Pompownie stałych urządzeń gaśniczych wodnych – nomenklatura

W branży ochrony przeciwpożarowej w zależności od zastosowanej nazwy zmienia się zamierzone zastosowanie wyrobu budowlanego, a często również wymagania prawne go dotyczące (dotyczy np. hydroforów), dlatego nazewnictwo jest tu bardziej istotne niż np. w branży sanitarnej. Zagadnienia związane ze stałymi urządzeniami gaśniczymi wymagają znajomości prawa oraz obowiązujących norm i standardów, dlatego w celu poprawnej interpretacji przepisów konieczne jest odwoływanie się do definicji powołanych w normach, ustawach i rozporządzeniach.

W obowiązującym rozporządzeniu dotyczącym wyrobów budowlanych [1] wprowadzone zostały nowe terminy odnoszące się do wyrobów objętych obowiązkiem wydania krajowej deklaracji właściwości użytkowych [2]. W zakresie stałych urządzeń gaśniczych wodnych najważniejsze zmiany zostały wprowadzone w grupie 10 w kontekście pompowni przeciwpożarowych i pomp pożarowych oraz ich elementów składowych [3], a największą niespodzianką jest wprowadzenie pojęcia „pompy do instalacji wodociągowych przeciwpożarowych”. 

Pompy pożarowe

„Pompy pożarowe” (ang. fire pump/series fire pump unit [4]/packages [5]) to termin bardzo ogólny i nie sposób podać ich jedną definicję. W zależności od wytycznych, standardów i norm pompą pożarową może być każda pompa, która spełni odpowiednie wymagania odnoszące się zawsze co najmniej do charakterystyki zasadniczej urządzenia, konstrukcji i napędu. Ze względu na szeroki zakres pojęcia zamierzone zastosowanie tych wyrobów obejmuje wszystkie pompy i zestawy biorące jakikolwiek udział w zasilaniu wodą urządzeń wykorzystywanych do tłumienia bądź gaszenia pożaru.

Zgodnie z definicją standardu NFPA [4] są to pompy zapewniające wydatek oraz ciśnienie przeznaczone specjalnie do ochrony przeciwpożarowej. Jednostka pompowa (ang. fire pump unit) składa się z połączonych ze sobą: pompy pożarowej, napędu, sterownika i akcesoriów.

Zestaw jednostek pompowych składa się z połączonych szeregowo jednostek, gdzie pierwsza pobiera wodę ze źródła zaopatrzenia w wodę, a każda kolejna podnosi ciśnienie generowane przez poprzednią pompę.

Amerykański standard [5] instytucji certyfikującej wyroby FM Approvals, będącej częścią organizacji ubezpieczeniowej FM Global, definiuje pompy pożarowe jako pompy dostarczające wodę do instalacji przeciwpożarowych, natomiast zestaw pomp pożarowych ma się składać z połączonych ze sobą, wymienionych w standardzie podzespołów, do których należą m.in. pompa pożarowa, napęd, sterownik, odpowietrznik.

Norma PN-EN 12845 [6] nie używa określenia „pompy pożarowe”, a jedynie stawia wymagania wyrobom budowlanym nazwanym ogólnie „pompy”. Rozporządzenie [7] traktuje pompy w pompowniach przeciwpożarowych jako urządzenia przeciwpożarowe, dla których warunkiem dopuszczenia do użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich prób i badań potwierdzających prawidłowość działania, a za pompownię przeciwpożarową można uważać pompownię zasilającą w wodę instalację lub sieć wodociągową przeciwpożarową. 

Zgodnie z zapisami krajowej oceny technicznej [8,9]: „Pompy pożarowe są przeznaczone do podnoszenia ciśnienia wody w stałych urządzeniach gaśniczych wodnych”. Zatem na podstawie powyższych definicji pompami pożarowymi lub zestawami pomp pożarowych można nazwać dowolne pompy hydrauliczne zasilające w wodę instalacje, lub sieci wodociągowe przeciwpożarowe, spełniające określone wymagania norm, wytycznych, standardów lub innych dokumentów oceny w zakresie zasadniczych charakterystyk. Zgodnie z tą definicją nie ma znaczenia, czy pompy przeznaczone są do zasilania instalacji tryskaczowych, zraszaczowych, mgły wodnej, instalacji hydrantowych czy innych instalacji ppoż.

