Zarządzanie energią w budynkach – obowiązek czy konieczność? Cz. 1

Cyfryzacja wielu dziedzin życia skutkuje nowymi możliwościami, a także oczekiwaniami dotyczącymi efektywności energetycznej. Prawie każde urządzenie wyposażone jest w mniej lub bardziej zaawansowany moduł sterowania. Powszechnie dostępne są różnego rodzaju inteligentne urządzenia: odkurzacze, lodówki, aparaty fotograficzne, samochody, a nawet budynki. Definicja podpowiada, że inteligentny oznacza „sprawnie wykorzystujący czynności poznawcze”, takie jak myślenie, reagowanie na zmiany, adaptacja do nich, rozwiązywanie problemów, a nawet uczenie się. To osoba lub – dzięki sztucznej inteligencji dostępnej za sprawą narzędzi informatycznych – urządzenie, które bardzo dobrze potrafi wykorzystywać „swoją” wiedzę oraz bazę zgromadzonych i przetworzonych informacji, a także umiejętności w zastanych sytuacjach.

W budynku inteligentnym [23, 24, 25, 26, 27] wszystkie mechanizmy i systemy ze sobą współpracują i wyręczają człowieka w wielu zadaniach, niejako przewidując jego oczekiwania i potrzeby. Inteligencja ta jest oczywiście oparta na zaawansowanej technologii, głównie informatycznej. Inteligentny budynek (ang. Smart Building) działa najczęściej na podstawie systemu zarządzania BMS (ang. Building Management System). System inteligentnego domu to, najprościej ujmując, sieć rozmieszczonych w całym obiekcie czujników, podpiętych do centralnego systemu zarządzania. System ten samodzielnie podejmuje różnego rodzaju decyzje, np. o uchyleniu okien, opuszczeniu rolet, zaciemnieniu, uruchomieniu refleksoli, nawadnianiu trawnika przed domem, uruchomieniu urządzeń chłodniczych, korekcie natężenia światła czy włączeniu zabezpieczeń przeciwpożarowych. Reaguje na określone sygnały stanowiące zbiory informacji, na podstawie których realizowane są jego zaprogramowane działania. O stopniu zaawansowania tego systemu decydują: liczba branych pod uwagę czynników (parametrów) oraz możliwości przygotowania prawidłowej reakcji, stopniowania intensywności, monitoringu efektów i wprowadzania ewentualnej korekty. Inteligentny system umożliwia rozpoznawanie sytuacji podobnych i podejmowanie adekwatnego działania w oparciu o zgromadzone dane historyczne.

Digitalizacja naszej rzeczywistości w coraz większym stopniu dotyczy stale rosnącej grupy wyrobów, w tym budowlanych, a także całych obiektów. Wyroby budowlane związane z produkcją lub zużyciem energii, takie jak: pompy ciepła, kotły, klimatyzatory, zasobniki ciepła, okna czy centrale wentylacyjne, powinny posiadać etykiety energetyczne i wyposażane są zazwyczaj w fabryczną automatykę sterującą. Pojawia się zatem pytanie: czy konieczne jest stosowanie scentralizowanych systemów integrujących BMS, skoro mamy do dyspozycji automatykę producentów urządzeń?

Systemy zarządzania energią i ich wpływ na budynek nie zostały dotychczas uwzględnione w polskich ustawach i aktach wykonawczych, co utrudnia oszacowanie korzyści, jakie mogą zostać osiągnięte dzięki zintegrowaniu i inteligentnemu zarządzaniu procesami energetycznymi. Natomiast z doświadczenia autorów wynika, że wykorzystanie takich systemów pozwala zmniejszyć zużycie energii o od 5 do 25%.

Zintegrowanie automatyki produktowej oraz centralne zarządzanie produkcją, dystrybucją, magazynowaniem i wykorzystaniem energii pozwala optymalizować procesy tak, aby zmniejszyć zużycie energii końcowej przy minimalnych kosztach eksploatacyjnych. Należy także zapewnić jak najmniejsze oddziaływanie budynków na środowisko naturalne. Miarą może tu być wartość EP – nieodnawialnej energii pierwotnej oraz emisji CO₂. Czy w obliczu unijnego priorytetu, jakim jest poprawa efektywności energii, zarządzanie energią w budynkach stanie się obowiązkiem prawnym, czy też koniecznością wynikającą ze stale rosnących potrzeb i możliwości? Może opłacalność systemów zarządzania energią zachęci użytkowników budynków do ich szerszego stosowania?

