Pomiar mediów komunalnych

Nowe Prawo wodne i opłaty za ujmowanie wód

Nowe Prawo wodne [1] wprowadziło m.in. obowiązek opomiarowania poboru wód powierzchniowych lub podziemnych oraz opomiarowania ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi w ramach usług wodnych. Wody Polskie mają do 31 grudnia 2020 r. wyposażyć podmioty zobowiązane do ponoszenia opłat za usługi wodne w odpowiednie przyrządy pomiarowe podlegające prawnej kontroli metrologicznej. Jeśli podmiot taki przyrząd posiada lub sam zainstaluje, może już z niego korzystać. Do końca 2020 r. ustalenie wysokości opłat odbywa się na podstawie danych zawartych w pozwoleniu dotyczącym celu i zakresu korzystania z wód oraz pomiarów w ramach kontroli. Po tym terminie konieczne będzie opomiarowanie.

Oczywiście to odbiorcy usług wodno-kanalizacyjnych zostaną obciążeni kosztami nowych obowiązków i opłat ponoszonych przez zakłady wod-kan. Ale z drugiej strony zasoby i stan wód powinny podlegać kontroli. W interesie zakładów wod-kan będzie wykazanie, że pobierają jak najwięcej wody na zbiorowe zaopatrzenie, a nie do innych celów. Technicznie jest to trudne. W najdalej idącej interpretacji nowych regulacji wymagałoby opomiarowania nie tylko każdego odbiorcy według typów i zbilansowania danych, ale i opomiarowania wody na ujęciach osobno dla każdego celu zużycia przez odbiorców. Najlepiej byłoby wówczas budować odrębne sieci dla każdego typu odbiorcy.

Do takich absurdów jak budowa odrębnych sieci z pewnością nie dojdzie, niemniej jednak rośnie znaczenie opomiarowania i zdalnego odczytu oraz narzędzi do zbierania, analizy i sporządzania danych. Prawo przewiduje możliwość zdalnego odczytu wskazań ujmowanych wód, ale Wody Polskie mają ustawowo zapewniony dostęp swoich pracowników do urządzeń i odczytu.

Z obowiązku ponoszenia opłat za pobór zwolnieni są właściciele gruntów, którym przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących ich własność oraz z wód podziemnych znajdujących się w ich gruncie. Zwykłe korzystanie z wód służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego i oznacza pobór wód i odprowadzanie ścieków w ilościach średniorocznych nieprzekraczających po 5 m³ na dobę. Nie oznacza to jednak, że gospodarstwo takie, gdy pobiera wodę samodzielnie, może bezpłatnie odprowadzać ścieki do sieci kanalizacyjnej. Za ścieki te trzeba zapłacić zakładowi wod-kan.

Rozliczenia odbywają się na podstawie wskazań wodomierza z poboru wody z ujęcia indywidualnego, które powinien zainstalować pobierający wodę. W razie ujmowania wody na różne cele, np. podlewanie, należy zamontować odrębny licznik. Co więcej, prawo gwarantuje przedstawicielom zakładu wod-kan dostęp do urządzeń pomiarowych na terenie prywatnej posesji w celu kontrolowania stanu zużycia oraz stanu utrzymania urządzeń wodnych. Gminy mogą też wymagać założenia wodomierzy na indywidualne ujęcia w celu skontrolowania ilości ujmowanej wody oraz ścieków oddawanych ze zbiorników bezodpływowych (szamb) w celu kontrolowania ich szczelności.

Legalizacja wodomierzy – nowe zasady

Z dniem 1 stycznia 2018 r. na przyrządach pomiarowych podlegających legalizacji cecha wskazuje, do kiedy ważna jest legalizacja przyrządu, a nie, jak miało to miejsce dotychczas, datę przeprowadzenia legalizacji [8]. Zmiany te wprowadzono rozporządzeniem w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych [2]. Przepisom tym podlegają także wodomierze służące do rozliczeń za wodę. Powinny one posiadać cechy legalizacji wskazujące organ administracji miar albo podmiot upoważniony, który dokonał legalizacji, oraz cechę roczną. Przykładowy wzór legalizacji i naklejki pokazano na rys. 1.

