Najważniejsze zmiany w dyrektywach EPBD oraz EED wprowadzone dyrektywą 2018/844/EU

W dniu 19 czerwca 2018 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej opublikowano dyrektywę 2018/844/UE, zmieniającą dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (EED) [1]. Celem zmian jest usprawnienie realizowanej polityki poprawy jakości energetycznej budynków. Zmiany, jakie wprowadza nowa dyrektywa, kładą nacisk na dalszą stymulację tempa wzrostu renowacji istniejących budynków, m.in. poprzez opracowanie długoterminowych strategii opartych na krajowych planach działania na rzecz dekarbonizacji budynków oraz rozpowszechnienie stosowania inteligentnych technologii i automatyzacji w budynkach, umożliwiających ich wydajne funkcjonowanie.

Nowe definicje

Dyrektywa wprowadza kilka nowych definicji: „systemu automatyki i sterowania budynku”, „systemu ogrzewania”, „źródła ciepła”, „umowy o poprawę efektywności energetycznej” i „mikrosystemu wydzielonego” oraz rozwija już istniejącą definicję „systemu technicznego budynku”, na który składać się mają dodatkowo „systemy automatyki i sterowania w budynku, wytwarzania energii elektrycznej na miejscu (…), w tym systemy wykorzystujące energię ze źródeł odnawialnych”.

Nowe definicje porządkują i ułatwiają zrozumienie treści wprowadzonych dalej zapisów, jednak nie wyczerpują znaczenia pojęć, które tłumaczą, np. przez „system ogrzewania” należy zgodnie z dyrektywą rozumieć kombinację elementów służących obróbce powietrza w pomieszczeniach, „za pomocą których temperatura jest podwyższana”. Głównym zadaniem systemów ogrzewania w budynkach jest jednak stworzenie odpowiednich warunków komfortu cieplnego w pomieszczeniach poprzez kształtowanie temperatury odczuwalnej, na którą składa się temperatura powietrza oraz temperatura promieniowania przegród. Systemy ogrzewania mogą się więc składać z elementów kształtujących oba te parametry, jak np. nagrzewnice powietrza i grzejniki konwekcyjne, a także grzejniki ogrzewania płaszczyznowego i promienniki ciepła. 

Definicja „źródła ciepła” nie zawiera m.in. możliwości uzysku ciepła użytkowego w procesie przetwarzania energii promieniowania słonecznego w ciepło na drodze konwersji fototermicznej, którą wykorzystuje się np. w kolektorach słonecznych, lub pozyskania ciepła ze źródeł geotermalnych. Źródła energii odnawialnej włączono w zakres definicji pojęcia „systemu technicznego budynku”. Rozbudowana definicja „systemu technicznego budynku” nie wyróżnia zaś infrastruktury wbudowanej w budynek na potrzeby elektromobilności, która zgodnie z art. 8 tejże dyrektywy ma się stać nieodłącznym elementem budynków wyposażonych w odpowiednio dużą liczbę miejsc parkingowych.

Krajowe plany renowacji budynków

Za pomocą wprowadzonego artykułu 2a przeniesiono do dyrektywy EPBD artykuł 4 dyrektywy EED. Dodano nowe wymagania dotyczące długoterminowych strategii wspierania inwestycji w renowację zasobów budowlanych w krajach członkowskich. Główną zmianą jest nałożenie obowiązku, by strategie te zawierały plan działania i politykę państw członkowskich prowadzące do osiągnięcia celu na 2050 r., jakim jest: zredukowanie emisji gazów cieplarnianych w Unii o 80–95% w porównaniu z 1990 r., zapewnienie wysokiej efektywności energetycznej i dekarbonizacja budynków oraz ich przekształcenie w budynki o niemal zerowym zużyciu energii. Osiągnięcie celu głównego mają ułatwić ustalone i zamieszczone w krajowych planach działania orientacyjne cele pośrednie na lata 2030, 2040 i 2050, stanowiące kluczowe etapy realizacji inwestycji w renowację zasobów budowlanych.

Wskaźnik inteligentnego działania i infrastruktura e-mobilności

Dyrektywa upoważnia Komisję Europejską do opracowania do 31 grudnia 2019 r. „programu Unii w zakresie oceny gotowości budynków do obsługi inteligentnych sieci”, który stanie się uzupełnieniem tejże dyrektywy. Ocena (wskaźnik) gotowości budynków do obsługi inteligentnych sieci ma odzwierciedlać cechy budynku związane z jego wyposażeniem technicznym. Oceniana będzie m.in. zdolność budynków do dostosowania funkcjonowania obiektu do potrzeb jego użytkowników oraz możliwość wsparcia sieci energetycznych w zakresie elastyczności zapotrzebowania budynku na energię elektryczną i potencjał do aktywnego uczestnictwa i reagowania na zmiany zapotrzebowania sieci poprzez zdolność redukcji i przesuwania obciążeń (DSR).