Koncepcja budynku inteligentnego

Idea inteligentnego budynku powstała już w latach 70. XX w. [1]. Skupiano się wtedy na automatyzacji procesów produkcyjnych i optymalizacji wydajności ekonomicznej firm. W latach 80. koncepcję tę zaadaptowano na potrzeby budownictwa użyteczności publicznej i poprawy bezpieczeństwa, a następnie budownictwa mieszkaniowego [2].

Szybki rozwój technologii i dynamicznie zmieniające się oczekiwania użytkowników sprawiły, że znaczenie pojęcia „inteligentny budynek” ciągle ewoluowało. Obecnie określa się tym mianem budynek nie tyle wyposażony w urządzenia techniczne, ile umożliwiający efektywne współdziałanie tych urządzeń. Jest to zatem cały budynek (lub mieszkanie), w którym zintegrowany system sterowania funkcjami technicznymi (BMS lub HEMS) zarządza wszystkimi sterowalnymi czynnościami, takimi jak oświetlenie, ogrzewanie, wentylacja, klimatyzacja, kontrola dostępu, monitorowanie stanu instalacji elektrycznej, ostrzeganie w przypadku pojawienia się dymu, gaszenie pożarów czy też kontrola z użyciem systemów wizyjnych (kamery, fotokomórki itp.) oraz działanie sprzętów AGD i RTV [3].

Budynek inteligentny: EMS, HEMS i BMS

W ogólnym ujęciu budynek inteligentny to obiekt wykazujący się elastycznością w korzystaniu z dostępnych źródeł energii oraz we współpracy z większymi sieciami, takimi jak inteligentne osiedla oraz miasta [18]. Aby osiągnąć oczekiwane efekty w postaci racjonalizacji zużycia energii oraz wykorzystania alternatywnych źródeł energii na autokonsumpcję, konieczna jest integracja poszczególnych branż oraz centralne zarządzanie.

Zarówno w dyrektywach europejskich w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i efektywności energetycznej [4], jak i w polskiej długoterminowej strategii renowacji budynków [10] znalazły się pojęcia, które pozwalają skategoryzować systemy zarządzania budynkiem (BMS, HMS, HEMS, SHEMS, EMS) oraz ocenić stopień inteligencji budynku za pomocą wskaźnika SRI – Smart Readiness Index [7].

Zarządzanie energią – Smart Home

System zarządzania energią Smart Home to układ automatyki domowej, dzięki któremu poszczególne zadania wykonywane są automatycznie lub zdalnie. Smart Home pozwala zdalnie włączyć lub wyłączyć dowolne urządzenie domowe sterowane lub zasilane elektrycznie, np. uruchomić ogrzewanie, gdy użytkownik wraca do domu. System pełni również funkcję zarządzania rozdziałem i zużyciem energii elektrycznej w całym budynku.

HEMS – Home Energy Management System

Systemy HEMS/SHEMS/HMS to ogólnie mówiąc Home Management Systems, czyli odpowiedniki systemu BMS wykorzystywanego w budynkach komercyjnych przeznaczone dla domów i/lub mieszkań. Charakteryzuje je mniejsza skala, ale większy nacisk na ergonomię oraz funkcjonalność. Wysoka ergonomia użytkowania obejmuje: gotowe scenariusze ogrzewania, wentylacji, przygotowania ciepłej wody, chłodzenia, a nawet oświetlenia, tryb wakacyjny i różne schematy przebywania użytkowników poza domem oraz dopasowywanie się do zwyczajów i zachowań domowników. Systemy HEMS mają m.in. zintegrowany wieloobwodowy licznik energii elektrycznej, który umożliwia szybką ocenę i ewentualną optymalizację oraz regulację poszczególnych układów lokali mieszkalnych – rys. 2.