Pompy do instalacji wodociągowych przeciwpożarowych 

„Wodociągowa instalacja przeciwpożarowa”, tak jak wszystkie inne terminy zawarte w rozporządzeniu [1], nie ma omówionej definicji. Rozporządzenie nie definiuje również, gdzie kończy się wodociągowa sieć przeciwpożarowa, a zaczyna wodociągowa instalacja przeciwpożarowa, ani nie podaje żadnych kryteriów lub wytycznych dotyczących przypisywania wyrobów do danych terminów na podstawie zamierzonego zastosowania.

W celu zrozumienia terminologii należy przeanalizować, gdzie kończy się sieć wodociągowa przeciwpożarowa, a rozpoczyna instalacja wodociągowa przeciwpożarowa. Zgodnie z rozporządzeniem [10] „Sieć wodociągowa stanowiąca źródło wody do celów przeciwpożarowych, zwana dalej «siecią wodociągową przeciwpożarową», powinna być zasilana z pompowni przeciwpożarowej, zbiornika wieżowego, studni lub innych urządzeń, zapewniających wymaganą wydajność i ciśnienie w hydrantach zewnętrznych, nawet tych niekorzystnie ulokowanych, przez co najmniej 2 godziny”. Zgodnie z tym zapisem sieć wodociągowa przeciwpożarowa jest zwykłą siecią wodociągową dostarczającą wodę do celów przeciwpożarowych, jednak musi być to sieć zasilana z pompowni przeciwpożarowej.

Wytyczne dotyczące sieci wodociągowych zostały zawarte w ustawie [11], zgodnie z którą sieć definiuje się jako „przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego”, a instalacja zaczyna się od przyłącza wodociągowego, którym jest „odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym”. 

Zgodnie z rozporządzeniem MSWiA w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych [12] instalacja wodociągowa to „układ przewodów wody zimnej w budynku wraz z armaturą i wyposażeniem, mający początek w miejscu połączenia przewodu z zaworem odcinającym tę instalację od wodomierza umieszczonego na przyłączu wodociągowym, a zakończenie w punktach czerpalnych wody zimnej”. Na podstawie definicji zawartych w wymienionych aktach prawnych można stwierdzić, że instalacja wodociągowa przeciwpożarowa jest instalacją wodociągową zaopatrującą w wodę urządzenia przeciwpożarowe. Zatem instalacja wodociągowa przeciwpożarowa rozpoczyna się za zaworem odcinającym przyłącza wodociągowego, a kończy na punktach czerpalnych urządzeń ppoż., bez względu na to, czy jest to hydrant, zraszacz, czy tryskacz, lecz zapisy rozporządzenia [7] w rozdziale 5 mówią, że punkty czerpalne instalacji wodociągowej przeciwpożarowej ograniczone są jedynie do hydrantów wewnętrznych.

W przypadku gdy sieć wodociągowa nie ma wystarczających parametrów do zapewnienia pracy instalacji przeciwpożarowej lub gdy nie spełnia wymagań prawnych, konieczne jest zastosowanie pompowni przeciwpożarowej wyposażonej w pompy hydrauliczne, które mogą być pompami pożarowymi lub pompami do instalacji wodociągowej przeciwpożarowej zgodnie z podziałem w rozporządzeniu [1]. Ostateczna decyzja o zakwalifikowaniu wyrobu do danego terminu będzie zależała od interpretacji prawnej jednostek oceny technicznych [2], które decydują o wydaniu krajowej oceny technicznej.

Instalacje hydrantowe, stałe urządzenia gaśnicze wodneInstalacje hydrantowe składają się z sieci rurociągów wzajemnie ze sobą połączonych, biegnących od pompowni przeciwpożarowej do hydrantów wewnętrznych lub zewnętrznych, a w przypadku gdy sieć wodociągowa zapewnia właściwe parametry pracy oraz spełnia wymagania prawne, od przyłącza wodociągowego do hydrantów zewnętrznych i/lub wewnętrznych. Zasadnicze pytanie brzmi, czy instalacje hydrantowe, tak samo jak np. instalacje zraszaczowe albo mgły wodnej, są stałymi urządzeniami gaśniczymi? Obecnie w użyciu są trzy różne, choć podobne, definicje stałych urządzeń gaśniczych: 

