Czynniki chłodnicze – legislacja dziś i jutro

Trudno uwierzyć, że wciąż wiele firm korzystających z dobrodziejstw techniki chłodniczej jest nieświadoma swoich obowiązków wynikających ze wspomnianych wyżej aktów prawnych.

A przecież kwestie F-gazów i substancji zubożających warstwę ozonową (SZWO) to jedynie niewielki wycinek prawa ekologicznego, które powinny przestrzegać zarówno wszystkie firmy instalacyjno-serwisowe, jak i operatorzy urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych.

Trudno też uwierzyć, że poza niedawno przyjętą Chorwacją, Polska jest jedynym krajem unijnym, w którym nie została wdrożona legislacja F-gazowa UE. Komisja Europejska oficjalnie monitowała w tej sprawie Ministerstwo Środowiska w listopadzie 2012 r. – bez rezultatów. Mając na względzie nieprzestrzeganie unijnych przepisów dotyczących F-gazów, 16 kwietnia 2014 r.

Komisja wniosła przeciwko Polsce sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. Dwa główne zarzuty to fakt, że Polska nie wyznaczyła krajowych jednostek upoważnionych do prowadzenia certyfikacji personelu i firm oraz że jeszcze nie wprowadzono w naszym kraju bezpośrednich sankcji za łamanie unijnego prawa o F-gazach. Sprawa przed Trybunałem jest raczej z góry przegrana i niestety grożą nam milionowe kary.

Ustawa pilnie potrzebna

Wszyscy się zgadzają, że pilnie potrzebujemy nowej ustawy o syntetycznych czynnikach chłodniczych – CFC, HCFC i HFC. Jest nam ona niezbędna, by uruchomić wydawanie pełnowartościowych certyfikatów F-gazowych, którymi powinniśmy dysponować już od lipca 2011 r. Służby ochrony środowiska potrzebują jej, by skutecznie egzekwować przestrzeganie unijnych podstawowych przepisów dotyczących chłodnictwa i klimatyzacji.

Ministerstwa pracują nad tekstem ustawy już ok. 5–6 lat, choć jej meritum uzgodniono we współpracy z zainteresowanymi organizacjami pozarządowymi dobre 3–4 lata temu. Przed kilkoma miesiącami Ministerstwo Środowiska zapewniało, że ostateczny projekt ustawy trafi pod obrady Sejmu najpóźniej w kwietniu 2014 r. Dużo wskazuje jednak na to, że będziemy świadkami kolejnej gruntownej modyfikacji tego projektu.

Od ponad półtora roku w Brukseli trwają prace nad nowelizacją rozporządzenia 842/2006 o F-gazach [2], a od połowy marca 2014 r. znane są już rozwiązania, które mają zostać przyjęte. Dalsza część artykułu powinna stanowić obowiązkową lekturę dla wszystkich użytkujących sprzęt chłodniczy lub klimatyzacyjny oraz tych, którzy zamierzają w nieodległym terminie kupić i/lub montować takie urządzenia.

Bądźmy legalni!

Przedsiębiorstwa serwisowe i montażowe oraz operatorzy urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła mieli wiele lat na zapoznanie się ze swoimi obowiązkami wynikającymi ze stosowania syntetycznych czynników chłodniczych – CFC, HCFC i HFC. Wiedzę tę będzie można niebawem zweryfikować m.in. na www.aveECO.pl.

Znajdują się tam informacje o obecnych wymaganiach prawnych wynikających m.in. z przepisów o odpadach, ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową, unijnych rozporządzeń o SZWO i F-gazach, jak również z przepisów o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym.

Osoby, które z różnych względów nie są świadome ww. obowiązków i do tej pory udało im się funkcjonować bez kontroli inspekcji ochrony środowiska, powinny uzupełnić swą wiedzę i jak najszybciej „usunąć uchybienia” (jak mawiają inspektorzy WIOŚ).

Można spróbować dokonać tego samodzielnie, czytając setki stron dzienników ustaw i posiłkując się licznymi publikacjami, jakie ukazały się na ten temat na przestrzeni ostatnich lat. Można też skorzystać ze sprawnego audytu ekologicznego lub usług doradczych i szkoleń, by oszczędzić czas, nerwy i pieniądze i mieć pewność postępowania zgodnie z obowiązującymi prawami ochrony środowiska.

Po co kolejne zmiany w sprawie F-gazów?

Obowiązującą obecnie w całej Unii legislację dot. F-gazów uchwalono w 2006 r. Rok później tzw. Międzyrządowy Panel ds. Ochrony Klimatu (ang. IPCC) działający w ramach ONZ opublikował alarmujący raport. Z danych naukowych wynika, że aby zapobiec negatywnym zmianom klimatycznym i nie doprowadzić do większego niż o 2°C wzrostu temperatury na Ziemi, kraje rozwinięte powinny zredukować do 2050 r. emisję gazów cieplarnianych aż o 80–95% w porównaniu do emisji generowanej w 1990 r.

