Problemy z metrologią wodomierzy

Bardzo duży wpływ na wielkość strat pozornych w sieci wodociągowej ma wybór typu wodomierza. W przepisach dla legalizacji pierwotnej i ponownej wodomierzy wody zimnej tj. do 30°C (PN-ISO 4064, PN‑EN 14154), obowiązują następujące wartości dopuszczalnych błędów granicznych:

• ±5% przy obciążeniu q_min £ q <q_t,
  q₁ £ q <q₂
• ±2% przy obciążeniu q_t £ q <q_s,
  q₂ £ q <q₄

W trakcie eksploatacji wodomierzy o spełnieniu bądź niespełnieniu wymagań metrologicznych decydują błędy graniczne dopuszczalne w użytkowaniu i wynoszące odpowiednio (PN-EN 14154-2 pkt 7.6.5):

• ±10% przy obciążeniu q_min £ q <q_t,
  q₁ £ q <q₂
• ±4% przy obciążeniu q_t £ q <q_s,
  q₂ £ q <q₄

W przypadku gdy odbiorca wody kwestionuje wskazania wodomierza, nie jest możliwe stwierdzenie tego faktu w miejscu zabudowy przyrządu. Niezbędne jest wymontowanie takiego wodomierza i wykonanie ekspertyzy metrologicznej na wyspecjalizowanym stanowisku pomiarowym [16].

Kiedy legalizacja wodomierza traci ważność?

W myśl ustawy Prawo o miarach [1] legalizacja traci ważność, a więc przyrząd pomiarowy nie może być dalej używany, jeśli:

1. stwierdzono, że przyrząd nie spełnia wymagań, tj. przekroczone zostały błędy graniczne dopuszczalne w użytkowaniu,
2. przyrząd pomiarowy uległ uszkodzeniu (w tym doszło do jego zatrzymania – bez względu na przyczynę),
3. uszkodzeniu lub zniszczeniu uległy cechy legalizacji i/lub cechy zabezpieczające,
4. dokonano zmiany miejsca instalacji lub użytkowania przyrządu pomiarowego, w którym legalizacja została wykonana.

Stwierdzenie przypadku 1 odbywa się na podstawie zapisów ujawnionych w świadectwie ekspertyzy wodomierza. W dokumencie tym urząd miar informuje o spełnianiu lub niespełnianiu przez urządzenie pomiarowe warunków dalszego użytkowania. Urzędnik ma obowiązek:

• wykonania oględzin zewnętrznych, w tym sprawdzenia wlotu i wylotu wodomierza,
• sprawdzenia cechy legalizacyjnej (ważności cechy, braku uszkodzeń, w tym czytelności),
• sprawdzenia błędów metrologicznych urządzenia i odniesienia ich do dopuszczalnych błędów granicznych,
• sprawdzenia stanu liczydła na początku i na końcu badania metrologicznego.

Przypadki 2 i 3 w zasadzie nie wymagają omówienia, poza sytuacją, w której następuje niewytłumaczalny spadek zużycia wody, np. o kilkadziesiąt procent, w stosunku do odczytów poprzednich czy też z analogicznego okresu. W takim wypadku należy wymienić urządzenie pomiarowe i wykonać ekspertyzę zdemontowanego urządzenia. Natomiast przypadek 4 praktycznie nie dotyczy wodomierzy – zarówno legalizacja pierwotna, jak i ponowna nie odbywają się w naszym kraju w miejscu zabudowy tych przyrządów.

Wniosek o ekspertyzę – dobra praktyka

Zarządcy nieruchomości zwracają uwagę, że po wymianie wodomierza głównego wskazania nowego wodomierza są często niższe od wskazań wodomierza kwestionowanego, a świadczy o tym różnica bilansowa odniesiona do sumy wskazań wodomierzy mieszkaniowych.