• zgodnie z rozporządzeniem MSWiA w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków [7] są to urządzenia związane na stałe z obiektem, zawierające zapas środka gaśniczego, uruchamiane samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju pożaru;
• zgodnie z PN-EN ISO 8421-4:1998 [13] są to zamontowane na stałe urządzenia zawierające określoną ilość środka gaśniczego, połączone ze stałą dyszą (stałymi dyszami), przez którą środek gaśniczy jest podawany do gaszenia pożaru, uruchamiane ręcznie lub samoczynnie;
• zgodnie z mandatem CEN M/109 SUG są to instalacje, uruchamiane ręcznie lub automatycznie, podające środek gaśniczy do zwalczania pożaru.

Zgodnie z definicją rozporządzenia stałe urządzenia gaśnicze powinny się uruchamiać samoczynnie, czyli bez udziału stron trzecich. Przykładem mogą być tryskacze wyposażone w ampułki wypełnione cieczą termoczułą, zmieniającą gęstość w wysokich temperaturach, co powoduje pęknięcie ampułki i uruchomienie tryskacza w sposób samoczynny. Termin „samoczynnie” nie jest tożsamy z terminem „automatycznie” – w przypadku automatyki elementem wyzwalającym jest sygnał ze sterownika, co oznacza, że zgodnie z definicją rozporządzenia instalacje zraszaczowe uruchamiane ręcznie lub automatycznie tak samo jak hydranty nie są stałymi urządzeniami gaśniczymi. Ze względu na nasze członkostwo w UE rozporządzenie europejskie [14] ma większą moc prawną niż rozporządzenie krajowe [7], dlatego stosuje się zawarte w nim przepisy prawa, które stanowią, że organizacją odpowiedzialną za opracowywanie norm zharmonizowanych jest Europejski Komitet Normalizacji (CEN), a zasadnicze charakterystyki wyrobu oraz jego zamierzone zastosowanie określają normy.

Czytaj też: Projekt hydrauliczny pompowni pożarowych zgodny z NFPA 20 2016 Edition lub PN-EN 12845:2015 >>

Norma zharmonizowana, będąca również Polską Normą PN-EN 671-1:2012, zatytułowana została Stałe urządzenia gaśnicze. Hydranty wewnętrzne. Część 1: Hydranty wewnętrzne z wężem półsztywnym [15], co oznacza, że hydranty wewnętrzne zostały przypisane do grupy stałych urządzeń gaśniczych. Orzecznictwo (wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-100/13) wskazuje, że państwa członkowskie nie są uprawnione do ustanawiania przepisów krajowych na potrzeby oceny właściwości użytkowych w odniesieniu do jakichkolwiek zasadniczych charakterystyk dodatkowo w stosunku do tego, co zawierają normy zharmonizowane, jeśli chodzi o wprowadzanie do obrotu lub stosowanie objętych nimi wyrobów budowlanych [21]. W przypadku gdy norma zharmonizowana określa hydranty jako części SUG, prawo krajowe nie może ograniczać zamierzonego zastosowania wyrobu lub wymagać dodatkowych metod oceny, dlatego zgodnie z prawem hydranty są stałymi urządzeniami gaśniczymi wodnymi.

Pozostałe definicje 

Wyrób budowlany – każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych [14].

Zestaw/zespół – oznacza wyrób budowlany wprowadzony do obrotu przez jednego producenta jako zestaw co najmniej dwóch odrębnych składników, które muszą zostać połączone, aby mogły zostać włączone w obiekty budowlane [14]. W przypadku pomp, zgodnie z definicją rozporządzenia, wszystkie urządzenia składające się z pompy i silnika powinny być traktowane jako zestawy, co jest również zgodne z definicją techniczną, w której za zespół (agregat) pompowy uznaje się co najmniej pompę wraz z silnikiem i łączącym je sprzęgłem [22].

Zestawy hydroforowe/hydrofory (ang. pressure tank [6]) – zestawy hydroforowe nie zostały wymienione w rozporządzeniu [1], nie występowały również w rozporządzeniu [16] i nie wydaje się dla nich krajowych ocen technicznych. Zgodnie z definicją normy [6] hydrofor to zbiornik zawierający wodę pod ciśnieniem powietrza wystarczającym do tego, by cała ilość wody wypłynęła przy wymaganym ciśnieniu. Hydrofory muszą spełnić określone wymagania, aby mogły być wykorzystywane w instalacjach tryskaczowych, w zależności od klasy zagrożenia pożarowego ochranianego budynku ich pojemność powinna wynosić 15 lub 23 m3 wody. Są to jedyne urządzenia, które można określać mianem hydroforów, rozszerzanie tej definicji na zestawy pompowe, w których przepływ wody generowany jest bezpośrednio pracą pompy, a nie ciśnieniem powietrza w zbiorniku, jest bezzasadne.