Żeby osiągnąć ten cel, w marcu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła „Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.”, w skrócie zwany „Low Carbon Economy Roadmap”. Zaplanowano rozłożoną na wiele lat redukcję emisji gazów cieplarnianych w sześciu grupach sektorowych (rys. 1, F-gazy włączono do grupy „inne sektory poza CO2”).

Przyjmując jako poziom bazowy wartości z 1990 r., wyliczono, że emisje syntetycznych czynników chłodniczych powinny zostać zmniejszone o ok. 72–73% do 2030 r. i ok. 70-80% do 2050 r.

Dotychczasowa legislacja nie gwarantuje osiągnięcia wyznaczonych, bardzo ambitnych celów ekologicznych, które zdaniem większości naukowców są kluczowe dla zachowania życia na naszej planecie. Dlatego zdecydowano się zaostrzyć obowiązujące przepisy w zakresie F-gazów poprzez kilka typów „instrumentów”. Większość z nich jest już znana z procesu wycofywania z użycia substancji niszczących warstwę ozonową (czyli freonów CFC i HCFC).

Krótka historia zmian

W listopadzie 2012 r. Komisja Europejska opublikowała projekt nowelizacji rozporządzenia 842/2006 o F-gazach. Ten oficjalny dokument został wówczas przesłany do konsultacji do Parlamentu Europejskiego oraz parlamentów wszystkich krajów członkowskich, a poprzez Ministerstwo Środowiska trafił także do uzgodnień z polskimi organizacjami branżowymi.

Zgłosiliśmy szereg uwag istotnych z punktu widzenia branży chłodnictwa i klimatyzacji. Wiele z nich zostało przyjętych przez Ministerstwo, co miało później bezpośrednie przełożenie na stanowisko prezentowane przez polską delegację rządową na spotkaniach w ramach Rady Europejskiej, czyli zebraniach przedstawicieli władz poszczególnych krajów członkowskich.

Podczas tych uzgodnień skutecznie reprezentowali Polskę prof. Janusz Kozakiewicz z Biura Ochrony Warstwy Ozonowej i Klimatu (BOWOiK) i dr inż. Agnieszka Tomaszewska z Ministerstwa Środowiska.

Procedura legislacyjna jest w Unii Europejskiej na tyle zawiła, że w praktyce w 2013 r. funkcjonowały trzy wersje projektu nowelizacji rozporządzenia o F-gazach: początkowy dokument przygotowany przez Komisję, wersja zawierająca modyfikacje proponowane przez Radę oraz projekt z poprawkami przedstawicieli Parlamentu Europejskiego, który prezentował i forsował najdalej idące i najbardziej restrykcyjne podejście do czynników HFC. Różnice były spore.

W ostatnim kwartale 2013 r. odbyły się cztery burzliwe spotkania w ramach tzw. „trilogu” między wspomnianymi stronami. Choć zerwanie negocjacji było blisko, 16 grudnia 2013 r. ostatecznie osiągnięto kompromis. Warto dodać, że te kompromisowe rozwiązania zostały prawie jednogłośnie zatwierdzone przez Parlament Europejski podczas plenarnego głosowania 12 marca 2014 r.

HFC – planowane zmiany, zakazy i ograniczenia

Jest już praktycznie przesądzone, że nowelizacja unijnego rozporządzenia o F-gazach wejdzie w życie 1 stycznia 2015 r. i będzie zawierać przepisy przedstawione poniżej.

Cel Rozporządzenia. Ma nim być ochrona środowiska poprzez zmniejszenie emisji fluorowanych gazów cieplarnianych. W związku z tym regulacja określa zasady zapobiegania emisji F-gazów oraz ich stosowania, odzysku i niszczenia. Określa także warunki wprowadzania na rynek produktów i sprzętu zawierającego lub uzależnionego od HFC oraz limity ilościowe dla wprowadzania F-gazów do obrotu na terytorium Unii.

Ograniczenie emisji. Wprowadzony zostanie jednoznaczny zakaz umyślnej emisji HFC.

Zmniejszenie podaży HFC. Pomimo prób przyspieszenia wycofywania F-gazów, harmonogram redukcji zużycia HFC został uzgodniony w wersji pierwotnie proponowanej przez Komisję Europejską. Poziomem bazowym jest średnia ilość HFC wprowadzona na rynek europejski w latach 2009–2012. Zmniejszanie dostępności F-gazów będzie realizowane w sześciu etapach. Pierwsze cięcie o 7% wobec poziomu bazowego nastąpi już w 2016 r., a w dużym uproszczeniu można powiedzieć, że od 2030 r. na rynku unijnym będzie dostępne o 79% mniej czynników HFC niż dziś.