HEMS to inteligentny system nadzoru i przepływu energii w domu. Jego celem jest osiągnięcie najwyższego poziomu efektywności energetycznej poprzez optymalizację zużycia energii. HEMS pozwala właścicielom domów sterować działaniem poszczególnych urządzeń energetycznych i wyrobów budowlanych, aby podwyższyć komfort użytkowania oraz zaoszczędzić na kosztach eksploatacji. System może sprawić, że gospodarstwa domowe można będzie uznać za budynki o wysokim komforcie oraz niskim poziomie karbonizacji. W przypadku bardziej zaawansowanych rozwiązań system może wykorzystywać sztuczną inteligencję, ucząc się zachowań użytkowników, uwzględniać informacje o zajętości pomieszczeń i reagować na warunki pogodowe, żeby efektywnie zarządzać zużyciem energii w domu. HEMS opiera się na magazynowaniu energii i zarządza jej wykorzystaniem, dostosowując je do potrzeb użytkowników. Pozwala połączyć w jedną sieć wszystkie urządzenia, które energię produkują, wykorzystują i magazynują.

Sterowanie EMS – Energy Management System

System EMS pierwotnie służył do zarządzania energią elektryczną, był i jest przeznaczony dla zakładów przemysłowych. Stosuje się go do kontroli parametrów pracy elektrowni funkcjonujących samodzielnie lub przy zakładzie przemysłowym. Dodatkowo dostarcza algorytmy optymalizujące zużycie energii elektrycznej, jak np. kompensacja mocy biernej czy funkcja ZeroExport. System można skonfigurować do sterowania hybrydowym układem zasilania o wielu źródłach, np. do współpracy z fotowoltaiką, magazynem energii elektrycznej, agregatem prądotwórczym, biogazownią, elektrownią wiatrową czy pompą ciepła lub stacją ładowania pojazdów. Wyposażony jest w funkcje sterowania magazynami energii w ramach każdej technologii, łącznie z wodorową. Inteligentne sterowanie przepływem energii w zakładzie przemysłowym zapewnia optymalne wykorzystanie wszystkich zasobów energetycznych. Dostępnych jest wiele algorytmów sterowania, uwzględniających również godzinowe rynkowe ceny energii PSE. System EMS zarządzania energią elektryczną w budynku przemysłowym ilustruje rys. 3.

EMS gromadzi dane na temat zużycia energii elektrycznej w poszczególnych układach związanych z procesami produkcji systemów technicznych budynku (klimatyzacja, wentylacja, ogrzewanie, chłodzenie, c.w.u. itp.) oraz wykrywa nietypowe sytuacje, awarie czy przekroczenia mocy (strażnik mocy). Wykorzystując funkcjonalności systemu BMS (harmonogramy, opóźnienia w inicjalizacji, kalendarze), jest w stanie zareagować na anomalię lub zbliżające się przekroczenia parametrów oraz wprowadzić opóźnienia w uruchamianiu poszczególnych mechanizmów, jak np. sterowanie przesłonami słonecznymi czy roletami z podziałem na strefy z zaplanowanym opóźnieniem w celu uniknięcia przekroczenia mocy, przesunięcia we włączaniu oświetlenia w budynku, opóźnienia strefowe w uruchamianiu klimatyzatorów (chłodzenie, grzanie).

BMS – Building Management System

Systemy BMS charakteryzują się wysokim stopniem zaawansowania algorytmicznego, niezawodnością, stabilnością działania, możliwością wprowadzania nowych danych, zmiany ustawień, generowania raportów, zestawień czy wykresów. Szeroki zakres możliwości magazynowania danych historycznych (liczba danych, zakres czasowy, próbkowanie) pozwala wprowadzać zmiany w zarządzaniu budynkiem na podstawie zagregowanych informacji dotyczących całego ekosystemu, jakim jest budynek.

BMS to stosowany obecnie system zarządzania dużymi budynkami o skomplikowanej strukturze i przeznaczeniu: zamieszkania zbiorowego, użyteczności publicznej, biurowymi, przemysłowymi lub o specjalnym zastosowaniu, w przypadku których oprócz zarządzania energią realizowane jest zarządzanie mikroklimatem i całym obiektem. Bywa, że BMS zarządza także procesami produkcyjnymi. Może być wykorzystywany w obiektach dowolnego typu, zwłaszcza tam, gdzie występują szczególnie wymagające warunki użytkowe, np. w laboratoriach.

Wyróżnia go skalowalność rozwiązań oraz możliwość monitorowania i zarządzania dużą liczbą zmiennych nawet w systemach o bardzo restrykcyjnych reżimach produkcyjnych, np. zapewniania odpowiednich warunków dla hodowli komórkowych, w przypadku których różnica parametrów, np. temperatury wewnętrznej zaledwie o 0,1°C, może doprowadzić do ogromnych strat. Przedstawiony na rys. 5 schemat ideowy wskazuje, że BMS jest systemem nadrzędnym w stosunku do systemu EMS (będącego jednym z elementów BMS).