Zestawy podnoszenia ciśnienia/zestawy pomp wspomagających (ang. booster pump set [6]) – zgodnie z definicją normy [6] pompa wspomagająca to automatyczna pompa zasilająca wodą urządzenie tryskaczowe ze zbiornika grawitacyjnego lub z publicznej sieci wodociągowej. Definicja ta ogranicza stosowanie pomp do instalacji domyślnie znajdujących się pod ciśnieniem napływającej wody, lecz niewystarczającym do pracy instalacji ppoż. W tym przypadku pompy nie pracują w warunkach ssania i montuje się je szeregowo w stosunku do pierwotnego źródła zapewniającego określony przepływ i ciśnienie. W rozporządzeniu [1] wyroby te nie zostały określone oddzielną definicją. Niedopuszczalne jest nazywanie tych wyrobów hydroforami lub zestawami hydroforowymi w kontekście ochrony przeciwpożarowej. 

Pompa uzupełniająca/pompa jockey (ang. pressure maintenance pump [6], jockey pump [4]) – zgodnie z definicją normy [6] jest to mały automatyczny zestaw pompowy stosowany do uzupełnienia niewielkiego, normalnego ubytku wody i utrzymania ciśnienia roboczego w urządzeniu tryskaczowym. Zgodnie z definicją standardu NFPA [4] pompa jockey służy do utrzymania ciśnienia w instalacji przeciwpożarowej pomiędzy zadanymi granicami, gdy nie generuje się przepływu (wywołanego pracą pomp głównych) w instalacji.

Przepływ znamionowy/nominalny (ang. rated flow [4], rated capacity [5]) – zgodnie z definicją słownikową [17]: wartość znamionowa, wartość nominalna, techn. wartość wielkości fiz. (np. mocy, natężenia prądu elektr., napięcia elektr., ciśnienia czynnika roboczego), na jaką zostało skonstruowane urządzenie przy przewidzianych warunkach pracy; podawana na tabliczce znamionowej na urządzeniu.

Zasadniczo można przyjąć, że w przypadku pomp pożarowych przepływ znamionowy jest maksymalnym przepływem, jaki pompa może generować zgodnie z dokumentem odniesienia będącym podstawą certyfikacji. W przypadku pomp zgodnych z VdS dokument referencyjny [18] nie zawiera pojęcia przepływu znamionowego, lecz wprowadza własną definicję „maksymalnego dopuszczalnego przepływu Qzul”, który nie jest przepływem maksymalnym, jaki pompa technicznie może wygenerować, ale przepływem granicznym pomiędzy certyfikowanym zakresem pracy pompy a zakresem niecertyfikowanym. W tym przypadku na tabliczce znamionowej podaje się właśnie wartość Qzul jako wartość przepływu znamionowego.

Standard NFPA [4] definiuje przepływ znamionowy jako wydatek pompy przy znamionowej prędkości obrotowej silnika opisanej na tabliczce znamionowej pompy. W normie 12845 [6] nie zostało użyte określenie przepływ znamionowy, termin „rated flow” również nie jest w niej stosowany. W przypadku standardu FM [5] przepływ znamionowy to przepływ wyrażony w jednostkach gal/min lub l/min, uzyskiwany przy znamionowej prędkości obrotowej i znamionowym ciśnieniu. 

Prędkość znamionowa (ang. rated speed [4, 5, 18]) – prędkość obrotowa silnika, na jaką pompa jest certyfikowana, niekoniecznie będąca prędkością maksymalną, którą silnik może wygenerować. W przypadku VdS maksymalna certyfikowana prędkość wynosi 3600 RPM [18], taka sama prędkość graniczna jest podana w projekcie normy dotyczącej badań pomp na zgodność z normą tryskaczową [6] prEN 12259-12 [19] z 2004 roku. W przypadku projektu tej samej normy z 2017 roku [20] nie ogranicza się maksymalnej prędkości znamionowej pompy, ale wymaga, by była ona podana przez producenta. 

