Opomiarowanie i systemy zarządzania budynkiem

Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) przekształcona w 2024 r. [1] rozszerza dotychczasowe wymagania dotyczące efektywności energetycznej budynków wprowadzane stopniowo od 2002 r. na poziomie unijnym oraz krajowym. Jednym z elementów, które mają wymierny wpływ na zmniejszenie zużycia energii w budynkach, są systemy automatyki i sterowania.

Właściciele budynków komercyjnych i publicznych coraz częściej biorą pod uwagę inwestycje w szeroko rozumiane systemy zarządzania energią w obiektach. Jednym z głównych powodów przeprowadzania takich inwestycji były do tej pory duże koszty operacyjne spowodowane wysokimi cenami energii. Już teraz wiadomo, że właściciele budynków będą zmuszeni przeanalizować zasadność wdrożenia takich systemów w ślad za zapisami ustawy z 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o charakterystyce energetycznej budynków oraz ustawy Prawo budowlane [2].

Zgodnie z art. 3 ww. ustawy właściciel lub zarządca budynku ma do 31 grudnia 2024 r. wyposażyć w automatykę i sterowanie budynek niemieszkalny, który posiada system:

1. ogrzewania lub połączony system ogrzewania i wentylacji o sumarycznej nominalnej mocy cieplnej ponad 290 kW,

2. klimatyzacji lub połączony system klimatyzacji i wentylacji o nominalnej sumarycznej mocy chłodniczej ponad 290 kW.

O konieczności wyposażenia budynku w taką instalację zdecyduje opinia sporządzona przez osobę posiadającą uprawnienia do projektowania w odpowiedniej specjalności, która potwierdzi zasadność techniczną oraz opłacalność ekonomiczną tej inwestycji – na podstawie porównania początkowych kosztów instalacji systemów automatyki i sterowania dla budynków ze spodziewanymi oszczędnościami kosztów energii wynikającymi z instalacji tych systemów, przy czym okres zwrotu z inwestycji nie może być dłuższy niż 5 lat.

W rozumieniu ustawy o charakterystyce energetycznej budynków systemy automatyki i sterowania obejmują poniższe funkcjonalności:

a) stałe monitorowanie, rejestrowanie, analizowanie i dostosowywanie zużycia energii,

b) analizę porównawczą efektywności energetycznej budynku, wykrywanie utraty efektywności systemów: ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, przygotowania ciepłej wody użytkowej, oświetlenia wbudowanego, automatyki i sterowania, wytwarzania energii elektrycznej w budynku, a także informowanie właściciela lub zarządcy budynku o możliwościach poprawy efektywności energetycznej,

c) komunikację, a także interoperacyjność z połączonymi systemami, o których mowa w lit. b.

Zaktualizowana dyrektywa EPBD [1], której wprowadzenie do polskiego systemu prawnego spodziewane jest pod koniec 2025 roku, rozszerza obowiązek instalowania systemów automatyki i sterowania na budynki niemieszkalne o znamionowej mocy użytecznej dla systemów ogrzewania, systemów chłodzenia lub połączonych systemów ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń powyżej 70 kW. Właściciele takich budynków będą zobligowani wyposażyć je w systemy automatyki i sterowania do 31 grudnia 2029 r. Zapewne parametry graniczne służące ustaleniu wykonalności ekonomicznej wyposażenia budynków [1] niemieszkalnych w systemy automatyki i sterowania budynków zostaną zdefiniowane na podobnym poziomie jak w ustawie o charakterystyce energetycznej budynków [2].

Dyrektywa EPBD definiuje „system automatyki i sterowania budynku” jako system obejmujący wszystkie produkty, oprogramowanie oraz usługi inżynieryjne, które ułatwiają efektywne energetycznie, oszczędne i bezpieczne działanie systemów technicznych budynku poprzez automatyczne sterowanie oraz umożliwienie manualnego zarządzania nimi.

Dodatkowo dyrektywa EPBD wymaga, aby budynki mieszkalne nowe oraz poddawane ważniejszym renowacjom, wyposażone w systemy ogrzewania, systemy chłodzenia lub połączone systemy ogrzewania pomieszczeń, chłodzenia i wentylacji o znamionowej mocy użytecznej powyżej 70 kW od 1 stycznia 2025 r. wyposażone były w:

a) funkcję obejmującą system ciągłego monitorowania elektronicznego budynku, na odpowiednim poziomie budynku lub modułu, dokonujący pomiarów sprawności systemów i informujący właścicieli lub zarządców budynków, gdy następuje istotna zmiana i gdy potrzebne jest serwisowanie systemu;

b) skuteczne funkcje sterowania i równoważenia w celu zapewnienia optymalnego wytwarzania, dystrybucji, magazynowania i wykorzystywania energii;

c) elastyczność po stronie popytu;

d) skuteczny system monitorowania jakości środowiska w pomieszczeniach, aby zapewnić zdrowie i bezpieczeństwo mieszkańców,

o ile jest to wykonalne pod względem technicznym i ekonomicznym.

Dodatkowo budynki mieszkalne o powierzchni użytkowej większej niż 1000 m² mają być wyposażone również w funkcje umożliwiające następujące czynności:

a) analizę porównawczą efektywności energetycznej budynku, wykrywanie utraty efektywności systemów technicznych budynku oraz informowanie osoby odpowiedzialnej za obiekty lub zarządzanie infrastrukturą techniczną budynku o możliwościach poprawy efektywności energetycznej;

b) komunikację z połączonymi systemami technicznymi i innymi urządzeniami w budynku, a także interoperacyjność z systemami technicznymi budynku w zakresie różnych rodzajów zastrzeżonych technologii, urządzeń i producentów.

W krajowych aktach prawnych znajdzie się również wymaganie dotyczące budynków niemieszkalnych w kontekście zastosowania automatycznych urządzeń sterujących oświetleniem, które umożliwiają następujące funkcjonalności:

a) strefową kontrolę zajętości dla oświetlenia wewnętrznego z automatycznym wykrywaniem;

b) strefowe automatyczne ściemnianie mocy oświetlenia w zależności od natężenia światła dziennego w ciągu dnia;

c) ciągłe monitorowanie, logowanie i wykrywanie usterek;

d) sterowanie przez użytkownika końcowego;

e) komunikację z odpowiednimi podłączonymi systemami technicznymi wewnątrz bu­dynku.

Powyższe wymagania odnoszące się do systemów technicznych w budynkach mają na celu przyspieszenie transformacji energetycznej i dekarbonizacji sektora budynków w UE.

Wprowadzenie zmian w regulacjach prawnych dotyczących wdrożenia systemów sterowania i automatyki jest dobrą okazją do zidentyfikowania brakujących funkcjonalności w już zastosowanych systemach automatyki budynkowej oraz sporządzenia opinii stwierdzającej konieczność lub niezasadność wdrożenia wymaganego systemu. Systemy BMS to cenne źródło informacji o budynku.

Literatura

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1275 z dnia 24 kwietnia 2024 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków – wersja przekształcona (Dz.Urz. UE 2024, L 1275), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32024L1275

2. Ustawa z dnia 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o charakterystyce energetycznej budynków oraz ustawy – Prawo budowlane (DzU 2022, poz. 2206)

3. Materiały Krajowej Agencji Poszanowania Energii SA, www.kape.gov.pl