Dla bardziej zainteresowanych – harmonogram redukcji zużycia HFC wobec poziomu bazowego przedstawia się następująco:

• etap 0 – od 2015 r.: zamrożenie zużycia na poziomie bazowym,
• etap I – od 2016 r.: redukcja o 7% w stosunku do poziomu bazowego,
• etap II – od 2018 r.: redukcja o 37% od poziomu bazowego,
• etap III – od 2021 r.: redukcja o 55% od poziomu bazowego,
• etap IV – od 2024 r.: redukcja o 69% od poziomu bazowego,
• etap V – od 2027 r.: redukcja o 76% od poziomu bazowego,
• etap VI – od 2030 r.: redukcja o 79% od poziomu bazowego (poziom docelowy).

Wycofanie HFC o GWP ³ 2500. Czynniki HFC o współczynnikach GWP (patrz ramka) wynoszących 2500 lub więcej zostaną całkowicie wycofane z użycia. Od stycznia 2020 r. zabronione będzie więc stosowanie do serwisu (uzupełniania ubytków) takich czynników, jak R404A, R507 czy R23. Niestety zakaz obejmie także kilka spośród popularnych dziś bezpośrednich zamienników R22 – tj. R419A, R422A, R422D i MO89. Dopuszczono kilka wyjątków:

• do końca 2029 r. do serwisu istniejących urządzeń będzie można stosować ww. czynniki pochodzące z odzysku i poddane regeneracji (lub recyklingowi – w bardziej ograniczonym zakresie), nie jest jednak pewne, czy i w jakich ilościach takie czynniki będą dostępne po regeneracji;
• zakaz w ogóle nie będzie mieć zastosowania do sprzętu wojskowego oraz urządzeń przewidzianych do mrożenia produktów w temperaturach niższych niż –50°C, a także do relatywnie niewielkich urządzeń – o napełnieniu do 40 ton ekwiwalentu CO₂ (czyli zawierających nie więcej niż ok. 10–14 kg ww. czynników, w zależności od rodzaju czynnika) – zakaz ten nie obejmie więc m.in. większości klimatyzatorów typu split, nawet jeśli funkcjonują w oparciu o R404A.

Przeglądy szczelności:

Progi wyliczane wg ekwiwalentu CO₂. Napełnienie urządzeń czynnikiem chłodniczym w celu określenia wymaganych prawem częstotliwości dokonywania przeglądów szczelności będzie trzeba kalkulować i podawać w tzw. tonach ekwiwalentu dwutlenku węgla (EqCO₂), a nie w kilogramach. Obecnie mamy progi wynoszące 3, 30 oraz 300 kg. W przyszłości – analogiczne progi wyrażone w kilogramach będą mieć różne wartości dla różnych czynników. Na przykład proponowany przez Komisję Europejską pierwszy próg na poziomie 5 t EqCO₂ oznacza napełnienie 3,49 kg dla czynnika R134a lub 2,81 kg dla R407C i zaledwie 1,27 kg dla R404A;

Częstotliwość przeglądów. Częstotliwość wykonywania przeglądów szczelności zależeć będzie od napełnienia urządzenia czynnikiem chłodniczym w wartości ekwiwalentu CO₂. Analogicznie jak w dotychczasowej wersji rozporządzenia, przewidziano trzy progi:

1. urządzenia zawierające czynnik HFC w ilości od 5 t EqCO₂, ale nie więcej niż 50 t EqCO₂ – będą poddawane przeglądom nie rzadziej niż co 12 miesięcy;
2. urządzenia zawierające czynnik HFC w ilości od 50 t EqCO₂, ale nie więcej niż 500 t EqCO₂ – będą podlegać przeglądom nie rzadziej niż co 6 miesięcy;
3. urządzenia zawierające czynnik HFC w ilości równej lub większej niż 500 t EqCO₂ – będą poddawane przeglądom szczelności nie rzadziej niż co 3 mie­siące.

Zainstalowanie stałego systemu wykrywania nieszczelności umożliwi dwukrotne wydłużenie maksymalnych odstępów przeprowadzania ww. przeglądów szczelności – odpowiednio do 24, 12 i 6 miesięcy.

Wyjątek dla małego sprzętu. W drodze odstępstwa od reguły do końca 2016 r. urządzenia zawierające mniej niż 3 kg F-gazów nie będą podlegać wspomnianym wyżej wymaganiom sprawdzania szczelności;

Stały system wykrywania wycieków będzie musiał być obowiązkowo zamontowany we wszystkich instalacjach zawierających czynnik chłodniczy w ilości równoważnej 500 t EqCO₂ lub więcej. Obowiązkiem operatora będzie dopilnowanie, by sprawność działania tego systemu była weryfikowana co najmniej raz na rok.

