Zgodnie z normą PN-EN 12792 Wentylacja budynków. Symbole, terminologia i oznaczenia na rysunkach nawiewnik powietrza to uzbrojony otwór, przez który powietrze dopływa do obsługiwanego pomieszczenia, a jego konstrukcja ma zapewnić utrzymanie w strefie przebywania ludzi określonych warunków komfortu w zakresie temperatury, prędkości, wilgotności i poziomu dźwięku [1]. Przy doborze nawiewnika uwzględnia się przede wszystkim: wielkość strumienia powietrza nawiewanego; zasięg i ugięcie strugi powietrza nawiewanego (co wiąże się z wielkością pomieszczenia i rodzajem nawiewnika); temperaturę powietrza nawiewanego, a w przypadku nawiewu nieizotermicznego także różnicę temperatury powietrza pomiędzy powietrzem w pomieszczeniu a powietrzem nawiewanym; prędkość wypływu powietrza z nawiewnika, prędkość w strefie przebywania ludzi oraz prędkość zamierania; opory przepływu; stopień indukcji powietrza z pomieszczenia; moc akustyczną.

W wentylacji mieszającej struga powietrza nawiewanego miesza się z powietrzem w pomieszczeniu – następuje w ten sposób rozrzedzenie zanieczyszczeń oraz korekta stężeń tlenu i dwutlenku węgla, a w strefie przebywania ludzi osiągana jest wymagana temperatura i prędkość powietrza. Występują tu dwa główne sposoby nawiewu powietrza – turbulentny (określany też jako walcowy lub styczny) oraz rozproszony (dyfuzyjny). Przepływ walcowy powstaje w ściennych elementach nawiewnych, takich jak kratki czy dysze dalekiego zasięgu, oraz w nawiewnikach podokiennych. Turbulentna, skupiona lub nieznacznie rozproszona struga powietrza nawiewana jest stycznie do przegrody pomieszczenia, a powietrze opada w dół w pewnej odległości od nawiewnika. W nawiewie stycznym wykorzystywane są efekty poślizgu po ścianie lub suficie oraz ugięcia strugi powietrza w kierunku przegrody, dzięki czemu przed jej dotarciem do strefy przebywania ludzi następuje zmniejszenie prędkości i wyrównanie temperatury do wymaganej wartości. W przepływie rozproszonym, występującym np. w przypadku nawiewników wirowych lub tekstylnych, nawiewana struga powietrza jest rozproszona i ma duży współczynnik indukcji, dzięki czemu intensywnie miesza się z powietrzem w pomieszczeniu – szybki zanik prędkości powietrza i różnicy temperatury między powietrzem nawiewanym a powietrzem w pomieszczeniu sprawia, że do strefy przebywania ludzi dociera powietrze o wymaganych parametrach.

W wentylacji wyporowej, wykorzystującej zjawisko dyfuzji i stosowanej w pomieszczeniach wyższych (co najmniej 3,0 m), m.in. w przemyśle i budynkach użyteczności publicznej, działanie nawiewników wyporowych umożliwia zastępowanie powietrza unoszącego się na drodze konwekcji (dzięki oddziaływaniu źródeł ciepła i współpracy z wywiewnikami zamocowanymi w górnej części pomieszczenia) przez powietrze wentylacyjne. W ten sposób w strefie przebywania ludzi powstają warstwy o pionowym gradiencie temperatury. Ten rodzaj wentylacji realizowany jest przez nawiewniki o dużych wymiarach, zapewniających przepływ zbliżony do laminarnego, o małej prędkości.

Cechy dobrze dobranego nawiewnika

Nawiewniki dobrze dobrane cechują się nie tylko odpowiednim strumieniem powietrza nawiewanego i jego zasięgiem, zapewniają także zachowanie dopuszczalnej prędkości i temperatury powietrza w strefie przebywania ludzi, a ich moc akustyczna nie przekracza wartości dopuszczalnego natężenia dźwięku w danym pomieszczeniu.