Swoboda i otwartość programistyczna BMS pozwala w dowolny sposób budować np. system kontroli dostępu, dotrzymania zadanych parametrów powietrza: temperatury, wilgotności, poziomu natężenia światła, planowania produkcji ciepła i chłodu z wyprzedzeniem, przy uwzględnieniu pojemności cieplnej budynku. Współpraca ze stacją meteorologiczną oraz prognozami pogody opartymi na modelach matematycznych umożliwia tworzenie proaktywnego, a nie reaktywnego sytemu działań.

Możliwe do uzyskania korzyści ze stosowania BMS ze zintegrowanym systemem do zarządzania energią (podrzędnym systemem EMS – rys. 5):

• poprawa efektywności energetycznej budynku,

• oszczędność kosztów energii,

• efektywne wykorzystanie energii z fotowoltaiki oraz innych źródeł OZE,

• zmniejszenie śladu węglowego gospodarstwa domowego,

• kontrola działania urządzeń domowych,

• obniżenie kosztów obsługi serwisowej poprzez predykcję usterek,

• system powiadamiania (SMS, e-mail),

• system priorytetyzacji alarmów, alertów,

• system wizualizacji obrazujących skumulowane dane czy tendencje w zachowaniach użytkowników,

• system harmonogramów (załączanie się obwodów oświetleniowych w zależności od pory dnia, dnia tygodnia, pory roku, lokalizacji),

• centralna synchronizacja czasu pracy urządzeń,

• zwiększenie bezpieczeństwa użytkowania systemu (czujniki tlenku węgla, zalania etc.),

• dostęp do narzędzi wizualizacji wewnątrz systemu BMS z możliwością eksportu wykresów, tabel, zestawień, statystyk.

System zarządzania budynkiem/mieszkaniem/obiektem przemysłowym, który z założenia odpowiada m.in. za zarządzanie energią i komfortem, powinien wykazywać się dużą elastycznością w definiowaniu scenariuszy sterowania, powiadamiania oraz zarządzania systemami podrzędnymi. Realizowane być to może poprzez dostęp do gotowych scenariuszy ogrzewania, wentylacji, przygotowania ciepłej wody, chłodzenia, a nawet oświetlenia (tryb wakacyjny, tryb użytkownicy poza domem/produkcyjny, konserwacyjny, testowy). Większa liczba narzędzi wizualizacyjnych, analitycznych oraz umożliwiających implementację reguł, alarmów i powiadomień przez użytkownika o dużej wiedzy praktycznej nt. budynku skutkuje zwiększeniem wydajności integracji systemu zarządzania budynkiem, obniżeniem kosztów energii elektrycznej (np. wykorzystanie strażnika mocy, prognozy wykorzystania energii elektrycznej przy obecnym zużyciu w kontekście gospodarstwa domowego) oraz zwiększeniem komfortu użytkowania (stała temperatura, wilgotność, ilość CO₂ w powietrzu).

Z założenia system taki powinien być dostosowany do szybkiej rozbudowy – bez konieczności utylizowania urządzeń, które zostały zaimplementowane na początku jego użytkowania (ze względu na szybko zmieniające się potrzeby, zmianę najemców czy sprzedaż mieszkania itp.). System BMS może zostać wyposażony w systemy odpowiedzialne za zarządzanie energią oraz zużycie mediów przy niewielkim nakładzie kosztów – dzięki wykorzystaniu wieloobwodowego licznika energii elektrycznej o standardowych protokołach komunikacji (np. Modbus BACnet).

Na rys. 7 zilustrowano systemy budynkowe w aspekcie sterowania zużyciem energii elektrycznej. Każdy z systemów jest obsługiwany przez autonomiczny system automatyki. Nadrzędnie korzystanie ze standaryzowanych protokołów komunikacji pozwala na integrację sterowania wszystkimi układami budynku oraz implementację zależności pomiędzy nimi.

