System Białych Certyfikatów po zmianie ustawy

Podstawy prawne

Podstawą prawną systemu Białych Certyfikatów była do 30 września 2016 r. ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej [2], która stanowiła wdrożenie dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych.

Od 1 października 2016 r. podstawą tą jest ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej [1] stanowiąca wdrożenie dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, która zastąpiła dyrektywę 2006/32/WE.

Ustawa z 2011 roku wprowadzona została na z góry określony czas – lata 2011–2016. Aktualna ustawa nie ma ograniczenia terminu ważności, co znaczy, że przewiduje się jej obowiązywanie w dłuższym okresie.

Ustawa określa:

1. zasady opracowania krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej;
2. zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej;
3. zasady realizacji obowiązku uzyskania oszczędności energii;
4. zasady przeprowadzania audytu energetycznego przedsiębiorstwa.

W artykule omawiany jest punkt 3, czyli Rozdział 4 ustawy, w którym ustalono zasady działania systemu, za pomocą którego mogą być wspierane przedsięwzięcia poprawiające efektywność energetyczną u wszystkich odbiorców końcowych. Realizowany będzie dzięki niemu przede wszystkim krajowy cel zmniejszenia zużycia energii.

Nowa ustawa nie zmienia ogólnej koncepcji systemu, wprowadza jednak wiele nowych szczegółowych przepisów, które zmieniają jego działanie w praktyce.

Podstawą systemu jest nałożenie na przedsiębiorstwa sprzedające energię i inne podmioty wymienione w ustawie obowiązku uzyskania oszczędności energii oraz określenie sposobów realizacji tego obowiązku, w tym systemu Białych Certyfikatów.

Zgodnie z ustawą [1] odbiorcy końcowi (czyli wszyscy użytkownicy energii) podejmujący przedsięwzięcia modernizacyjne, w wyniku których uzyskują zmniejszenie zużycia (oszczędność) energii, mogą otrzymać dokument określany jako świadectwo efektywności energetycznej (Biały Certyfikat) o wartości proporcjonalnej do przewidywanej oszczędności energii. Dokument ten mogą sprzedać na giełdzie energii, aby w ten sposób uzyskać zwrot części poniesionych kosztów przedsięwzięcia. Białe Certyfikaty kupowane są przez przedsiębiorstwa energetyczne i przedstawiane Urzędowi Regulacji Energetyki jako dowód realizacji obowiązku uzyskania oszczędności energii.

Ustawa określa, że obowiązek uzyskania oszczędności energii może być realizowany przez określone w ustawie (art. 19) rodzaje przedsięwzięć służące poprawie efektywności energetycznej, a szczegółowo omówione w obwieszczeniu [3].

Czytaj też: Charakterystyka energetyczna budynków mieszkalnych wielorodzinnych w perspektywie wymagań 2017–2021 >>>

Obowiązek uzyskania oszczędności energii

Zgodnie z ustawą [1] przedsiębiorstwa energetyczne i inne podmioty wymienione w ustawie mają obowiązek:

1. zrealizowania przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej u odbiorców końcowych, w wyniku których uzyskuje się oszczędności energii finalnej, potwierdzone audytem efektywności energetycznej, lub
2. uzyskania i przedstawienia prezesowi URE świadectwa efektywności energetycznej.

Ustawa z 2011 roku przewidywała tylko drugą z powyższych możliwości. Pierwsza jest nowym rozwiązaniem ustawy [1], a podanie jej na początku omawianego ustępu ustawy można uznać za ukierunkowanie przedsiębiorstw energetycznych na prowadzenie działalności usługowej dotyczącej poprawy efektywności końcowej u odbiorców, którym sprzedają energię.

Obowiązek uzyskania oszczędności energii dotyczy następujących podmiotów:

1. Przedsiębiorstwa energetyczne sprzedające energię elektryczną, ciepło lub gaz odbiorcom końcowym.
2. Towarowe domy maklerskie w zakresie transakcji realizowanych na giełdzie towarowej na zlecenie odbiorców końcowych.
3. Odbiorcy końcowi będący członkami giełdy towarowej – w zakresie transakcji zawieranych na giełdzie we własnym imieniu (bez udziału domów maklerskich).
4. Odbiorcy końcowi będący członkami giełdowej izby rozrachunkowej – w zakresie transakcji zawieranych poza giełdą.
5. Odbiorcy końcowi sprowadzający gaz z importu – w zakresie ilości gazu zużytego na własny użytek.