Dopuszczalna prędkość powietrza w strefie przebywania ludzi zależy od przewidywanej aktywności fizycznej użytkowników oraz okresu obliczeniowego. Prędkość powietrza w strefie przebywania ludzi określona w normie PN-78/B-03421 Wentylacja i klimatyzacja. Parametry obliczeniowe powietrza wewnętrznego w pomieszczeniach przeznaczonych do stałego przebywania ludzi [2] – wycofanej, ale powołanej w Warunkach Technicznych [3] – w okresie chłodzenia powinna wynosić do 0,3 m/s, a w okresie grzewczym do 0,2 m/s. W przypadku pomieszczeń biurowych prędkość powietrza w strefie przebywania ludzi zależy od klasy obiektu, a jej maksymalna średnia wartość powinna wynosić:

•  w sezonie letnim: 0,18 m/s (klasa A), 0,22 m/s (klasa B), 0,25 m/s (klasa C);
• w sezonie grzewczym: 0,15 m/s (klasa A), 0,18 m/s (klasa B), 0,21 m/s (klasa C) [4].

Natomiast prędkość wypływu powietrza z nawiewnika (efektywna prędkość nawiewu) zależy od rodzaju realizowanej wentylacji (mieszająca lub wyporowa) oraz od konstrukcji nawiewnika. W przypadku wentylacji mieszającej prędkość nawiewu może wynosić nawet do 10 m/s – w zależności od konstrukcji nawiewnika i wysokości pomieszczenia, a dla wentylacji wyporowej powinna być zbliżona do prędkości wymaganej w strefie przebywania ludzi.

Poziom mocy akustycznej nawiewnika, zależny od własności samego urządzenia (strumienia objętości powietrza lub straty ciśnienia) i określony w pasmach częstotliwości od 63 Hz do 8 kHz, powinien być niższy o 5 dB od dopuszczalnego dla danego pomieszczenia średniego poziomu dźwięku [5], przy czym w przypadku większej liczby nawiewników o jednakowym poziomie mocy akustycznej należy doliczyć przyrost mocy akustycznej wyznaczony ze wzoru ΔL = 10 · logn, gdzie n oznacza liczbę nawiewników. Natomiast sam średni poziom dźwięku A (L_Am) w przypadku hałasu ustalonego od wyposażenia technicznego (w tym od wentylacji) nie powinien przekraczać wartości określonych w normie PN-B-02151-2:2018-01 Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach. Część 2. Wymagania dotyczące dopuszczalnego poziomu dźwięku w pomieszczeniach. Wskazane w tej normie wartości to np.: 35 dB(A) w przypadku klas szkolnych, 30 dB(A) dla pomieszczeń, w których wykonuje się pracę umysłową wymagającą koncentracji, czy 25 dB(A) w przypadku pomieszczeń mieszkalnych w budynkach mieszkalnych, internatach oraz hotelach trzygwiazdkowych i wyższych [6]. Poziom mocy akustycznej można obniżyć, redukując ciśnienie powietrza i jego prędkość za pomocą skrzynki rozprężnej, która dodatkowo może być wykonana z materiału dźwiękochłonnego lub wyłożona matami z takiego materiału. Redukcję hałasu zapewniają także anemostaty tekstylne.

W przypadku nawiewu nieizotermicznego maksymalna różnica temperatury (Δt) pomiędzy powietrzem nawiewanym a powietrzem w pomieszczeniu wynosi 10–12 K (a przy nawiewie stycznym do 8 K). Wartość Δt może być różna dla trybu grzania i chłodzenia, a konkretne wartości tego parametru dla każdego urządzenia podaje jego producent.

Na prawidłową realizację rozdziału powietrza wpływa także rozmieszczenie współpracujących ze sobą nawiewników, zapewniające równomierny przepływ powietrza w całym wentylowanym obszarze, bez stref martwych i stref o zbyt wysokiej prędkości powietrza. Przy rozmieszczaniu nawiewników trzeba także uwzględnić zapis pochodzący z rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, mówiący, że Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy (§ 35 ust. 3), nie może on także powodować przeciągów ani wyziębienia czy przegrzania pomieszczenia pracy [7].

Anemostaty

To jeden z najpopularniejszych typów nawiewników, występujący zarówno w wykonaniu sufitowym (np. do montażu w suficie podwieszanym – wówczas wielkość panelu nawiewnego odpowiada wielkości kasetonu sufitowego), jak i ściennym. Powietrze z anemostatów sufitowych może wypływać w jednym, dwóch, trzech lub czterech kierunkach, jednak zawsze wzdłuż powierzchni, na której zamontowane jest to urządzenie – struga powietrza nie opada w dół po wypływie z nawiewnika, tylko rozprasza się i zwalnia, a dzięki wykorzystaniu efektu Coandy „przykleja” się do sufitu i może przemieścić na duże odległości. Tak realizowany nawiew (przepływ poziomy) łączy cechy przepływu stycznego z przepływem rozproszonym, dlatego anemostaty przeznaczone są do pomieszczeń niższych – o wysokości od 2,6 do 4 m.