Wodomierze jako przyrządy pomiarowe podlegające ustawie o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku [4] powinny posiadać oznaczenia oceny zgodności (rys. 2).

Okres ważności legalizacji wodomierzy wynosi 5 lat i liczy się od 1 stycznia roku następującego po roku, w którym legalizacja została dokonana. Z kolei termin zgłoszenia do legalizacji ponownej wodomierza po ocenie zgodności liczy się od 1 grudnia roku, którego oznaczenie zostało naniesione na przyrządzie podczas dokonywania tej oceny. Regulacje zawarte w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych [3] nakładają na właściciela wodomierzy służących do rozliczeń zużycia wody w lokalach obowiązek zapewnienia ich okresowej legalizacji. W przypadku budynków zamieszkania zbiorowego podmiotem zobowiązanym do zapewniania legalizacji jest najczęściej zarządca, któremu powierzono zarząd nieruchomością [7].

Przyłącza – ważne interpretacje

Przez wiele lat trwały spory o interpretację prawa w zakresie, czym jest przyłącze kanalizacyjne i wodociągowe. Wśród klientów zakładów wod-kan przeważał pogląd, że przyłączami nie są przewody znajdujące się poza granicą nieruchomości odbiorcy i tym samym podmiot starający się o przyłącze do sieci wykonuje na swój koszt wyłącznie prace na terenie swojej posesji. Z kolei zakłady wod-kan stały na stanowisku, że przyłącze biegnie także poza granicą nieruchomości, aż do sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej. Sprawę rozstrzygnął Sąd Najwyższy (uchwałą o sygn. akt III SZP 2/16 [5]), który stwierdził, że zgodnie z ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków:

• przyłączem kanalizacyjnym jest przewód łączący wewnętrzną instalację kanalizacyjną zakończoną studzienką w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, na odcinku od studzienki do sieci kanalizacyjnej,

• przyłączem wodociągowym jest przewód łączący sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług na całej swojej długości.

Według SN w definicji przyłącza wodociągowego w ogóle nie ma odniesienia do granicy nieruchomości i jedynym czynnikiem wyznaczającym końcową granicę przyłącza jest sieć. Zatem przyłączem wodociągowym jest przewód łączący na całej swej długości sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją w nieruchomości na odcinku od sieci wodociągowej do punktu za zaworem za wodomierzem głównym wewnętrznej instalacji wodociągowej, także poza granicami tej nieruchomości. Zasady montażu wodomierzy na przyłączu reguluje rozporządzenie w sprawie warunków technicznych [6].

Z kolei zakończenie przyłącza kanalizacyjnego określają dwa kryteria: sieć lub granica nieruchomości. Granicę można zastosować jedynie, gdy na nieruchomości nie ma studzienki. Przyłącze kanalizacyjne rozpoczyna się wówczas za wewnętrzną instalacją kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy i kończy na granicy nieruchomości. Gdy na terenie nieruchomości jest studzienka, granicą przyłącza kanalizacyjnego jest sieć.

Sąd orzekł, że z uwagi na aspekt społeczny budowa przyłącza służy przede wszystkim interesom osoby ubiegającej się o przyłączenie do sieci (umożliwia dostarczanie wody i odbiór ścieków z konkretnej nieruchomości, pozwala zrealizować inwestycję budowlaną, zwiększa wartość nieruchomości, poprawia jakość życia, obniża koszty użytkowania budynku) i to ona powinna ponieść indywidualne koszty związane z przyłączeniem należącej do niej instalacji do sieci, a nie ma potrzeby obciążać tymi kosztami lokalnej społeczności.

Inteligentne zarządzanie sieciami i instalacjami

W miarę wzrostu kosztów ujmowania i uzdatniania wody oraz oczyszczania ścieków zakłady wod-kan wprowadzają technologie monitorowania pracy sieci wodociągowej i lokalizowania wszelkich nieprawidłowości w przepływie wody oraz opomiarowania jej zużycia. Także nowe Prawo wodne [1] kładzie m.in. nacisk na obowiązek opomiarowania poboru wód powierzchniowych lub podziemnych oraz ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi w ramach usług wodnych.