Zwiększono wymagania dotyczące elementów składających się na system ogrzewania budynków. Każdy nowy oraz istniejący budynek, w którym wymieniane jest źródło ciepła, ma zostać wyposażony w samoregulujące się urządzenia do indywidualnej regulacji temperatury w poszczególnych pomieszczeniach lub w strefie ogrzewanej modułu budynku, jeżeli jest to możliwe z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia. Wprowadzenie tego wymogu umożliwi lepszą regulację i dostosowanie pracy systemów ogrzewania do chwilowego zapotrzebowania na ciepło w pomieszczeniach lub całych strefach budynków, uwzględniając harmonogram ich pracy i dynamikę cieplną.

Infrastruktura budynkowa składająca się z nowych i innowacyjnych technologii może zostać rozbudowana i wykorzystana do dekarbonizacji innych sektorów gospodarki, takich jak np. transport. Dyrektywa wprowadza bowiem obowiązek stosowania punktów ładowania pojazdów elektrycznych w miejscach parkingowych znajdujących się wewnątrz lub przylegających do budynków. Wymóg ten dotyczy wszystkich nowych i gruntownie modernizowanych budynków wyposażonych w co najmniej 10 miejsc parkingowych, a od 2025 r. wszystkich istniejących budynków niemieszkalnych dysponujących więcej niż 20 miejscami parkingowymi, przy czym minimalną liczbę punktów ładowania w tych obiektach określi każde z państw członkowskich we własnym zakresie.

Minimalne wymagania określone przez dyrektywę dla nowych i poddawanych istotnym renowacjom budynków stanowią, że budynki niemieszkalne będą musiały posiadać co najmniej jeden punkt ładowania pojazdów na każde 10 miejsc parkingowych, natomiast budynki mieszkalne wyposażane będą w okablowanie umożliwiające instalację tego typu punktów na każdym miejscu parkingowym. Uproszczeniu mają ulec ewentualne bariery legislacyjne w państwach członkowskich regulujące procedury udzielania pozwoleń i warunki stosowania tego typu instalacji w budynkach.

Świadectwa charakterystyki energetycznej

Zwiększona została rola świadectw charakterystyki energetycznej budynków. Porównanie świadectw wydanych przed i po wdrożeniu prac renowacyjnych uznano za wiarygodną metodę (na równi np. z wynikami audytu energetycznego) oceny efektu poprawy efektywności energetycznej zmodernizowanego budynku. Od wykazanej w ten sposób oszczędności energii uzależnione będzie przyznanie i wielkość środków publicznych przeznaczonych na sfinansowanie prac renowacyjnych. Nadanie takich uprawnień świadectwom charakterystyki energetycznej budynków może się jednak okazać niewystarczające do potwierdzenia efektu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej czy oszczędności energii. Świadectwa te bowiem, sporządzane najczęściej metodą obliczeniową, mogą stanowić wyłącznie potwierdzenie wykonania prac renowacyjnych budynku i poświadczać teoretyczne, zgodne z założeniami przyjętymi do wyznaczenia świadectwa, ograniczenie energochłonności obiektu.

Sama termomodernizacja budynku lub wymiana urządzeń zużywających energię na takie o wyższej klasie energetycznej nie decyduje o faktycznej redukcji zużywanej energii. Ważna jest także świadomość użytkowników budynków dotycząca zachowań energooszczędnych oraz umiejętność wykorzystania i regulacji infrastruktury budynkowej zużywającej energię. Rzeczywista poprawa efektywności energetycznej w wyniku realizacji przedsięwzięcia i osiągnięta oszczędność energii powinny być zatem mierzone faktycznym zużyciem energii w obiekcie przed i po renowacji i poświadczone audytem energetycznym lub raportem zawierającym dane z monitoringu energetycznego w okresie odpowiednim dla potwierdzenia przedmiotowego efektu.

Dodatkową funkcją świadectw charakterystyki energetycznej budynków będzie również możliwość ich wykorzystania w celach statystycznych i badawczych. Informacje o zmierzonym lub obliczonym zużyciu energii zawarte w sporządzonych świadectwach stanowić będą dane, które w postaci zagregowanej i anonimowej mogą zostać udostępniane do wykorzystania przez zainteresowane osoby.