Anemostaty wykonuje się w wielkościach od 150 do 350 mm, z blachy stalowej lub aluminiowej, a nowością na rynku są urządzenia z tkaniny poliestrowej. Czoło anemostatu mogą stanowić: ruchomy dysk, centralnie rozłożone pierścienie, panel z blachy perforowanej lub tkaniny. Wyjmowany element czołowy pozwala wyregulować nawiew i ułatwia czyszczenie końcówek instalacji. Anemostaty pracują w instalacjach nisko- i średniociśnieniowych, jako izotermiczne lub nieizotermiczne – różnica temperatury pomiędzy powietrzem nawiewanym i wewnętrznym może wynieść maks. 10 K. Anemostaty metalowe mogą mieć dowolny kolor z palety RAL, a anemostaty tekstylne – dowolny nadruk.

Nawiewniki wirowe

W pomieszczeniach o wysokości od 2,6 do 4 m (mieszkaniach, biurach, centrach handlowych, szkołach, obiektach użyteczności publicznej i przemyśle), wymagających dużej ilości powietrza nawiewanego, stosowane są nawiewniki wirowe zapewniające krotność wymiany powietrza do 30 1/h. Dzięki nawiewowi o charakterze wirowym urządzenia te cechują się wysokim stopniem indukcji powietrza z pomieszczenia, co przekłada się na szybkie ujednolicenie temperatury powietrza w strefie przebywania ludzi. Wysoki stopień indukcji i mieszania zapewniony jest przy nawiewie nieizotermicznym zarówno w trybie grzania, jak i chłodzenia – przy różnicy temperatury pomiędzy powietrzem nawiewanym a powietrzem w pomieszczeniu poniżej 6 K.

Nawiewniki wirowe wyposażone są w kierownice (stałe lub ruchome) zapewniające przepływ wirowy. W przypadku kierownic ruchomych regulacja ich kąta położenia pozwala na dokładne ustawienie kierunku nawiewu powietrza (por. rys. 1). Dostępne są dwa sposoby regulacji kierownic: ręcznie – za pomocą dźwigni umieszczonej po zewnętrznej stronie korpusu nawiewnika lub poprzez siłownik elektryczny zasilany napięciem 24 V AC/DC lub 230 V AC i umożliwiający ustawienie kierownic w dowolnym położeniu.

Nawiewniki wirowe mogą być także stosowane jako nawiewniki podłogowe, montowane w pionowych częściach schodów lub na poziomych powierzchniach nienarażonych na obciążenie mechaniczne (np. pod fotelami w audytoriach, kinach czy salach koncertowych). Wirowy napływ powietrza zapewnia wysoką indukcję i szybkie ujednolicenie temperatury powietrza, zmniejszenie prędkości i uspokojenie strumienia. Dzięki temu do strefy przebywania ludzi powietrze dociera z małą prędkością, a przepływ zbliżony jest do laminarnego. Efektywność procesu zapewniana jest dzięki konwekcji zachodzącej w wyniku ogrzewania powietrza poprzez miejscowe zyski ciepła od ludzi. W ten sposób ogrzewane powietrze kierowane jest do góry, do wywiewników, a od dołu następuje nawiew umożliwiający stopniowe zastępowanie powietrza ogrzanego powietrzem wentylacyjnym. Nawiewniki tego rodzaju mogą być montowane zarówno w podłodze betonowej, jak i w technicznej podłodze podwyższanej (konieczne jest zastosowanie odpowiedniego pierścienia montażowego), z wykorzystaniem skrzynki rozprężnej lub bez niej.