Zaliczenie do „podmiotów zobowiązanych” nie tylko przedsiębiorstw energetycznych, ale także towarowych domów maklerskich i odbiorców końcowych będących członkami giełdy towarowej energii lub giełdowej izby rozrachunkowej, a także nabywców gazu z importu jest uzasadnione. Więksi odbiorcy energii nie kupują jej od przedsiębiorstw dystrybucyjnych, ale od producentów w ramach transakcji zawieranych na giełdzie energii za pośrednictwem domów maklerskich lub bezpośrednio, a więc dla ujęcia w systemie wszystkich odbiorców końcowych energii nałożono na te podmioty takie same obowiązki jak na przedsiębiorstwa energetyczne.

Rys. 1 przedstawia schemat systemu zakupu i wynikające z niego obowiązki oszczędzania energii.

Wymienione powyżej „podmioty zobowiązane” mają uzyskać w każdym roku oszczędność energii finalnej w wysokości 1,5% ilości energii, ciepła lub gazu sprzedanych w danym roku odbiorcom końcowym, wyrażoną w tonach oleju ekwiwalentnego (toe). Ustawa określa, że 1 tona oleju ekwiwalentnego (toe) = 41,868 GJ = 11,63 MWh.

Podmioty te zobowiązane są również do corocznego przedstawiania Prezesowi URE dowodów zrealizowania przedsięwzięć służących efektywności w określonym zakresie i mają trzy możliwości realizacji tego obowiązku:

1. Realizacja przedsięwzięcia u odbiorcy końcowego, a następnie przedłożenie Prezesowi URE audytu efektywności energetycznej wraz z oświadczeniem o zrealizowaniu przedsięwzięcia.

Jako realizację przedsięwzięcia należy rozumieć nie działanie w charakterze wykonawcy robót budowlanych i/lub instalacyjnych na zlecenie inwestora, ale działanie jako inwestor zastępczy lub firma ESCO odpowiedzialna za przedsięwzięcie, w tym formalności prawne, kredyty, finansowanie itp. Jest to działanie realizowane poza systemem Białych Certyfikatów.

Przedsiębiorstwo energetyczne może także wykazać realizację przedsięwzięcia u odbiorcy końcowego, przedkładając dowody (oświadczenie i audyt) otrzymane od odbiorcy końcowego upoważnionego do szczególnego trybu działania wg art. 15 ustawy (szczegóły w dalszej części artykułu).

2. Drugą możliwością jest przedstawienie Prezesowi URE świadectw efektywności energetycznej (Białych Certyfikatów) stanowiących dowód zrealizowania przedsięwzięć na rzecz poprawy efektywności energetycznej przez odbiorców końcowych.

3. Zamiast uzyskania oszczędności energetycznej podmiot zobowiązany może także uiścić w NFOŚiGW opłatę zastępczą równoważną wymaganej liczbie toe przy wartości:

• w roku 2016: 1000 zł/toe;
• w roku 2017: 1500 zł/toe;
• w roku 2018 i każdym kolejnym wartość ta jest zwiększana o 5% w stosunku do wysokości opłaty zastępczej ustalonej za rok poprzedni.

Według ustawy z 2011 roku opłata zastępcza mogła dotyczyć nawet całej obowiązującej wielkości oszczędności energii, obecnie tylko części:

• 30% obowiązku za 2016 r.;
• 20% obowiązku za 2017 r.;
• 10% obowiązku za 2018 r.

Podmiot zobowiązany może zapłacić wyższą opłatę zastępczą (stanowiącą większy %), niż wskazano powyżej, jeżeli wykaże, że nie mógł zakupić Białych Certyfikatów z powodu niewystarczającej liczby ofert sprzedaży, lub gdy oferowana cena była wyższa od jednostkowej opłaty zastępczej.

Tabela 1 przedstawia wymienione powyżej możliwości wypełnienia obowiązku oszczędzania energii, sposoby realizacji tego obowiązku oraz dokumenty, które przedsiębiorstwo energetyczne (podmiot zobowiązany) przedstawia Prezesowi URE jako dowód zrealizowania obowiązku.

Wypełnienie obowiązku nałożonego na przedsiębiorstwa wymagać będzie poniesienia przez nie kosztów realizacji przedsięwzięć lub zakupu świadectw albo zapłacenia opłaty zastępczej. W związku z tym ustawa przewiduje, że przedsiębiorstwa są upoważnione do podwyżki cen energii w granicach określanych przez URE.