Powstają w Polsce narzędzia do inteligentnego zarządzania siecią wodociągową. Systemy takie potrafią na bieżąco kontrolować przepływy wody w sieci i lokalizować nieprawidłowości – wycieki, awarie czy niekontrolowane pobory. W tym celu wykorzystuje się wodomierze główne i przepływomierze oraz system danych geolokalizacyjnych GIS. Dane zbierane przez czujniki są analizowane przez system i na tej podstawie powstają informacje o ewentualnych zakłóceniach czy awariach.

Opomiarowanie i zdalny odczyt wodomierzy stają się częścią większego systemu, w którym komunikacja odbywa się coraz częściej w czasie rzeczywistym i w obu kierunkach. W zależności od wielkości zakładów wod-kan i charakteru odbiorów stosuje się różne rozwiązania. Małe gminy wiejskie z produkcją rolniczą niekiedy nie mają środków na kompleksowe rozwiązania i powinny wybierać takie, które umożliwiają stopniową rozbudowę o kolejne elementy. Inne potrzeby mają zurbanizowane aglomeracje z dużym przemysłem. Jednak malejące koszty wdrożenia opomiarowania i zdalnego odczytu w stosunku do rosnących kosztów ujmowania i uzdatniania wód, a także rosnące możliwości technologii sprawiają, że liczniki wody wraz z inkasenckim systemem zdalnego odczytu i programem do fakturowania to niezbędne minimum.

Przesłanki wyboru technologii opomiarowania

Nadrzędnym celem przy wyborze technologii opomiarownaia w zakładach wod-kan jest obniżanie kosztów działalności i zwiększanie jakości wody i obsługi klientów. Zakłady te mają coraz bardziej ograniczone możliwości oszczędzania energii koniecznej do ujmowania i uzdatniania wody. Duży potencjał redukcji kosztów tkwi w dystrybucji wody i oczyszczaniu ścieków.

Z doświadczeń, jakimi dzielą się zakłady wod-kan, które wdrażały systemy zdalnego odczytu i monitorowania sieci, wynika, że przy wyborze technologii i urządzeń nie można brać pod uwagę tylko kosztów inwestycyjnych. Trzeba przeanalizować potrzeby i kwestie logistyczne. Warto uwzględnić warunki terenowe, stan rozproszenia i skupienia wodomierzy (odległości pomiędzy nimi), sposób przekazywania danych (jedno- czy dwukierunkowy), możliwość wysyłania szybkich informacji ułatwiających zlokalizowanie ewentualnych usterek lub awarii. Istotne są koszty eksploatacji, a także możliwości ewentualnej rozbudowy systemu i dostępu do wszystkich danych, które system zbiera i może w przyszłości analizować. Jednym wystarczą wodomierze ze zdalnym odczytem inkasenckim, a dla innych nieodzowne mogą być systemy stacjonarne z wykorzystaniem koncentratorów i sieci radiowej lub GSM oraz serwerów telemetrycznych.

Warto zwracać uwagę na bezpieczeństwo danych i ochronę przed ich utratą, okres archiwizacji (przynajmniej rok) i miejsce przechowywania. Systemy mogą też informować o alarmach, np. o próbach demontażu, zaniku sygnału z wodomierza i poziomie naładowania baterii. Ważna jest też prostota obsługi oraz kompatybilność z innymi urządzeniami i systemami do przetwarzania danych. Oferowane są systemy i programy, które przechodzą na własność użytkownika wraz z urządzeniami. Są też systemy z usługą zbierania i przygotowywania danych oraz powiadamiania o sytuacjach awaryjnych. To, czy zakład może przetwarzać dane i sam je analizować, czy robi to firma zewnętrzna, może być istotne dla optymalizacji eksploatacji i dbania o stan sieci.