Może Cię zainteresuje: Niemal zeroenergetyczne budynki wielorodzinne

Sterowanie lokalne i centralne oraz integracja systemów

Najstarszą metodą zarządzania produkcją energii jest ręczna centralna regulacja. Wraz z rozwojem technologii i systemów informatycznych zaczęto wykorzystywać coraz nowsze systemy regulacji centralnej i miejscowej (zawory termostatyczne), strefowanie instalacji grzewczych, tryby pracy, weekendowe obniżanie temperatury jako elementy instalacji c.o. oraz np. czujniki ruchu jako elementy systemów oświetlenia.

Regulacja centralna może być realizowana przy udziale automatyki poszczególnych urządzeń energetycznych, np. kotła, i sterowana w oparciu o:

• zadaną temperaturę powrotu,

• temperaturę wewnętrzną w pomieszczeniu referencyjnym dla danej strefy,

• krzywą grzania,

• wykorzystanie złożonych systemów informatycznych.

Przykładowe sprawności regulacji centralnej oraz miejscowej podano w tabelach 1–7. W tabeli 1 zamieszczono zestawienie możliwości redukcji zużycia nieodnawialnej energii elektrycznej dzięki różnym kombinacjom integracji elementów systemów. Są to wartości szacunkowe opracowane na podstawie danych pozyskanych w przypadku dużej stacji paliw. Ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej zależy od liczby zintegrowanych systemów automatyki w systemie centralnym oraz optymalizacji sposobu zarządzania nimi. W tabelach 2–7 przedstawiono dane dotyczące regulacji i sterowania – według rozporządzenia w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej [17] oraz na podstawie obserwacji i doświadczenia autorów.

Sprawność regulacji i wykorzystania ma znaczący wpływ na zużycie energii w budynku. Wprowadzanie coraz bardziej zaawansowanych systemów zarządzania energią ma pozwolić obniżyć jej zużycie przy zachowaniu komfortu cieplnego użytkowania pomieszczeń.

Zintegrowanie i opomiarowanie procesów energetycznych budynku pozwala optymalizować zużycie energii i ograniczać oddziaływanie obiektu na środowisko. Zaawansowana automatyka oświetlenia umożliwia zmniejszenie zużycia energii o 50%. Z kolei sterowanie kotłem wspomagane regulacją temperatury w pomieszczeniu pozwala zmniejszyć zużycie energii o 10–15%. Wprowadzenie programów czasowych produkcji np. ciepłej wody może pomóc obniżyć straty związane z magazynowaniem energii oraz transportem. Natomiast zmniejszenie intensywności cyrkulacji c.w.u. w nocy pozwala zmniejszyć straty energii przy transporcie, korzystna jest również optymalizacja wentylacji pomieszczeń na podstawie profilu ich użytkowania.

Część 2. artykułu w „Rynku Instalacyjnym” 3/2023 >>

Literatura

1. Dechnik Mirosław, Moskwa Szczepan, Smart House – inteligentny budynek – idea przyszłości, „Przegląd Elektrotechniczny” Zeszyt 9, 2017, https://doi.org/10.15199/48.2017.09.01

2. Niezabitowska Elżbieta, Mikulik Jerzy, Budynek inteligentny, Tom II Podstawowe systemy bezpieczeństwa w budynkach inteligentnych, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2014

3. Romańska-Zapała Anna, Zintegrowane systemy sterowania procesami w obiektach budowlanych, „Materiały Budowlane” 5/2014, s. 115–116

4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Dz. Urz. UE L 156/75)

5. Zalecenie Komisji (UE) 2019/786 z dnia 8 maja 2019 r. w sprawie renowacji budynków (notyfikowana jako dokument nr C(2019) 3352) (Dz. Urz. UE L 127/34)

6. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.Urz. UE L 153/13)

7. Kadela Marta, Copiak Florentyna, Geryło Robert i in., System oceny SMART Readiness budynków – bieżąca potrzeba czy wyzwania przyszłości?, „Materiały Budowlane” 10/2022, s. 32–38, DOI:10.15199/33.2022.10.09

8. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2020/2155 z dnia 14 października 2020 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE poprzez ustanowienie opcjonalnego wspólnego systemu Unii Europejskiej w zakresie oceny gotowości budynków do obsługi inteligentnych sieci (Dz.Urz. UE L 431/9)

9. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2020/2156 z dnia 14 października 2020 r. określające warunki techniczne skutecznego wdrożenia opcjonalnego wspólnego systemu Unii Europejskiej w zakresie oceny gotowości budynków do obsługi inteligentnych sieci (Dz.Urz. UE L 431/25)

10. Załącznik do uchwały nr 23/2022 Rady Ministrów z dnia 9 lutego 2022 r.: Długoterminowa strategia renowacji budynków. Wspieranie renowacji krajowego zasobu budowlanego, www.gov.pl

11. Godlewski T., Rola czynników klimatycznych w projektowaniu geotechnicznym i kształtowaniu konstrukcji, XVI Konferencja Naukowo-Techniczna „Warsztat pracy rzeczoznawcy budowlanego”, Kielce-Cedzyna, 26–28 października 2020 r.