Czytaj też: Wpływ warunków klimatycznych i obciążenia cieplnego budynku na efektywność energetyczną pomp ciepła powietrze/woda z płynną regulacją mocy >>>

Działanie systemu Białych Certyfikatów

Działanie systemu świadectw energetycznych, czyli Białych Certyfikatów, można podzielić na kilka kolejnych kroków (tabela 2).

Przepływy finansowe w systemie Białych Certyfikatów obrazuje rys. 2.

Przedsiębiorstwo energetyczne uzyskuje wpływy z podwyżki opłat za energię, a ponosi koszty zakupu Białych Certyfikatów – gdy ich nie wystarcza, wpłaca do NFOŚiGW opłatę zastępczą. Sprzedaż certyfikatów jest wpływem dla ich posiadaczy, którzy zrealizowali przedsięwzięcia efektywności energetycznej.

Wniosek o wydanie Białego Certyfikatu może dotyczyć przedsięwzięcia z przewidywaną oszczędnością energii co najmniej 10 toe średnio w roku (art. 20).

Świadectwo efektywności energetycznej nie może dotyczyć:

1. przedsięwzięć, na które przyznano premię termomodernizacyjną;

2. jeżeli przyznanie świadectwa spowoduje przekroczenie dopuszczalnej wysokości pomocy publicznej na to przedsięwzięcie, przyjmując, że wartość z tego świadectwa stanowi iloczyn wielkości oszczędności i kwoty 1500 zł/toe.

Według ustawy z 2011 roku wnioski o wydanie Certyfikatu mogły dotyczyć nie tylko przedsięwzięć planowanych do realizacji, ale także już zakończonych. Obecnie wnioski mogą dotyczyć tylko przedsięwzięć planowanych. W okresie przejściowym do 30 września 2017 r. można jeszcze zgłaszać przedsięwzięcia już zakończone, pod warunkiem, że zakończono je nie wcześniej niż 1 stycznia 2014 r.

Zgłoszenie do Prezesa URE wniosku o wydanie świadectwa efektywności energetycznej stanowi zobowiązanie dotyczące uzyskania zadeklarowanej oszczędności energii w zadeklarowanym terminie. Po wystawieniu przez URE świadectwa podjęte zobowiązanie staje się prawnie obowiązującym i jest nieodwołalne. Ustawa nie przewiduje możliwości ani procedury wycofania lub zmiany podjętego zobowiązania.

W przypadku gdy w wyniku realizacji przedsięwzięcia uzyskana oszczędność energii będzie niższa od zadeklarowanej (może to stwierdzić sam inwestor albo autor audytu wykonanego po realizacji, albo weryfikator powołany przez URE), zgodnie z art. 28 ustawy podmiot, któremu przyznano świadectwo, jest obowiązany w terminie 6 miesięcy uzyskać i przedstawić do umorzenia Prezesowi URE świadectwo o wartości energii stanowiącej różnicę pomiędzy ilością określoną w przyznanym mu świadectwie a ilością zaoszczędzoną.

W nowej ustawie [1] wprowadzono bardzo istotne zmiany w działaniu systemu, które tworzą korzystne warunki dla odbiorców energii chcących uzyskać pomoc finansową na realizację przedsięwzięć:

1. wnioski o wydanie Białych Certyfikatów przyjmowane są w trybie ciągłym, a nie w ramach przetargów ogłaszanych raz w roku;
2. Prezes URE zobowiązany jest do wydania Białego Certyfikatu w ciągu 45 dni od złożenia wniosku (poprzednio termin nie został określony, trwało to 10 miesięcy i dłużej);
3. błędy popełnione we wniosku można poprawić na wezwanie URE; poprzednio każdy, nawet drobny formalny błąd był podstawą do odrzucenia wniosku.

Należy zwrócić uwagę, że:

1. pomoc finansową w ramach systemu uzyskuje się po zrealizowaniu przedsięwzięcia, a więc inwestor realizuje je z własnych funduszy lub z kredytu, a dopiero po realizacji uzyskuje ekwiwalent finansowy ze sprzedaży świadectwa;
2. kwota pomocy finansowej zależy od ceny sprzedaży świadectwa (certyfikatu), a ta od popytu i podaży świadectw zgłoszonych na giełdę. Cena nie przekroczy jednostkowej wartości opłaty zastępczej, ale może być od niej znacznie niższa.