W małych sieciach wszelkie odchylenia od standardowych rozbiorów są łatwiej zauważalne dla obsługi zakładu uzdatniania i łatwiej je lokalizować bez bardzo rozbudowanych, specjalnych systemów i narzędzi w terenie. Natomiast do optymalizacji dużych sieci nie wystarczy tylko opomiarowanie i zdalny odczyt wodomierzy. Do sprawnego działania konieczne są dane pomiarowe wraz z systemem specjalnego oprogramowania, który nie tylko je gromadzi, ale też interpretuje. Dane te są też punktem wyjścia dla sygnałów sterujących urządzeniami wykonawczymi (zasuwami, przepustnicami, pompami), prowadzi się m.in. sektoryzację sieci oraz okresowe obniżanie ciśnienia.

Bilansowanie wody w strefach daje szerokie możliwości identyfikacji strat – wycieków, awarii, a nawet kradzieży. Sektoryzacja pozwala na identyfikację najbardziej awaryjnych odcinków sieci i tym samym skuteczną redukcję strat wody. Systematyczna obserwacja w sektorach poboru wody i analiza minimalnych nocnych przepływów umożliwia śledzenie rozbiorów i identyfikację ewentualnych awarii na coraz mniejszych odcinkach sieci. To cenna informacja – czy i kiedy likwidacja strat jest uzasadniona ekonomicznie. Wiedza o przepływach nocnych i ich zmienności oraz rozbiorach w ciągu całej doby na poszczególnych odcinkach sieci pozwala na optymalizację regulacji ciśnienia. To z kolei daje wymierne korzyści zakładowi wodociągowemu – mniejsze zużycie energii na pompowanie i mniej wycieków oraz awarii.

Dane mogą być wykorzystywane przez różne piony i do różnych celów – dyspozytorzy potrzebują innych informacji i form ich prezentacji niż technolodzy lub służby usuwające awarie. Dlatego tak ważna jest możliwość importu danych do różnych programów lub narzędzi, w tym podstawowych, jak arkusze kalkulacyjne. Innym ważnym aspektem inteligentnych sieci jest możliwość sprawnej selekcji danych, tak aby te zbędne nie stanowiły przeszkody w analizach lub monitorowaniu.

Na rynku jest duży wybór wodomierzy i nakładek do nich, które umożliwiają zdalny odczyt. Z publikowanych doświadczeń z wdrażania opomiarowania i systemu zdalnego odczytu wynika, że w celu rzetelnego mierzenia pobieranej wody należy zwracać uwagę na optymalny wybór wodomierzy na podstawie rzeczywistych, a nie projektowych przepływów. Po wdrożeniu opomiarowania dane z liczników umożliwiają dalszą optymalizację doboru wodomierzy, czyli unikanie błędów ich niedowymiarowania lub przewymiarowania. Nie zawsze i wszędzie konieczne są najdroższe i najdokładniejsze. Kolejna przesłanka wyboru to zabezpieczenie przed nieautoryzowaną ingerencją, odpowiednio niski próg rozruchowy i odpowiednia dla poboru klasa pomiarowa. Liczy się też szczelność – odporność na zalanie wodą, gdy są montowane np. w studniach wodomierzowych, oraz wymagania wobec montażu – tak aby był on łatwy i szybki.

Literatura

1. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (DzU 2017, poz. 1566).

2. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 kwietnia 2017 r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych (DzU 2017, poz. 969).

3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (DzU nr 74/1999, poz. 836, z późn. zm.).

4. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (DzU 2017, poz. 1398).

5. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2017 r., sygn. akt III SZP 2/16.

6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75/2002, poz. 690, z późn. zm.).

7. https://www.gum.gov.pl/pl/aktualnosci/2179,Komunikat-dotyczacy-legalizacji-wodomierzy-zainstalowanych-w-nieruchomosciach-na.html.

8. https://www.gum.gov.pl/pl/aktualnosci/2169,Uwaga-wazny-komunikat.html

9. https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=13287.

10. Joniec W., Zdalny odczyt zużycia mediów komunalnych. Wodociągi i urządzenia pomiarowe, „Rynek Instalacyjny” nr 10/2017.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!