Ponadto zmianie uległy ogólne wytyczne dotyczące obliczania charakterystyki energetycznej budynków, określone w załączniku I do dyrektywy EPBD. Ogólne postanowienie stanowiące, że „metodologia obliczania charakterystyki energetycznej budynków powinna uwzględniać normy europejskie”, zastąpiono szczegółowym wymaganiem: „państwa członkowskie opisują swoje krajowe metodologie obliczania zgodnie z załącznikami krajowymi powiązanych norm europejskich, mianowicie ISO 5200-1, 52016-1, 52015-1 oraz 52018-1”. Oczekiwać należy zatem zmiany rozporządzenia w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku [2], w którym sposób obliczania rocznego zapotrzebowania na energię użytkową do ogrzewania, wentylacji i chłodzenia budynku pochodzi z wycofanej już normy PN-EN ISO 13790.

Przeglądy systemów ogrzewania i klimatyzacji

Zwiększono, z 20 do 70 kW dla systemów ogrzewania oraz z 12 do 70 kW dla systemów klimatyzacji, minimalną znamionową moc użyteczną urządzeń, która kwalifikuje te systemy do obowiązkowego regularnego przeglądu ich pracy. Przeglądem mają zostać objęte także systemy wentylacji w przypadku ich połączenia z systemami ogrzewania lub klimatyzacji, co często ma miejsce w budynkach, w których stosuje się wentylację mechaniczną. Zakres przeglądu obejmować ma, jak dotychczas, ocenę sprawności funkcjonowania i dobrania odpowiedniej wielkości mocy źródła ciepła lub systemu klimatyzacji do potrzeb budynku. Dodano jednak również wymaganie, by w stosownych przypadkach opisane zostały zdolności systemów ogrzewania i klimatyzacji, połączonych systemów ogrzewania pomieszczeń i wentylacji lub klimatyzacji i wentylacji do optymalizacji ich działania w typowych lub przeciętnych warunkach eksploatacji.

Dzięki nowym wymaganiom w ramach przeglądu oceniana będzie nie tylko trafność doboru mocy urządzeń względem szczytowego zapotrzebowania na ciepło bądź chłód i ich sprawność, ale również funkcjonowanie tych systemów w warunkach, w jakich najczęściej pracują. Zdolność urządzeń grzewczych i klimatyzacyjnych do pracy w różnych warunkach umożliwia ich wydajne funkcjonowanie z wysoką efektywnością przy zmiennym obciążeniu oraz pracę w obszarze optymalnej sprawności. Efektem kontroli pracy systemów technicznych budynków z częściowym obciążeniem może być optymalizacja sezonowego zużycia energii i wyeliminowanie różnic między obliczeniowym a rzeczywistym zużyciem energii, pojawiających się w przypadku źle zaprogramowanych systemów i nastaw temperatury oraz niewłaściwych harmonogramów pracy.

Z artykułu 14 dotyczącego przeglądów systemów ogrzewania zniknęły zaś zapisy dotyczące częstotliwości wykonywania przeglądów, które zależały dotychczas od rodzaju nośników zużywanej energii i znamionowej mocy użytecznej systemu ogrzewania lub klimatyzacji. Zgodnie z obowiązującą obecnie ustawą o charakterystyce energetycznej budynków [3] wprowadzającą do prawa polskiego część wymagań dyrektywy 2010/31/EU, wymaga się, by okresowej kontroli systemów ogrzewania, polegającej na sprawdzeniu ich stanu technicznego z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów oraz dostosowania ich mocy do potrzeb użytkowych, budynki poddawane były z częstotliwością:

1. „co najmniej raz na 5 lat – dla kotłów o nominalnej mocy cieplnej od 20 kW do 100 kW,
2. co najmniej raz na 2 lata – dla kotłów opalanych paliwem ciekłym lub stałym o nominalnej mocy cieplnej ponad 100 kW,
3. co najmniej raz na 4 lata – dla kotłów opalanych gazem o nominalnej mocy cieplnej ponad 100 kW”.

Systemy klimatyzacji o nominalnej mocy chłodniczej większej niż 12 kW muszą być poddawane okresowym kontrolom co najmniej raz na 5 lat. Nowa dyrektywa pozostawia zaś bez zmiany możliwość braku ponownej oceny doboru wielkości źródła ciepła lub chłodu, jeżeli od czasu ostatniego przeglądu nie dokonano zmian w systemie grzewczym, połączonym systemie grzewczym i wentylacji lub systemie klimatyzacji albo połączonym systemie klimatyzacji i wentylacji, lub nie dokonano zmian w zakresie wymogów dotyczących tych systemów w budynku.