Warto przeczytać: Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki - projektowanie i wykonawstwo E-Book [PDF] >>>

Szczególny tryb realizacji obowiązku uzyskania oszczędności energii przez wybraną grupę przedsiębiorstw

W ustawie [1] przewidziano szczególny tryb realizacji obowiązku uzyskania oszczędności energii przez określoną w ustawie grupę przedsiębiorstw. Dotyczy to odbiorcy końcowego, który:

1. w roku poprzedzającym realizację obowiązku oszczędzania energii zużył nie mniej niż 100 GWh energii elektrycznej;
2. wykonuje działalność gospodarczą oznaczoną kodami PKD wymienionymi w ustawie;
3. zakończył po 1 stycznia 2014 r. przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej, ograniczając zużycie energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego o co najmniej 10 toe średnio w ciągu roku.

Taki odbiorca końcowy przedkłada przedsiębiorstwu energetycznemu sprzedającemu mu energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny oświadczenie o zrealizowaniu przedsięwzięcia zawierające określenie ilości energii finalnej wyrażonej w toe, zaoszczędzonej średnio w ciągu roku w wyniku realizacji przedsięwzięcia. Do oświadczenia dołącza audyt efektywności energetycznej potwierdzający uzyskaną oszczędność energii.

Jeżeli ilość energii zaoszczędzonej przez danego odbiorcę końcowego jest większa niż niezbędna do wykonania w danym roku przez przedsiębiorstwo energetyczne obowiązku obliczonego od ilości energii zakupionej w danym roku od tego odbiorcy końcowego, to odbiorca może w kolejnych latach przedstawić oświadczenia zawierające dane dotyczące tego samego przedsięwzięcia.

W opisanym przypadku:

1. przedsiębiorstwo energetyczne otrzymuje bez procedury systemu Białych Certyfikatów (zapewne na podstawie umowy) oświadczenie, które przedstawia Prezesowi URE podczas rozliczania obowiązku uzyskania oszczędności energii;
2. możliwe jest wykazanie oszczędności energii z tytułu realizacji przedsięwzięć już zrealizowanych, jeżeli zakończenie realizacji nastąpiło po 1 stycznia 2014 roku.

Audyty efektywności energetycznej

W przypadku wszystkich sposobów realizacji obowiązku uzyskania oszczędności energii niezbędnym działaniem jest opracowanie audytu efektywności energetycznej, w którym określa się wielkość oszczędności energii uzyskiwanych w wyniku realizacji przedsięwzięć.

Ustawa [1] przewiduje sporządzanie audytów efektywności energetycznej w kilku różnych sytuacjach związanych z realizacją obowiązku uzyskania oszczędności energii. Są to:

1. Audyt sporządzany przed realizacją przedsięwzięcia, który jest składany w URE wraz z wnioskiem o wydanie świadectwa efektywności energetycznej, stanowiący uzasadnienie przewidywanej do uzyskania oszczędności energii;
2. Audyt sporządzany po zrealizowaniu przedsięwzięcia, który jest składany w URE wraz z oświadczeniem o zrealizowaniu przedsięwzięcia, na które wydano świadectwo, stanowiący potwierdzenie, że deklarowana oszczędność energii została osiągnięta;
3. Audyt dla przedsięwzięcia już zrealizowanego składany w URE przez przedsiębiorstwo energetyczne, gdy wypełniło ono obowiązek oszczędzania energii poprzez realizację przedsięwzięcia u odbiorcy końcowego. W okresie przejściowym (do 30 września 2017) ten rodzaj audytu może być także składany w URE przez odbiorców końcowych wraz z wnioskiem o wydanie świadectwa efektywności energetycznej jako uzasadnienie wielkości oszczędności energii uzyskanej w przedsięwzięciu zakończonym po 1 stycznia 2014 r.

Ustawa określa, że szczegółowe wymagania dotyczące sposobu sporządzania audytów efektywności energetycznej ustalane są na drodze rozporządzenia – aktualnie jest to akt prawny z 2012 roku [4], który do 30 września 2017 r. zastąpiony zostanie przez nowe rozporządzenie Ministra Energetyki.

Literatura

1. Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (DzU 2016, poz. 831).
2. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (DzU nr 94/2011, poz. 551, z późn. zm.).
3. Obwieszczenie Ministra Energii z dnia 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej (M.P. 2016, poz. 1184).
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności energetycznej oraz metody obliczania oszczędności energii (DzU 2012, poz. 962).
5. Robakiewicz M., Audyty efektywności energetycznej i audyty energetyczne przedsiębiorstw, Biblioteka Fundacji Poszanowania Energii, Warszawa 2016.

Czytaj też: Wskaźnik zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną a optymalizacja kosztów >>>

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!