Przeczytaj także: Matematyczne modelowanie rozprowadzania powietrza za pomocą nawiewników liniowych

Nawiewniki szczelinowe (liniowe)

Pomieszczenia przemysłowe, komercyjne i użyteczności publicznej o wysokości 2,6–4 m mogą być obsługiwane także przez nawiewniki liniowe (szczelinowe), czyli urządzenia, których długość jest co najmniej 14-krotnie większa niż wysokość [8], przeznaczone głównie do montażu sufitowego. Pojedynczy nawiewnik liniowy może mieć długość od 600 do 2000 mm i wyposażony jest w od jednej do sześciu szczelin (lameli) nawiewnych, których położenie można zmieniać (także po zamontowaniu), kształtując kierunek wypływu powietrza. Szczeliny zapewniają stałą powierzchnię wypływu powietrza (niezależnie od ustawienia), co przekłada się na równomierny rozdział powietrza na całej długości nawiewnika. Pracują najczęściej jako urządzenia nieizotermiczne – w trybie grzania ustawienie szczelin powinno zapewnić kierowanie strugi powietrza ku dołowi, a w trybie chłodzenia horyzontalne ustawienie szczelin zapewnia wykorzystanie efektu Coandy, co przekłada się na optymalny zasięg i zapobiega gwałtownemu opadaniu, a tym samym przeciągom. Różnica temperatury pomiędzy powietrzem nawiewanym i powietrzem w pomieszczeniu może wynosić do 10 K.

Nawiewniki szczelinowe wykonuje się z aluminium lakierowanego proszkowo na dowolny kolor z palety RAL, dostępne są także wykonania specjalne ze stali nierdzewnej. Występują również jako podłogowe, stosowane głównie do pomieszczeń z dużym udziałem powierzchni przeszklonych, np. do hal basenowych. Montuje się je zazwyczaj blisko przeszklonych powierzchni – zgodnie z nazwą głównie w podłodze, ale czasem stosuje się również montaż w parapecie. Nawiewniki te zapewniają warunki komfortu, a przepływ powietrza na przeszklonych powierzchniach zapobiega ich parowaniu i roszeniu.

Dysze dalekiego zasięgu i nawiewniki dyszowe

Dysze cechują się stożkowo zwężającym się przekrojem umożliwiającym uzyskanie dużej prędkości przepływu powietrza przy zachowaniu dobrych parametrów akustycznych. Cechuje je także wysoki stopień indukcji i mieszania nawet przy małych przepływach powietrza, dlatego dobrze sprawdzają się w instalacjach z regulatorami VAV.

Wysoka prędkość wypływu oznacza możliwość osiągnięcia dalekiego zasięgu, szczególnie przy montażu ściennym. Dysze (często określane jako dysze dalekiego zasięgu) stosuje się zatem często w pomieszczeniach wysokich czy wymagających dostarczenia powietrza na dużą odległość – w budynkach przemysłowych, halach, audytoriach itp. Dysze przystosowane są do montażu bezpośrednio na przewodach (tworząc swego rodzaju nawiew liniowy), a także na końcach przewodów wentylacyjnych. Mogą pracować zarówno w trybie chłodzenia, jak i grzania, z wysokimi różnicami temperatury – dla nawiewu chłodnego powietrza Δt ≤ 14 K i dla nawiewu ciepłego powietrza Δt ≤ 25 K.

Istotną cechą dysz jest możliwość zmiany kąta wypływu powietrza. Można dzięki temu nie tylko precyzyjnie ukierunkować rozprowadzenie powietrza, ale też wyregulować dysze do odpowiedniego trybu pracy – ręcznie lub za pomocą siłownika elektrycznego. Tryb chłodzenia wymaga ustawienia dysz pod kątem dodatnim (powietrze nawiewane kierowane jest na sufit, co umożliwia wykorzystanie efektu Coandy i uzyskanie łagodnego nawiewu do strefy przebywania ludzi), a grzania – pod kątem ujemnym (powietrze kierowane jest ku dołowi, a działanie sił wyporu ogranicza jego prędkość i temperaturę, zatem do strefy przebywania ludzi dociera z odpowiednio niską prędkością). Dysze mogą być wyposażone w elementy zawirowujące (np. odpowiednie dyski), które umożliwiają zmniejszenie prędkości strugi powietrza w pomieszczeniach o mniejszych wymiarach, gdzie pożądana jest przede wszystkim cicha praca i możliwość precyzyjnej regulacji kierunku nawiewu (np. w studiach nagraniowych).

