Znaczenie magazynowania wód opadowych

Stres wodny – coraz większy problem

Stres wodny (stosunek wody pobranej do zasobów wody słodkiej) może być źródłem niepożądanych zjawisk, takich jak np. susza, gdy ilość rocznie pobieranej wody stanowi 25% lub więcej całkowitych zasobów wody słodkiej danego obszaru. Im wyższy jest ten wskaźnik, tym stres wodny większy i rośnie zagrożenie problemami klimatycznymi.

Jak wskazuje Europejska Agencja Środowiska (EEA) w raporcie Water resources across Europe z końca 2021 roku, stres wodny ma istotny wpływ na degradację środowiska i gospodarkę – jego wynikiem są straty ekonomiczne wynoszące ok. 9 mld euro rocznie [1]. Według ONZ w 2018 roku średni światowy poziom poboru zasobów wody słodkiej wynosił 18,4% [2]. Natomiast World Resources Institute zaprezentował pod koniec 2021 roku prognozę, jak wartości te będą się kształtować w 2040 r. Zgodnie z tą analizą, stres wodny Polski znajdzie się w obszarze średniowysokim (medium to high), czyli w przedziale 20–39% [2] (rys. 1).

Wartości te oszacowano przy założeniu, że do tego czasu nie nastąpią istotne zmiany w stosunku do dzisiejszej strategii gospodarowania zasobami wodnymi, a tempo urbanizacji, wzrost demograficzny, zmiany klimatyczne i rozwój gospodarczy utrzymają aktualny trend zmian i dynamikę wzrostu [2]. Z raportu EEA jednoznacznie wynika, że w przypadku Europy tylko powszechne zmiany, zaplanowane na poziomie unijnym i skutecznie wdrażane w każdym z krajów członkowskich, dają nadzieję na odwrócenie tego trendu [1].

Takie działania podejmowane są także w Polsce.

Wykorzystanie wód opadowych pomaga przeciwdziałać suszom

Twórcy projektu ustawy o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom susz [3] wskazują na znaczenie zarówno dużych, jak i mniejszych (ale za to realizowanych na dużą skalę) rozwiązań umożliwiających gromadzenie, zagospodarowanie i wykorzystanie wód opadowych. Podkreślono konieczność rozwoju małej retencji, w szczególności wykorzystującej rozwiązania oparte na przyrodzie z udziałem zielono-niebieskiej infrastruktury, a także ograniczenia zajmowania gruntów i zasklepiania gleby [3]. Wymieniono m.in. inwestycje pozwalające na tworzenie wspomnianej zielono-niebieskiej infrastruktury zarówno na obszarach prywatnych (do 1500 m²), jak i obszarach gminnych (powyżej 1500 m²). Mają powstawać rozwiązania, w ramach których „niebieska” infrastruktura techniczna do gospodarowania wodą deszczową (np. nawierzchnie przepuszczalne lub urządzenia retencyjne) współpracuje z rozwiązaniami „zielonymi” opartymi na roślinności, jak np. oczka wodne, ogrody deszczowe, trawniki i inne tereny zielone. Przykładami zielono-niebieskich rozwiązań (w których rośliny „pracują” w systemach inżynierskich naśladujących lub wspomagających procesy naturalne) są systemy hydrofitowe czy bioretencyjne [3]. Takie podejście współgra ze wskazaniami podanymi w raporcie EEA, który wśród zalecanych działań obok zwiększania efektywności wykorzystania wody (np. w rolnictwie) podaje realizację strategii na rzecz bioróżnorodności (do 2030 roku) oraz dążenie do gospodarki obiegu zamkniętego i adaptację do zmian klimatu [1]. Gminna, miejska i indywidualna infrastruktura zielono-niebieska przyczynia się do realizacji wszystkich tych celów.

Projektowane nowe rozwiązania prawne dla miast

Na rosnące znaczenie zielono-niebieskiej infrastruktury w miastach wskazywali także autorzy projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu wzmocnienia klimatycznego wymiaru polityki miejskiej [4]. Podkreślają oni, że wciąż występuje problem niewystarczających środków w budżetach miast na realizację projektów związanych z zielono-niebieską infrastrukturą i różnorodnością biologiczną [4], choć zgodnie z raportem NIK Funkcjonowanie budżetów partycypacyjnych (obywatelskich). Lata 2016­–2018 działania na rzecz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska w skontrolowanych miastach stanowiły 23% realizowanych w miastach zadań i przeznaczono na nie ponad 24,6 mln zł [5]. Nowa ustawa ma pomóc także w rozwoju zielono-niebieskiej infrastruktury poprzez „zazielenienie budżetu partycypacyjnego” [4]. Na pierwszy plan wysuwa się planowana nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym: co najmniej 30% środków wydatkowanych w ramach budżetu obywatelskiego wyodrębnia się na projekty związane z ochroną miejskiego środowiska przyrodniczego, w szczególności na projekty, których realizacja ma prowadzić do poprawy stanu oraz zwiększania powierzchni terenów zieleni (…) [4].