Sytuacje takie mają miejsce przy jednoczesnym odczycie wskazań wodomierza głównego i wodomierzy mieszkaniowych (np. poprzez systemy zdalnego odczytu: radio, M-Bus czy GSM/GPRS). Jednocześnie świadectwo ekspertyzy wykazuje, że dopuszczalne błędy graniczne nie zostały przekroczone, a wodomierz może być dalej użytkowany.

Jest to możliwe ze względu na szeroki zakres dopuszczalnych błędów granicznych (wspomniane ±10 i ±4%). Istnieje też jednak i druga możliwość: wodomierz został „przygotowany” do ekspertyzy (co jest oczywiście niezgodne z prawem).

O tym, że problem taki może wystąpić w praktyce, świadczyć może pismo jednego z obwodowych urzędów miar do zarządcy pewnej nieruchomości, w którym czytamy m.in., że: wodomierze nie są dostarczane do miejsca wykonywania ekspertyz w opakowaniach zabezpieczających przed niepożądaną ingerencją w ich wskazania, co powoduje możliwość np. ich kilkakrotnego przepłukania. OUM nie jest w stanie stwierdzić, co działo się z danym wodomierzem przed i po wykonaniu ekspertyzy [15].

Za słuszny należy zatem uznać proponowany przez producentów wodomierzy sposób postępowania: wodomierz powinien zostać zdemontowany z instalacji, z zachowaniem szczególnej ostrożności, tj. bez silnych uderzeń, gwałtownych manipulacji itp. (…) nie wolno dopuścić, aby wodomierz przesyłany do ekspertyzy uległ wysuszeniu. W tym celu bezpośrednio po jego demontażu z instalacji wodociągowej należy założyć kapiszony z tworzywa na wlot i wylot wodomierza, starając się, aby z wodomierza wylała się możliwie minimalna ilość wody. Tak zabezpieczony wodomierz dodatkowo należy umieścić w szczelnie zamkniętym opakowaniu, które należy opieczętować przez zaklejenie taśmą klejącą i naniesienie oznaczeń (pieczęć) przekazującego wraz z podpisem, naniesionych w sposób trwały [14].

Aby mieć pewność, że powierzone urzędowi miar badanie wodomierza dotyczyć będzie urządzenia bezpośrednio zdjętego z sieci, warto wykonać dodatkowo jeszcze kilka innych czynności:

• zdjęcie wodomierza oraz jego pakowanie i wysyłka muszą się odbywać w obecności obydwu zainteresowanych stron – zarządcy nieruchomości i dostawcy wody,
• należy wykonać zdjęcia wlotu i wylotu wodomierza oraz liczydła i sprawdzić stan cech legalizacyjnych,
• należy unikać firm pośredniczących i wysłać wodomierz bezpośrednio do urzędu miar – urządzenie trzeba traktować jako dowód w sprawie.

Bardzo przydatne byłoby uruchomienie przez Główny Urząd Miar wspólnej dla wszystkich urzędów obwodowych bazy danych o ekspertyzach. Pozwoliłoby to uniknąć podwójnych ekspertyz tego samego wodomierza z „praktycznie identycznym stanem”. Zdarzały się bowiem przypadki, że w jednym świadectwie ekspertyzy wodomierz nie spełniał wymagań określonych przepisami, a w innym przypadku już spełniał. A przecież ilość dostarczonej do nieruchomości wody ustala się na podstawie wskazania wodomierza głównego, w przypadku jego braku – w oparciu o przeciętne normy zużycia wody.

Koszty nabycia, zainstalowania i utrzymania wodomierza głównego ponosi przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, które jednocześnie zostało zobowiązane do wyboru takiego typu wodomierza, który nie powinien systematycznie wykazywać błędów zbliżonych do błędu granicznego dopuszczalnego (MPE), a wskazania wodomierza nie mogą systematycznie faworyzować jednej ze stron [10].