Z obowiązku regularnych przeglądów zwolnione będą systemy techniczne budynku objęte uzgodnionym kryterium charakterystyki energetycznej albo ustaleniem umownym dotyczącym uzgodnionego poziomu poprawy efektywności energetycznej lub które obsługiwane są przez operatora urządzeń czy sieci i podlegają środkom monitorowania po stronie systemu. Warunkiem jest, by wpływ wymienionych podejść był zgodny z zakresem obowiązkowych przeglądów tych systemów.

Kolejną alternatywą dla przeprowadzanych przeglądów systemów ogrzewania i klimatyzacji wprowadzoną nową dyrektywą jest wyposażenie budynków w inteligentne systemy automatyki i sterowania, których funkcjonalność ma obejmować m.in.:

• monitorowanie, rejestrowanie i analizowanie zużycia energii;
• monitorowanie efektywności energetycznej budynku poprzez określanie sprawności systemów i informowanie osoby odpowiedzialnej za obiekt w przypadku wykrycia usterek lub konieczności wykonania przeglądu;
• optymalne zarządzanie infrastrukturą techniczną budynku i integrację zainstalowanych w nim systemów.

Wyróżnione przez dyrektywę cechy systemów automatyki i sterowania infrastrukturą techniczną budynków mają stosowane obecnie informatyczne systemy zarządzania budynkiem BMS (Building Management System) i BEMS (Building and Energy Management System). W ciągu kilku ostatnich lat stały się one powszechnie wykorzystywanym wyposażeniem większości nowych budynków komercyjnych oddawanych do użytkowania i ze względu na swoją funkcjonalność wykazały olbrzymi potencjał oszczędności energii i poprawy efektywności energetycznej tych obiektów. Dyrektywa zakłada obowiązek montażu tego typu systemów do 2025 r. we wszystkich budynkach niemieszkalnych, które wyposażone są w systemy ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji o znamionowej mocy użytecznej ponad 290 kW, natomiast dla budynków mieszkalnych państwa członkowskie mogą opracować wymagania, by budynki te były wyposażane w systemy automatyki i sterowania zawierające:

• funkcję ciągłego monitorowania sprawności systemów, informującą właścicieli lub zarządców budynków o znaczącym jej spadku oraz potrzebie serwisu systemu;
• funkcje analityczne umożliwiające sterowanie systemami w sposób zapewniający optymalne wytwarzanie, dystrybucję, magazynowanie i wykorzystanie energii.

Zmiany w dyrektywie 2012/27/UE

Nowa dyrektywa wprowadza zmiany wyłącznie do artykułu 4 obowiązującej dyrektywy EED, przenosząc i rozszerzając jego wymagania do dyrektywy EPBD dodanym artykułem 2a. Pozostawiono zaś zapis, by przedmiotowe długoterminowe strategie wspierania inwestycji w renowację krajowych zasobów budynków, które miały zostać opublikowane do 30 kwietnia 2014 r., były aktualizowane co trzy lata oraz przekazywane Komisji jako część krajowych planów działania na rzecz efektywności energetycznej.

Podsumowanie

Nowa dyrektywa wprowadzająca zmiany do dyrektywy EPBD i EED stanowi kolejny znaczący krok ku poprawie efektywności energetycznej budynków w Unii Europejskiej oraz redukcji ich oddziaływania na środowisko poprzez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, pyłów i innych zanieczyszczeń. Dekarbonizacja wszystkich zasobów budowlanych Unii do 2050 roku oraz ekonomicznie uzasadnione przekształcenie istniejących budynków w budynki o niemal zerowym zużyciu energii jest ambitnym wyzwaniem nawet w perspektywie kolejnych 30 lat.

Dyrektywa podkreśla rolę systemów technicznych budynków i automatyki budynkowej w osiąganiu efektywności energetycznej, zobowiązując, by budynki wyposażone w systemy ogrzewania lub chłodzenia o mocy użytecznej ponad 290 kW były wyposażane w inteligentne systemy sterowania z funkcjami monitorowania, kontroli i optymalizacji zużycia energii oraz funkcjami raportującymi i alarmującymi. Dzięki nowemu wskaźnikowi gotowości budynków oceniana będzie ich zdolność do dostosowywania się do potrzeb użytkowników, gwarantująca zdrowe i komfortowe warunki środowiska wewnętrznego oraz kontrolę zużywanej energii.

Nowa dyrektywa weszła w życie 9 lipca 2018 r., a państwa członkowskie mają 20 miesięcy (tj. do 10 marca 2020 r.) na przeniesienie jej zapisów do prawa krajowego.

Literatura: 

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Dz.Urz. UE L 156/75).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej (DzU 2015, poz. 376).
3. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (DzU 2014, poz. 1200, z późn. zm.).
4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.Urz. UE L 153/13).
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE (Dz.Urz. UE L 315/1).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!