Znamionowa wysokość podnoszenia/znamionowe ciśnienie (ang. rated pressure, rated head [4]) – ciśnienie lub wysokość podnoszenia uzyskiwane dla przepływu znamionowego. W przypadku tłumaczeń nazewnictwa z języka angielskiego bardzo ważnym aspektem jest pochodzenie dokumentu. Nazewnictwo brytyjskie w wielu aspektach znacznie różni się od amerykańskiego pomimo posługiwania się tym samym (względnie podobnym) językiem, a ponadto dokumenty tłumaczone z innych języków obcych na angielski potrafią zawierać definicje tych samych parametrów, które widnieją w standardach krajów anglojęzycznych, ale opisanych w zupełnie inny sposób.W przypadku wartości znamionowych na tabliczkach producenta należy zawsze brać pod uwagę standard odniesienia, według którego pompa jest certyfikowana. Dla wyrobów budowlanych objętych krajową oceną techniczną wszystkie informacje o wyrobie znajdują się w KOT wraz z opisem, co konkretnie musi się znajdować na tabliczce znamionowej. Należy zwrócić uwagę na rozbieżność wymagań w normach i standardach odnośnie do nomenklatury i zawartości tabliczek znamionowych.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 13 czerwca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (DzU 2018, poz. 1233).
2. Gawryluk N., Wprowadzanie do obrotu wyrobów budowlanych zgodnie z obowiązującym prawem krajowym oraz unijnym, https://www.linkedin.com/pulse/wprowadzanie-do-obrotu-wyrob%C3%B3w-budowlanych-zgodnie-z-prawem-gawryluk/ (dostęp 25.09.2018).
3. Gawryluk N., Alternatywne metody wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu zgodnie z prawem krajowym i unijnym – wyroby przeciwpożarowe, „Rynek Instalacyjny” nr 9/2018. 
4. NFPA 20 2016 Edition Standard for the Installation of Stationary Pumps for Fire Protection.
5. Approval Standard for Centrifugal Fire Pumps (Horizontal, End Suction Type), Class Number 1319, January 2018, FM Approvals.
6. PN-EN 12845:2015-10 Stałe urządzenia gaśnicze. Automatyczne urządzenia tryskaczowe. Projektowanie, instalowanie i konserwacja (wersja angielska).
7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU nr 109/2010, poz. 719).
8. Krajowa Ocena Techniczna CNBOP-PIB-KOT-2018/ 0035-1005, wydanie 1.
9. Krajowa Ocena Techniczna CNBOP-PIB-KOT-2018/ 0053-1005, wydanie 1.
10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (DzU nr 124/2009, poz. 1030).
11. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. DzU nr 72/2001, poz. 747).
12. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (DzU nr 74/1999, poz. 836).
13. PN-ISO 8421-4:1998 Ochrona przeciwpożarowa. Terminologia. Wyposażenie gaśnicze.
14. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. Tekst mający znaczenie dla EOG (Dz.Urz. UE nr L 88 z 4.04.2011).
15. PN-EN 671-1:2012 Stałe urządzenia gaśnicze. Hydranty wewnętrzne. Część 1: Hydranty wewnętrzne z wężem półsztywnym.
16. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (DzU 2016, poz. 1966).
17. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/wartosc-znamionowa;4001953.html.
18. VdS Guidelines for water extinguishing systems – Sprinkler Pumps – Requirements and test methods, VdS 2100-07:2013-05.
19. prEN 12259-12:2004 Fixed firefighting systems – Components for sprinkler and water spray systems – Part 12: Pumps.
20. prEN 12259-12:2017 Fixed firefighting systems – Components for sprinkler and water spray systems – Part 12: Pumps.
21. Decyzja Komisji (UE) 2017/145 z dnia 25 stycznia 2017 r. w sprawie utrzymania z ograniczeniem w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej odniesienia do normy zharmonizowanej EN 14904:2006 Nawierzchnie terenów sportowych. Halowe nawierzchnie sportowe przeznaczone do uprawiania wielu dyscyplin sportowych. Specyfikacja, zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011.
22. Jędral W., Pompy wirowe, Oficyna Wydawnicza PW, wydanie II zmienione, Warszawa 2014.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!