Dokumentacja urządzenia. Operatorzy urządzeń podlegających obowiązkowym przeglądom szczelności będą zobowiązani do prowadzenia rejestru dla każdego takiego urządzenia. Rejestry będą zawierać m.in. informacje o ilościach czynnika zawartego, dodanego, odzyskanego z tego urządzenia.

Jeśli czynnik napełniany do urządzenia będzie recyklingowany lub zregenerowany, będzie trzeba określić ilość takiego czynnika oraz dane podmiotu, który dokonał recyklingu lub regeneracji.

Obowiązkowo trzeba będzie także podać dane (i numer certyfikatu!) firmy instalującej i serwisującej oraz daty i wyniki zrealizowanych przeglądów szczelności. Dokumentacja musi być przechowywana przez 5 lat, chyba że ww. informacje zostaną zamieszczone w ogólnokrajowej elektronicznej bazie prowadzonej przez stosowne władze.

Certyfikaty personalne będą musiały posiadać wszystkie osoby zajmujące się instalowaniem, serwisowaniem, naprawą lub demontażem urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych zawierających F-gazy. Certyfikaty będą także niezbędne do wykonania przeglądu szczelności oraz prowadzenia odzys- ku HFC.

Obrót HFC wyłącznie między podmiotami mającymi certyfikaty firmowe. Sprzedaż i zakup czynników HFC do celów instalacyjno-serwisowych będzie mogła odbywać się wyłącznie między podmiotami posiadającymi stosowne certyfikaty F-gazowe. Sprzedawcy F-gazów będą zobowiązani stworzyć bazy i utrzymywać w nich co najmniej przez 5 lat dane o nabywcach F-gazów, łącznie z numerami certyfikatów i danymi o ilościach zakupionych czynników.

Weryfikacja certyfikatów. Zlecając prace instalacyjno-serwisowe oraz odzysk czynników, operatorzy będą zobowiązani do upewnienia się, czy zleceniobiorca dysponuje stosownym F-gazowym certyfikatem dla firm i zatrudnia osoby mające odpowiednie certyfikaty personalne.

Chłodnictwo mobilne. Zgodnie z sugestiami organizacji branżowych nowe rozporządzenie będzie dotyczyć nie tylko urządzeń stacjonarnych, ale także chłodnictwa mobilnego – samochodów chłodni i przyczep chłodni. Zdecydowano jednak nie obejmować nowymi przepisami urządzeń chłodniczych zamontowanych w kontenerach.

Odzysk czynników będzie mógł być realizowany wyłącznie przez osoby dysponujące stosownym certyfikatem personalnym. Operatorzy będą mieli obowiązek upewnienia się, że odzysk HFC z ich urządzeń prowadzić ma osoba posiadająca takie uprawnienia. Kraje członkowskie powinny „zachęcić” do tworzenia systemów odzysku, recyklingu i regeneracji lub utylizacji F-gazów – bazując na odpowiedzialności producentów tych substancji.

Szkolenia nie będą obowiązkowe, natomiast certyfikaty będą wydawane po weryfikacji kompetencji (np. poprzez egzamin). Wcześniej wydane certyfikaty F-gazowe zachowają ważność. Ponadto państwa członkowskie będą zobowiązane zapewnić dostęp do informacji o technologiach wykorzystujących alternatywne wobec HFC czynniki chłodnicze.

Zakazy wprowadzania na rynek. Zabronione będzie wprowadzanie na rynek niektórych typów produktów i sprzętu zawierającego F-gazy. Daty wejścia w życie zakazów są różne dla różnych typów urządzeń i uzależnione od wartości współczynnika GWP zawartego w nich czynnika chłodniczego (tabela 1).

Podsumowanie

Warto wspomnieć, że w wyniku zdecydowanego sprzeciwu organizacji branżowych podczas trialogu przeprowadzonego w Brukseli w grudniu 2013 r. na razie zrezygnowano z nałożenia podatku na czynniki HFC. Jednak zielone frakcje w Parlamencie Europejskim naciskały, by F-gazy obciążyć opłatą rzędu aż 10 euro za 1 t EqCO₂, czyli np. kwotą 14,3 euro za 1 kg R134a i 39,2 euro za każdy kilogram R404A. Zastrzeżono jednak, że do połowy 2017 r.

Komisja Europejska opublikuje raport oceniający system alokacji na wprowadzanie HFC do obrotu na terytorium Unii. Raport ma także odnieść się do kwestii ewentualnego podatku od HFC, który Bruksela określa jako „opłatę za alokację”.

Literatura

1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (DzU nr 121, poz. 1263, z późn. zm.).
2. Rozporządzenie (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych (DzU UE nr 161/1 z 14 czerwca 2006 r.).
3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1005/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (wersja przekształcona, DzU UE L286/1 z 31 października 2009 r.).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!