Należy również podkreślić fakt, że w normie PN-EN-14154 [6] jednym z kryteriów doboru wielkości i typu wodomierza jest możliwość osadzania się substancji z roztworu wewnątrz tego przyrządu – kwestia ta nie była dotychczas uwypuklona w żadnym akcie prawnym.

Powyższe aspekty obligują przede wszystkim przedsiębiorstwa wodociągowe, ale również zarządców nieruchomości do zgłaszania wodomierzy do badań po okresie eksploatacji i oceny ich parametrów metrologicznych w celu wyboru optymalnego rozwiązania dla konkretnego systemu wodociągowego i strefy zasilania.

Jakość wody, a przede wszystkim parametry osadowe, z twardością na czele, stanowi również poważny problem w metrologii wodomierzy. Przykładem niech będzie zjawisko zatrzymywania się wodomierzy przy twardości ogólnej wody na poziomie 390–450 mg CaCO₃/dm³.

Kiedy wodomierz nie spełnia wymagań

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowego działania wodomierza – na podstawie zapisu w ekspertyzie – nie może być on dalej stosowany, a ilość pobranej wody ustala się zawsze na podstawie zużycia w minionym okresie, zgodnie z zapisami rozporządzenia w sprawie określania taryf [8].

Rozporządzenie to w § 18 ust. 2 określa trzy sposoby ustalania ilości pobranej wody:

• na podstawie średniego zużycia w okresie 3 miesięcy przed stwierdzeniem niesprawności wodomierza,
• na podstawie średniego zużycia w analogicznym okresie roku ubiegłego,
• jako iloczyn średniomiesięcznego zużycia wody w roku ubiegłym i liczby miesięcy nieprawidłowego działania wodomierza.

W sytuacji gdy wodomierz został nieprawidłowo zamontowany, nie stosuje się przepisów rozporządzenia w sprawie określania taryf. Ilość wody i rekompensatę ustala się wówczas podczas negocjacji pomiędzy przedsiębiorstwem wodociągowym a odbiorcą, gdyż nie istnieją przepisy regulujące tę kwestię.

W myśl przytoczonych wcześniej zapisów obie strony mogą zgłosić wodomierz do ekspertyzy w razie podejrzenia, że przestał on spełniać wymagania metrologiczne. Właściciel wodomierza ma prawo do wyliczenia rekompensaty za nadmierzoną lub niedomierzoną wodę.

Należy zwrócić uwagę, że sposób obliczania rekompensaty nie zależy w praktyce od błędów wskazań urządzenia poddanego ekspertyzie. Przeprowadzenie wyliczeń na podstawie jednej z metod podanych w rozporządzeniu stanowi czasem duży problem.

Liczba miesięcy niesprawnego działania wodomierza jest w wielu przypadkach niemożliwa do określenia. Optymalne wydaje się być w takim wypadku ustalenie korekty na podstawie obserwacji zużycia wody w roku poprzedzającym (analogicznym) stwierdzenie niesprawności wodomierza.

Jednocześnie Ministerstwo Infrastruktury wyraża opinię, że reklamacji podlega cały okres wadliwego działania wodomierza, a jeśli nie jest on znany, przyjąć należy okres od ostatniego niekwestionowanego odczytu wodomierza do jego wymiany na działający prawidłowo. Nie oznacza to jednak, że w sytuacji gdy zarządca nieruchomości rozlicza mieszkańców np. raz na trzy miesiące, a przedsiębiorstwo wodociągowe raz na miesiąc, należy uznać, że to dłuższy okres powinien być uwzględniony przy obliczaniu korekty.

Ze względu na trudności w przeprowadzaniu powyższych wyliczeń proponuje się uwzględnienie metody opartej na wykonaniu pomiarów na podłączeniu, którego wodomierz zakwestionowano, w powiązaniu z błędami metrologicznymi wykazanymi w świadectwie ekspertyzy.

