Kompetencje pracowników w sektorze gospodarki wodno-ściekowej

Luka pokoleniowa się pogłębia

Badania przeprowadzone na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w 2021 roku wskazały, że połowa pracodawców spośród tych, którzy szukali nowych pracowników, miała w ciągu roku (od maja 2020 do maja 2021) problemy ze znalezieniem odpowiednich osób do pracy [1].

Problemy z rekrutacją dotyczyły najczęściej takich stanowisk, jak monter sieci wodno-kanalizacyjnych, elektryk czy operator ujęć i stacji uzdatniania wody. Przyczyn tej sytuacji upatrywano najczęściej w małym zainteresowaniu daną ofertą pracy oraz zgłaszaniu się kandydatów niespełniających oczekiwań pracodawcy.

Eksperci Rady ds. Kompetencji w Sektorze Gospodarki Wodno-Ściekowej [2] zwracają uwagę na pogłębiającą się w wyniku tego lukę pokoleniową.

Wskazują ponadto m.in. na niedostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb sektora oraz niedostateczne ukierunkowanie nauczania na umiejętności praktyczne. Kwestią podnoszoną od lat, i wciąż stanowiącą wyzwanie, jest brak wystarczającej współpracy między przedsiębiorcami a instytucjami edukacyjnymi. Problemem jest także niska efektywność uczenia się przez całe życie oraz doradztwa zawodowego.

Zintegrowany System Kwalifikacji i sektorowe ramy kwalifikacji

Rozwiązaniem, które ma służyć rozwojowi kompetencji i wspierać uczenie się również po zakończeniu edukacji w szkole czy na studiach, jest Zintegrowany System Kwalifikacji. Umożliwia on porównywanie kwalifikacji nadawanych w naszym kraju i w innych krajach Unii Europejskiej poprzez odniesienie ich do poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji, a za jej pośrednictwem do poziomów Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Każdy z poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji jest opisany za pomocą ogólnych stwierdzeń dotyczących wymagań w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, które muszą spełniać osoby posiadające kwalifikacje danego poziomu.

W Polsce funkcjonuje dodatkowo unikatowe w skali europejskiej rozwiązanie – sektorowe ramy kwalifikacji. Są one opisem poziomów kwalifikacji funkcjonujących w danym sektorze lub branży i stanowią uszczegółowienie Polskiej Ramy Kwalifikacji. Ich poziomy odpowiadają kolejnym poziomom Polskiej Ramy Kwalifikacji, a jednocześnie uwzględniają specyfikę danej branży lub sektora, dzięki czemu są bardziej czytelne dla podmiotów rynkowych.

Dotychczas opracowano 17 sektorowych ram kwalifikacji, m.in. dla sektora budownictwa, rolnictwa, energetyki czy gospodarki odpadami. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Gospodarki Wodno-Ściekowej i Rekultywacji.

Wspólny język to podstawa

Sektorowa rama kwalifikacji (SRK) to zbiór kluczowych kompetencji wykorzystywanych w danej branży. Są one uporządkowane i opisane w wystandaryzowany sposób. Umożliwia to porównywanie kompetencji i ich wykorzystywanie do formułowania wymagań dla poszczególnych zadań zawodowych czy stanowisk pracy. Pierwotnie sektorowe ramy kwalifikacji miały być wykorzystywane przede wszystkim do przypisywania nowo powstającym kwalifikacjom rynkowym poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji. Obecnie widać wyraźnie, że mogą z nich korzystać również:

• pracodawcy,
• doradcy zawodowi,
• osoby uczące się,
• instytucje edukacyjne,
• instytucje szkoleniowe,
• instytucje certyfikujące i walidujące,
• organizacje działające na rzecz sektora.

