsparcia ze strony rządu. Bez modernizacji i wzmocnienia sieci elektroenergetycznych, bez magazynów energii i zwiększania udziału produkcji energii elektrycznej z OZE czy bez integracji sektora energetycznego nie zdziałamy wiele. Dlaczego mamy teraz produkować drogi wodór, skoro cele efektywności energetycznej, bezpieczeństwa energetycznego i klimatyczne można osiągać taniej i szybciej za pomocą integracji sektorów energetycznych i inteligentnych sieci elektrycznych? Jeżeli nie zmieni się polityka energetyczna Polski, będziemy mieć do czynienia z bardzo silnym hamulcem rozwoju energetyki, ogrzewnictwa, komunikacji i przemysłu.

Spójrzmy też, co się dzieje z cenami energii elektrycznej – wzrosły w tym roku o ok. 24%, ale zastosowana obniżka VAT dała w efekcie wzrost trochę powyżej 6%. Z kolei gaz podrożał o blisko 40% pomimo obniżki VAT. Przekłada się to m.in. na wyniki „Czystego Powietrza” – w lutym br. pompy ciepła miały 33% udziału we wnioskach o wymianę źródeł ciepła w tym programie i spodziewam się, że ten trend się wzmocni. Natomiast udział kotłów gazowych w urządzeniach montowanych w ramach programu spadnie w mojej ocenie z 40% do poniżej 20%. W 2021 roku 60–70% tych urządzeń w programie montowano z nowymi przyłączami gazowymi, na które obecnie brakuje środków.

Jako ciekawostkę dodam, że mamy 60 GW mocy w systemach ciepłowniczych i 20 GW w energii elektrycznej. Jeżeli systemy ciepłownicze pracowałyby jako kogeneracyjne, szczytowe, jesteśmy w stanie rozwiązać problem braków energii elektrycznej, ale wymaga to też dużego wzrostu udziału energii z OZE. Niemcy zakładają, że w 2030 roku będą mieć 80% odnawialnej energii elektrycznej, a w 2035 roku blisko 100%. Przełoży się to także na ciepło i transport i w latach 2040–2045 cała gospodarka niemiecka stanie się bezemisyjna – to bardzo opłacalny kierunek.

Chciałbym zwrócić uwagę na dostępną także w języku polskim mapę drogową dojścia do neutralności klimatycznej, opracowaną przez Międzynarodową Agencję Energii. Jeżeli chcielibyśmy pójść w kierunku neutralności klimatycznej, to po pierwsze – jest to możliwe, po drugie – jest to opłacalne, a po trzecie – żeby to dobrze zrealizować, trzeba postawić na integrację sektorów. I jest to opracowanie najbardziej konserwatywnej agencji, która przez ostatnie 20 lat w swoich prognozach wieszczyła stagnację lub spadki w fotowoltaice i preferowała tradycyjną energetykę. Teraz agencja ta prognozuje, że w 2050 roku na globalnym rynku będzie prawie 2 mld pomp ciepła, które pokryją 55% zapotrzebowania na ciepło, a w krajach OECD (do których należy Polska) nawet 2/3.

PORT PC co roku dolewa oliwy do ognia podczas swoich kongresów w dyskusjach o tym, w jakim kierunku mamy się rozwijać. Co tym razem przygotowujecie dla branży instalacyjnej i grzewczej?

Jubileuszowy X Kongres odbędzie 2 czerwca pod hasłem „Nowe wyzwania i szanse rynku pomp ciepła w Polsce” – zapraszam na niego do Krakowa, będzie też transmisja online. Chcemy przede wszystkim zaprezentować wytyczne w zakresie stosowania palnych czynników chłodniczych – poradnik opracowany wspólnie z niemieckim BWP, bo to ważny i na czasie temat. Tłumaczymy też na język polski interesujące opracowanie European Climate Foundation na temat kierunków rozwoju ogrzewania.

Planujemy premierę poradnika „Moje Ciepło”, o którym wspominałem wcześniej. Będziemy mówić o potrzebie zmian w programie „Czyste Powietrze”, poruszymy też kwestie termomodernizacji budynków i konieczności zmian zasad dofinansowania takich inwestycji – zwiększenia zarówno intensywności, jak i kwoty, co wynika z dużych podwyżek cen energii. Zwrócimy uwagą na potrzebę prowadzenia kompleksowych działań, aby koszty były niskie, a efekt wysoki.

Pokażemy też efekty wspólnej inicjatywy PORT PC, SPIUG i firmy KAN dotyczącej nowego typowego roku meteorologicznego z ostatnich 20 lat, co jest bardzo ważne z punktu widzenia liczenia energii pierwotnej, końcowej i użytkowej – zapowiada się tu bardzo ważna zmiana. Poinformujemy także o kolejnej inicjatywie w sprawie temperatur projektowych zewnętrznych – wstępne analizy wskazują, że powinny być one wyższe nawet o 3–5°C.

Może to wpłynąć na zmianę przepisów, co będzie miało duże znaczenie dla architektów i projektantów oraz audytorów.

Zmiany są konieczne. Wielu architektów projektuje nowe budynki w taki sposób, że zaraz po budowie nadają się one do dużej termomodernizacji. Ich wskaźniki energetyczne są przyjmowane po linii najmniejszego oporu, tylko tak, by projekt spełniał wymagania prawne. A życie je potem weryfikuje i eksploatacja jest droższa, niż zakładano, nie ma komfortu, brakuje wentylacji itd. Bo jak żyć dzisiaj w doskonale zaizolowanym budynku bez efektywnie pracującej wentylacji? To się praktycznie wyklucza.

Rozmawiał Waldemar Joniec