W praktyce mogłoby to być przeprowadzane na dwa sposoby:

• Sposób I:
  - monitoring podłączenia wodociągowego,
  - obliczenie ilości wody mierzonej w przedziałach charakterystycznych (przedziały te tworzą wartości strumieni objętości charakterystyczne dla danego wodomierza),
  - obliczenie ilości wody niedomierzanej/nadmierzanej przez wodomierz w momencie jego zdjęcia,
  - obliczenie ilości wody niedomierzanej/nadmierzanej od momentu montażu wodomierza kwestionowanego, przy założeniu, że błędy wskazań dla charakterystycznych strumieni objętości wynoszą na początku 0,
  - cofnięcie się w obliczeniach do prawdopodobnego momentu przekroczenia dopuszczalnych błędów granicznych.
• Sposób II:
  - analiza różnicy bilansowej pomiędzy wodomierzem głównym i sumą wskazań wodomierzy mieszkaniowych (przy założeniu jednoczesności odczytu wodomierzy).

Wnioski

Obowiązujące przepisy prawne są nieprecyzyjne i trudno jest je zinterpretować w razie konfliktu między przedsiębiorstwem wodociągowym a zarządcą danej nieruchomości. Należy zatem rozważyć ich zmianę, a także uwzględnienie metod obliczania ilości zużytej wody opartych na rzeczywistych wynikach pomiaru i błędach wykazanych w świadectwie ekspertyzy.

Konieczne jest także wdrożenie działań zmierzających do zwiększenia poprawności wykonywania ekspertyz poprzez ustalenie warunków przekazania kwestionowanego urządzenia do urzędu miar oraz sprecyzowanie czynności, które należy podjąć przy oględzinach zewnętrznych.

Upowszechnienie zdalnych odczytów wskazań wodomierzy mieszkaniowych i wodomierza głównego w powiązaniu z obliczaniem różnicy bilansowej i wskaźnika jednostkowego zużycia wody może zasadniczo skrócić czas wykrycia nieprawidłowości we wskazaniach tych przyrządów.

Literatura

1. Ustawa Prawo o miarach z dnia 11 maja 2001 r. (DzU nr 63/2001, poz. 636, ze zm., szczeg. DzU nr 141/2004, poz. 1493).
2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 7 stycznia 2008 r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych (DzU nr 5/2008, poz. 29).
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie rodzajów przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli (DzU nr 3/2008, poz. 13).
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 października 2007 r. w sprawie wymagań, którym powinny odpowiadać wodomierze, oraz szczegółowego zakresu sprawdzeń wykonywanych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrządów pomiarowych (DzU nr 209/2007, poz. 1513).
5. PN-ISO 4064-1:1997 Pomiar objętości wody w przewodach. Wodomierze do wody pitnej zimnej. Wymagania.
6. PN-EN 14154 Wodomierze. Cz. 1, 2 i 3.
7. Uchwała nr LIII/615/06 Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 23 stycznia 2006 r. w sprawie regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego nr 56, poz. 628).
8. Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzenie ścieków (DzU nr 127/2006, poz. 886).
9. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (DzU nr 169, poz. 1386).
10. PN-EN 14154-1 Wodomierze. Część 1: Wymagania ogólne.
11. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 16 sierpnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasadniczych wymagań dla przyrządów pomiarowych (DzU nr 163/2010, poz. 1103).
12. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Polityki Społecznej z dnia 20 lutego 2004 r. (DzU nr 40/2004, poz. 360).
13. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 października 2007 r. w sprawie wymagań, którym powinny odpowiadać wodomierze, oraz szczegółowego zakresu sprawdzeń wykonywanych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrządów pomiarowych (DzU nr 209/2007, poz. 1513).
14. Mirometr, DTR W001 z 1.10.2011 r.
15. Pismo w archiwum autora.
16. Tuz P.K., Dobór i eksploatacja wodomierzy – stan prawny (cz. 1 i 2), „Rynek Instalacyjny” nr 5 i 6/2009.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!