Aspekt precyzyjnego ustawienia sposobu rozprowadzania powietrza w niemal dowolnym pomieszczeniu wykorzystywany jest w nawiewnikach wielodyszowych. Panel nawiewnika wyposażony jest w liczne dysze o niewielkiej średnicy, umożliwiające regulację wypływu powietrza dzięki łatwemu (bez użycia narzędzi) obracaniu dyszy (por. rys. 3). Konfiguracji dysz można dokonać zarówno przed montażem nawiewnika, jak i w dowolnym momencie po jego zainstalowaniu. Zmiana kierunku wypływu powietrza nie wpływa na opory ani strumień przepływu powietrza. Znaczny zasięg strugi powietrza wypływającego z dysz sprawia, że nawiewniki te można przystosować do obsługi pomieszczeń o różnej wysokości. Nawiewniki wielodyszowe występują w wielu wykonaniach – można je dopasować do sufitu dowolnego rodzaju, są też dostępne w wykonaniu kanałowym.

Nawiewniki wyporowe

Nawiewniki pracujące w systemach wentylacji wyporowej, zwane także nawiewnikami źródłowymi, cechują się wymiarami i oporami przepływu większymi niż w przypadku wentylacji mieszającej. Wielkość nawiewnika wyporowego wynika z obecności obszernej skrzynki rozprężnej, w której zachodzi równomierne rozprowadzenie powietrza po całej powierzchni czynnej nawiewnika wyposażonej w perforację – równomierny wypływ i mała prędkość powietrza (0,2–0,6 m/s zależnie od konstrukcji i przeznaczenia nawiewnika) oraz charakter przepływu powietrza zbliżony do laminarnego sprawiają, że praca nawiewników wyporowych jest niemal niedostrzegalna dla osób przebywających w pomieszczeniu. W praktyce projektowej przyjmuje się często prędkość powietrza wynoszącą 0,2 m/s [8].

Nawiewnik wyporowy może mieć formę wolnostojącą – cylindryczną lub prostokątną (do zastosowania w centrum pomieszczenia), naścienną – półcylindryczną, narożną – trójkątną lub ćwiercylindryczną, a także liniową – prostokątną do zabudowy w przegrodach lub elementach konstrukcyjnych (np. nawiewniki teatralne).

Nawiewnik wyporowy dobiera się w oparciu o strumień powietrza nawiewanego. Obliczając go, należy uwzględnić zyski ciepła jawnego i temperaturę powietrza nawiewanego przez nawiewnik oraz temperaturę wymaganą na wysokości głowy człowieka.

gdzie:
P – zyski ciepła jawnego przekazywane do strefy przebywania ludzi, W;
ρ – gęstość powietrza przyjmowana jako 1,2 kg/m³;
cp – ciepło właściwe powietrza przy stałym ciśnieniu przyjmowane jako 1,005 kJ/(kg · K);
t_r – temperatura powietrza na wysokości głowy człowieka, °C;
t_s – temperatura powietrza nawiewanego, °C.

Nawiewnik wyporowy należy dobierać nie tylko pod kątem wymaganych parametrów technicznych, takich jak prędkość efektywna nawiewu, zasięg strumienia powietrza czy strefa oddziaływania nawiewnika (strefa bezpośrednia, w której nawiew chłodnego powietrza powoduje, że nie są zachowane parametry komfortu, i która nie powinna być zajmowana przez ludzi), ale też pod względem dopasowania do danego pomieszczenia. Uwzględnia się zarówno samą konstrukcję i wielkość nawiewnika, jak i jego walory wizualne – dostępne są wykonania specjalne, m.in. ze stali nierdzewnej lub z unikalnym wzorem perforacji.

Nawiewniki wyporowe mogą mieć charakter urządzeń indywidualnych, stanowiących wyposażenie pojedynczego stanowiska pracy lub fotela w sali koncertowej czy widowiskowej (tzw. nawiewniki teatralne, montowane pod siedzeniami, przeznaczone do kin, teatrów, sal konferencyjnych itp.).

Nawiewniki tekstylne

W budynkach kubaturowych, zakładach przetwórstwa spożywczego, obiektach sportowych oraz obiektach użyteczności publicznej (np. sale koncertowe, biblioteki czy muzea) chętnie stosowanym rozwiązaniem są kanały (nawiewniki) tekstylne. Choć mają formę kanałów, w świetle Warunków Technicznych [2] nie stanowią przewodów i należy je traktować jako nawiewniki liniowe. Umożliwiają one uzyskanie równomiernego wydatku powietrza, stabilnego rozkładu temperatury powietrza oraz jego małej prędkości w strefie przebywania ludzi.