12. Komisja Europejska, Impuls dla gospodarki neutralnej dla klimatu: strategia UE dotycząca integracji systemu energetycznego, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, COM(2020) 299 final, Bruksela, 8.07.2020

13. Fokaides Paris A., Panteli Christiana, Panayidou Andri, How Are the Smart Readiness Indicators Expected to Affect the Energy Performance of Buildings: First Evidence and Perspectives, „Sustainability” 2020, 12, 9496, https://doi.org/10.3390/su12229496

14. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (DzU 1994, nr 89, poz. 414, z późn. zm.)

15. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2002, nr 75, poz. 690, z późn. zm.)

16. Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 11 września 2020 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (DzU 2020, poz. 1609)

17. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej (DzU 2015, poz. 376)

18. Pamuła Anna, Papińska-Kacperek Joanna, Inteligentne domy i inteligentne sieci energetyczne jako element infrastruktury Smart City, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 721, Studia Informatica nr 29, 2012

19. Vigna Ilaria, Pernetti Roberta, Pasut Wilmer, Lollini Roberto, New domain for promoting energy efficiency: Energy Flexible Building Cluster, „Sustainable Cities and Society”, 2018, Vol. 38, p. 526–533

20. Marchwiński Janusz, Kurtz-Orecka Karolina, Effect of photovoltaic installation power and façade glazing ratio on the energy performance of a nursery building, „Engineering Construction & Architectural Management”, 2022, DOI:10.1108/ECAM-08-2021-0735

21. Kurtz-Orecka Karolina, Impact of technical systems efficiency and calculation method on evaluation of building energy performance and carbon emission, „Ekonomia i Środowisko”, 2018, 4, 176–188

22. Klimczak Marcin, Bartnicki Grzegorz, Possibility of reducing the costs of hot water distribution while maintaining the user’s comfort, E3S Web of Conferences 44, 2018, 00067, DOI:10.1051/e3sconf/20184400067

23. Bøhm Benny, Production and distribution of domestic hot water in selected Danish apartment buildings and institutions. Analysis of consumption, energy efficiency and the significance for energy design requirements of buildings, „Energy Conversion and Management”, 2013, No. 67, p. 152–159, DOI:10.1016/j.enconman.2012.11.002

24. Clements-Croome Derek, Intelligent buildings: design, management and operation, Thomas Telford Publishing, London 2004

25. Mikulik Jerzy (red.), Inteligentne budynki – informacja i bezpieczeństwo, Wydawnictwo LIBRON, Kraków 2016

26. Niezabitowska Elżbieta, Budynek inteligentny, Tom I Potrzeby użytkownika a standard budynku inteligentnego, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2010

27. Ożadowicz Andrzej, Analiza porównawcza dwóch systemów sterowania inteligentnym budynkiem: systemu europejskiego EIB/KNX oraz standardu amerykańskiego na bazie technologii Lon Works, rozprawa doktorska, promotor: Hanzelka Z.; AGH, Kraków 2007

28. Molina Felipe Quesada, Yaguana David Bustillos, Indoor Environmental Quality of Urban Residential Buildings in Cuenca – Ecuador: Comfort Standard, „Buildings” 2018, 8, 90, https://doi.org/10.3390/buildings8070090

29. Mainka Anna, Zajusz-Zubek Elwira, Kozielska Barbara, Brągoszewska Ewa, Badanie zanieczyszczeń powietrza oddziałujących na dzieci w przedszkolu miejskim zlokalizowanym przy drodze o dużym natężeniu ruchu, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, „Inżynieria i Ochrona Środowiska”, 2015, t, 18, nr 1, s. 119–133

30. Takizawa Hajime, Impact of air pollution on allergic diseases, „Korean J Intern Med.”, 2011 Sep; 26(3), p. 262–273, DOI:10.3904/kjim.2011.26.3.262

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!