Czytaj też: Od retencji domowej do miast gąbek »

Istotne znaczenie może mieć też nowelizacja Prawa ochrony środowiska, zgodnie z którą dla miast o liczbie mieszkańców powyżej 20 tys. mają być sporządzane miejskie plany adaptacji do zmian klimatu, których celem ma się stać zwiększenie odporności miasta na zmiany klimatu poprzez ograniczenie podatności miasta na zagrożenia związane ze zmianami klimatu [4]. Plany te mają pośrednio wspierać zatrzymanie oraz spowolnienie odpływu wód deszczowych, a także ich retencjonowanie i lokalne wykorzystanie na cele związane z zielenią (w tym zielono-niebieską infrastrukturą) [4].

Warto podkreślić, że w nowej perspektywie finansowej UE przewidywane są środki na opracowanie i realizację miejskich planów adaptacji.
Ułatwienia dla inwestorów i przedsiębiorców

W lutym 2022 r. Rządowe Centrum Legislacji opublikowało wspomniany nowy projekt ustawy o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy, tzw. specustawy suszowej [3]. Zastąpił on poprzedni projekt z 2020 roku [6]. Aktualny projekt zawiera m.in. planowaną nowelizację Prawa wodnego [7] i Prawa budowlanego [8] w zakresie procedur związanych z montażem zbiorników bezodpływowych na wody opadowe i roztopowe.

W obszarze Prawa budowlanego do listy inwestycji niewymagających pozwolenia na budowę, ale wymagających zgłoszenia budowlanego (art. 29) [8] zaproponowano dodanie nowego punktu 6a (po punkcie 6, w którym wskazano zbiorniki bezodpływowe na nieczystości ciekłe o pojemności do 10 m³). Punkt ten miałby obejmować „zbiorniki bezodpływowe na wody opadowe lub wody roztopowe o pojemności do 10 m³” [3].

Natomiast w zakresie Prawa wodnego zaproponowano modyfikację definicji „zwykłego korzystania z wód” (art. 33, ust. 4) poprzez jej rozszerzenie o [3]: pobór wody znajdującej się w rowie oraz stawie, który nie jest napełniany w ramach usług wodnych, ale wyłącznie wodami opadowymi lub roztopowymi lub wodami gruntowymi, znajdującej się w granicach nieruchomości gruntowej stanowiącej własność właściciela, o ile pobór nie narusza interesu osób trzecich (jako punkt 1a) oraz odprowadzanie wód opadowych lub roztopowych w ilości nieprzekraczającej łącznie 5 m³ na dobę do wód lub do urządzeń wodnych lub do ziemi (jako punkt 3a).

Należy przy tym pamiętać, że samo wykonanie urządzeń wodnych (np. przelewów awaryjnych lub wylotu wód deszczowych do gleby w celu rozsączania) wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego [7]. Zbiornik bezodpływowy nie jest wskazany w Prawie wodnym jako urządzenie wodne.

Nie będzie natomiast większej grupy inwestorów płacących „podatek od deszczu”, a właściwie ponoszących „opłatę za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej”. Propozycję znacznego zwiększenia liczby inwestycji objętych tę opłatą zawarto w poprzednim projekcie specustawy [6]. Tak jak do tej pory, opłata ta będzie dotyczyła nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m² na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej i wyłączenia z powierzchni biologicznie czynnej więcej niż 70% powierzchni nieruchomości [7]. Zostaną zatem utrzymane także obecne stawki opłat za tak rozumiane zmniejszenie naturalnej retencji terenowej, wynoszące od 0,50 zł/(m² · rok) przy braku urządzeń do retencji do 0,05 zł/ (m² · rok) w przypadku zastosowania urządzeń retencyjnych o pojemności powyżej 30% odpływu rocznego z powierzchni uszczelnionych trwale związanych z gruntem [9].

Literatura

1. Water resources across Europe – confronting water stress: an updated assessment. EEA Raport 12/2021, https://www.eea.europa.eu/publications/water-resources-across-europe-confronting (dostęp: 28.02.2022)
2. Armstrong Martin, Where Water Stress Will Be Highest by 2040, https://www.statista.com/chart/26140/water-stress-projections-global/ (dostęp: 28.02.2022)
3. Minister Infrastruktury, Ustawa o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom susz. Projekt z dnia 18 lutego 2022 r., https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12356956 (dostęp: 28.02.2022)
4. Minister Klimatu i Środowiska, Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu wzmocnienia klimatycznego wymiaru polityki miejskiej. Projekt z dnia 19 sierpnia 2021 r., https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12350802 (dostęp: 28.02.2022)
5. Funkcjonowanie budżetów partycypacyjnych (obywatelskich). Lata 2016­–2018, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2019
6. Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Ustawa o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom susz. Projekt z dnia 12 sierpnia 2020 r., https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12337151 (dostęp: 28.02.2022)
7. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (DzU 2017, poz. 1566)
8. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. DzU 2021, poz. 2351)
9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 kwietnia 2021 r. w sprawie jednostkowych stawek opłat za usługi wodne (DzU 2021, poz. 736)

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!