Kanały tekstylne wykonuje się z tkaniny technicznej – poliestru modyfikowanego, dzięki czemu są lekkie (poniżej 3 kg na metr bieżący kanału) i można je uszyć w dowolnym kształcie. Sprawdzą się zatem w obiektach, gdzie występują ograniczenia w dopuszczalnym obciążeniu stropu oraz dostępności miejsca. Tego rodzaju nawiewniki mogą stanowić element końcowy większych układów lub zastąpić układ przewodów wentylacyjnych i nawiewników (oszczędności eksploatacyjne w porównaniu do instalacji opartej na przewodach metalowych mogą wynieść do 40%). Sam nawiew odbywa się na dwa sposoby: poprzez uzupełniający przepływ wyporowy (dyfuzyjny) przez pory materiału na całej powierzchni kanału oraz przez odpowiednio przygotowane elementy nawiewne – szczeliny, perforacje lub dysze średniego i dalekiego zasięgu wykonane na całej długości kanału nad wentylowanym obiektem. Elementy nawiewne dobierane są indywidualnie dla danego obiektu, z uwzględnieniem modelu rozpływu powietrza.

Wydatek (nawiew) powietrza następuje na całej długości kanału, odpowiednio do zaprojektowanej funkcji danego nawiewnika. Głównym parametrem przy doborze tego nawiewnika jest wlotowe ciśnienie statyczne – może wynosić już od 80 Pa (zwykle 100–120 Pa), a dla funkcji grzania powinno być wyższe. Maksymalna prędkość wlotowa powietrza na początku kanału powinna wynosić 4–8 m/s (optimum: 6–7 m/s), a utrzymanie stałej prędkości przy malejącym przepływie powietrza jest możliwe dzięki stopniowaniu kanału (stosowaniu odcinków o stopniowo malejących średnicach).

Nowym ciekawym rozwiązaniem, wykorzystującym walory kanałów tekstylnych, są anemostaty tekstylne przeznaczone do stosowania w sufitach podwieszanych. Panel anemostatu tekstylnego odpowiada wielkością rastrowi sufitu podwieszanego. Funkcję elementu nawiewnego pełni warstwa tkaniny technicznej – przepuszczalna (zapewniająca dyfuzyjny wypływ powietrza) albo przez perforację (średnica otworów wycinanych laserowo może wynosić 4–12 mm). Drugim elementem anemostatu jest rozprężna skrzynka tekstylna, której rękaw przyłączeniowy w prosty sposób nakłada się na wylot kanału wentylacyjnego o średnicy ø125–250 mm.

Więcej na temat nawiewników tekstylnych znajdziesz w artykule: Czym kierować się przy doborze nawiewników tekstylnych >>>

Literatura

1. PN-EN 12792:2006 Wentylacja budynków. Symbole, terminologia i oznaczenia na rysunkach
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. DzU 2022, poz. 1225)
3. PN-78/B-03421 Wentylacja i klimatyzacja. Parametry obliczeniowe powietrza wewnętrznego w pomieszczeniach przeznaczonych do stałego przebywania ludzi
4. Joniec Waldemar, Wirowe nawiewniki powietrza, „Rynek Instalacyjny” 6/2022, rynekinstalacyjny.pl
5. Charkowska Anna, Zasady projektowania nawiewu – nawiewniki powietrza cz. 1, „InstalReporter” 2/2013
6. PN-B-02151-2:2018-01 Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach
7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. DzU 2003, nr 169, poz. 1650)
8. Charkowska Anna, Nawiewniki powietrza w wentylacji i klimatyzacji, „Rynek Instalacyjny” 11/2012
9. Pełech Aleksander, Szczęśniak Sylwia, Stanisławski Janusz, Zając Agnieszka, Materiały pomocnicze Systemair 2014. Wentylacja, klimatyzacja, ogrzewanie, Warszawa 2014
10. Materiały techniczne firm: Alnor, Atol, CWK, Darco Ventlab, FabricAir, FläktGroup, Frapol, Halton, Kampmann, Lindab, Loximide, Prihoda, RDJ, Saw-Pol, Schako, Smay, Strulik, Systemair, Swegon, Trox, Ventia, Venture Industries