Sektorowa rama kwalifikacji tworzona jest przez zespół ekspertów, w którym istotny głos należy do przedsiębiorców z danego sektora. Odzwierciedla więc realne, zarówno aktualne, jak i przyszłe, wymagania pracodawców wobec kompetencji pracowników i kandydatów do pracy. Jednocześnie zawarte w SRK kompetencje są odpowiednio uporządkowane, podzielone według kategorii: wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, ułożone zgodnie ze stopniem złożoności i pogrupowane w obszary tematyczne. Umożliwia to korzystanie z dokumentu przez osoby, które nie są fachowcami w danej branży, ale realizują na jej rzecz usługi edukacyjne, szkoleniowe, doradcze czy związane z zarządzaniem zasobami ludzkimi.

Impuls do doskonalenia programów kształcenia i szkolenia

Znalezienie sposobu mówienia o kompetencjach, których potrzebują pracodawcy, to dopiero punkt wyjścia. Ważne, aby na te potrzeby odpowiedziały instytucje zajmujące się edukacją, zarówno formalną, jak i pozaformalną, czyli uczelnie, szkoły czy firmy szkoleniowe. Również tutaj z pomocą może przyjść sektorowa rama kwalifikacji.

Zapisy sektorowej ramy kwalifikacji można wykorzystać do precyzyjnego określenia oczekiwań pracodawców czy diagnozy potrzeb szkoleniowych konkretnych osób czy zespołów. SRK może wspierać przeprowadzanie rozmów i wywiadów, jak również tworzenie bardziej zaawansowanych narzędzi, ankiet, testów itp. SRK może również wesprzeć tworzenie oferty edukacyjnej. W szczególności:

• ujęcie w SRK wszystkich specyficznych dla sektora kompetencji ułatwia zbudowanie kompletnego programu kształcenia, szkolenia czy oferty programu rozwojowego dla przedsiębiorstwa, SRK może też pomóc zweryfikować kompletność już utworzonego programu;
• ułożenie kompetencji w SRK według rosnącego stopnia złożoności ułatwia tworzenie ścieżki edukacyjnej poprzez zaprojektowanie kolejnych modułów/stopni danego kursu czy szkolenia, obejmujących coraz bardziej złożone zagadnienia;
• pogrupowanie kompetencji według kategorii wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych ułatwia dobór metod rozwijania poszczególnych kompetencji czy ich weryfikacji. Kompetencji odwołujących się do wiedzy, czyli znajomości określonego zbioru faktów, definicji, metod czy technologii, można uczyć metodami wykładowymi, a sprawdzać np. podczas testu. Kompetencje, które dotyczą umiejętności, wymagają ćwiczenia, czyli samodzielnego wykonania zadania w warunkach symulowanych, np. na warsztatach szkolnych, czy w warunkach rzeczywistych – w zakładzie pracy.

Wsparcie praktyk i staży dla uczniów i studentów

Kwestią, na którą zwracają uwagę pracodawcy, jest niedostateczny nacisk na rozwijanie u uczniów i studentów praktycznych umiejętności. Proces kształcenia realizowany w szkołach i na uczelniach nie zawsze jest w stanie odpowiedzieć na to zapotrzebowanie. Sposobem radzenia sobie z tym problemem może być natomiast poprawa efektywności praktyk i staży dla uczniów i studentów.

Sektorowa rama kwalifikacji może być niezwykle przydatna w całym procesie projektowania i realizacji praktyk i staży: od ich zaplanowania, poprzez ocenę rezultatów i dokumentowanie. Zapisy SRK mogą stanowić podstawę do zbudowania wymagań kompetencyjnych dla poszczególnych zadań zawodowych. Pracodawca może następnie na ich podstawie określić minimalne wymagania stawiane uczniom czy studentom przyjmowanym na staż/praktykę. Jednocześnie, w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla wszystkich stron: stażysty, szkoły lub uczelni oraz pracodawcy, można doprecyzować kompetencje, które będą rozwijane w trakcie stażu/praktyki. Działa to mobilizująco zarówno na stażystę, jak i przydzielonego mu opiekuna. Łatwiejsza jest też późniejsza weryfikacja postępów, a w zaświadczeniu o ukończeniu stażu/praktyki w prosty sposób można zawrzeć zdobyte umiejętności zawodowe. Taki dokument ma zdecydowanie większą wartość dla osoby uczącej się, może też być elementem portfolio przedstawianego przyszłemu pracodawcy.

Przykładowo przeprowadzone w 2019 roku pilotażowe wdrożenie Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Przemysłu Mody potwierdziło użyteczność zapisów sektorowej ramy kwalifikacji przy planowaniu praktyk i staży zawodowych. W ramach pilotażu przygotowano i przetestowano m.in. modułowe programy dla wybranych stanowisk pracy. Warto zauważyć, że mechanizmy zaprojektowane na potrzeby staży i praktyk dla uczniów i studentów mogą być z powodzeniem wykorzystywane przy organizacji staży dla osób bezrobotnych lub programów wdrożeniowych dla nowo przyjmowanych pracowników.

Budowanie wizerunku przedsiębiorstwa i całej branży

Sektorowa rama kwalifikacji, ułatwiająca określanie wymagań kompetencyjnych dla poszczególnych zadań, procesów czy stanowisk pracy, może być niezwykle użyteczna dla przedsiębiorców. Potwierdziło to pilotażowe wdrożenie SRK dla Sektora Nieruchomości [3].

SRK nie tylko zwiększa efektywność procesów zarządzania zasobami ludzkimi, ale może również stanowić narzędzie do budowania wizerunku firmy. Oparcie komunikatu dla klientów, partnerów biznesowych czy organów nadzoru na kompetencjach, które posiadają pracownicy, przyczynia się do wzmocnienia wizerunku przedsiębiorstwa, a w dłuższym okresie sprzyja profesjonalizacji świadczonych w sektorze usług. Sektorowa rama kwalifikacji odzwierciedla wszystkie kluczowe dla sektora kompetencje, od umiejętności najprostszych po znajomość i umiejętność wykorzystania zaawansowanych urządzeń i technologii. Pokazuje w ten sposób osobom uczącym się i poszukującym zatrudnienia w sektorze szereg możliwości rozwoju, dzięki czemu zwiększa atrakcyjność branży jako potencjalnego miejsca pracy.

Możliwość aktywnego włączenia się w prace nad SRK branży wod-kan

Prace nad Sektorową Ramą Kwalifikacji dla Sektora Gospodarki Wodno-Ściekowej i Rekultywacji trwają. Biorąc pod uwagę możliwości, jakie da opracowany dokument, warto śledzić działania zespołu ekspertów zaangażowanych w jego stworzenie. Wszyscy zainteresowani mogą też wziąć aktywny udział w konsultacjach wstępnej wersji sektorowej ramy kwalifikacji. Twórcom ramy zależy na poznaniu opinii szerokiego grona specjalistów i uwzględnieniu w pracach różnych perspektyw. Pomoże to w stworzeniu dokumentu odzwierciedlającego realne potrzeby branży. Dzięki temu sektorowa rama kwalifikacji będzie mogła się stać użytecznym narzędziem wspierającym działania na rzecz coraz lepszego dopasowania kompetencji pracowników do oczekiwań pracodawców.

Literatura

1. Urbanowicz Paulina, Kania Iwona, Kornecki Janusz, Krukowski Marcin, Jelec Paweł, Branżowy Bilans Kapitału Ludzkiego. Branża gospodarki wodno-ściekowej i rekultywacji. Raport z I edycji badań, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2021
2. Kuśmierz Agnieszka, Ramm Klara, Lutowska Anna, Gołębiewski Adam, Charakterystyka sektora gospodarki wodno-ściekowej i jego potrzeb w zakresie kompetencji, Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2020
3. Sektorowa Rama Kwalifikacji w Nieruchomościach, http://srkn.administrator24.info/jak-pracodawca-zarzadca-i-posrednik-nieruchomosci-moze-wykorzystac-sektorowa-rame-kwalifikacji/ (dostęp: 18.02.2022)

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!