Usuwanie wirusów, grzybów i bakterii z powietrza wentylacyjnego i obiegowego

Powietrze w pomieszczeniach zawiera szereg zanieczyszczeń i domieszek – wśród nich bioaerozol. Bioaerozol (aerozol biologiczny, aeroplankton) jest zbiorem cząstek biologicznych rozproszonych w powietrzu lub innej fazie gazowej i stanowi od 5 do 34% zanieczyszczeń powietrza wewnętrznego. Pochodzi zarówno z powietrza atmosferycznego (pył bakteryjny i zarodniki grzybów, głównie z rodzaju Cladosporium), jak i ze źródeł wewnętrznych – z górnych dróg oddechowych użytkowników pomieszczeń, złuszczonego naskórka, ale także podłóg czy ubrań (są to wirusy, pył bakteryjny i zarodniki grzybów domowych, głównie z rodzajów Penicillium i Aspergillus) [3]. Podobnie jak dla zanieczyszczeń fizykochemicznych, stężenie bioaerozolu w powietrzu w budynkach jest wyraźnie wyższe niż w powietrzu atmosferycznym. Wtórnym źródłem zanieczyszczeń biologicznych może się stać recyrkulacja powietrza [6], a nawet urządzenia wentylacyjno-klimatyzacyjne (szczególnie pracujące na powietrzu obiegowym), jeśli nie zostanie zachowany odpowiedni reżim higieniczny.

Wśród licznych składników bioaerozolu największą szkodliwość dla człowieka wykazują [3]:

• grzyby (głównie zarodniki) (1–100 μm),
• bakterie (0,1–2 μm),
• wirusy (0,01–1 μm).

Cząstki o rozmiarach mniejszych niż 5–7 μm zazwyczaj pozostają zawieszone w powietrzu, stanowiąc frakcję tzw. respirabilną, czyli dostającą się do górnych i dolnych dróg oddechowych wraz z wdychanym powietrzem. Największe zagrożenie wśród tej frakcji stanowią cząstki mniejsze niż 2,5 μm ze względu na penetrację oskrzeli i płuc [3]. Cząstki biologiczne frakcji respirabilnej mogą bezpośrednio powodować astmę i alergię, stanowią także źródło chorób przenoszonych drogą powietrzną, takich jak grypa, ospa wietrzna, różyczka czy COVID-19 (choroby wirusowe), zapalenie płuc i oskrzeli, gruźlica, zapalenie opon mózgowych (bakteryjne) czy grzybicze choroby oskrzeli i płuc [3].

Jak usunąć patogeny z powietrza?

Zrozumienie związku między jakością mikrobiologiczną powietrza wewnętrznego a podatnością na alergie i nasileniem objawów chorób układu oddechowego (np. astmy) oraz – w ostatnich miesiącach – pandemia choroby COVID-19 sprawiają, że wśród użytkowników prywatnych i instytucjonalnych rośnie zainteresowanie jakością powietrza wewnętrznego pod względem czystości biologicznej. Uwaga kierowana jest zarówno na rolę systemów wentylacyjno-klimatyzacyjnych w usuwaniu bioaerozolu z powietrza wewnętrznego, jak i rozwiązania specjalistyczne umożliwiające ciągłą dezynfekcję powietrza w pomieszczeniach.

Amerykańska organizacja inżynierska ASHRAE w celu zapobieżenia rozprzestrzenianiu się wirusa SARS-CoV-2 – obok zachowania odpowiednich wartości temperatury i wilgotności, rozcieńczania zanieczyszczeń oraz prawidłowego rozprowadzania powietrza w pomieszczeniach – zaleca stosowanie „strategii” dezynfekcji [2]. Technikami dezynfekcji powietrza wewnętrznego o dobrze udokumentowanej skuteczności (potwierdzonej adekwatnymi badaniami) są według ASHRAE:

• zaawansowana wentylacja – stosowanie filtrów o wyższej wartości MERV (minimalnej potwierdzonej wydajności) w przestrzeniach, w których przebywa duża liczba osób lub ryzyko zakażenia jest wyższe;
• odkażanie powietrza w górnej części pomieszczenia oparte na UVGI (biobójcze promieniowanie UV – Ultraviolet germicidal irradiation), z możliwym zastosowaniem wentylatorów miejscowych jako dodatkiem do nawiewu powietrza [2].

Techniką, która może być stosunkowo łatwo zastosowana choćby w mobilnych („konsumenckich”) oczyszczaczach powietrza, jest dezaktywacja mikroorganizmów i wirusów z zastosowaniem plazmy niskotemperaturowej (zjonizowanego gazu przewodzącego ładunki elektryczne) [9].

Skuteczność powyższych technik usuwania patogenów z powietrza badana jest dla warunków laboratoryjnych. Przekładając te oceny na warunki rzeczywiste, należy wziąć poprawkę m.in. na osadzanie pyłu bakteryjnego, zarodników grzybów czy wirusów na powierzchniach w pomieszczeniu. Obniża to efektywność rozwiązań przeznaczonych do dezynfekcji strumienia powietrza. Dopiero wtórne uniesienie osadzonych patogenów umożliwi przejście zawierającego je powietrza przez urządzenia dezynfekujące i dezaktywację bioaerozolu. Nie należy więc technik dezynfekcyjnych przeznaczonych do zastosowania w wentylacji ogólnej, klimatyzacji i oczyszczaniu powietrza obiegowego traktować jako cudownego remedium na problemy powodowane przez patogeny znajdujące się w powietrzu (np. choroby). Są to środki poprawiające bezpieczeństwo użytkowników pomieszczeń i wspomagające kontrolę rozprzestrzeniania grzybów, bakterii i wirusów.

Wysokoskuteczne filtry zatrzymują patogeny

Skuteczną metodą usuwania z powietrza zarodników grzybów, bakterii i niektórych wirusów jest filtracja na wysoko skutecznych (nieprzepuszczalnych dla odpowiednio małych cząstek) filtrach – HEPA (High Efficiency Particulate Air) i ULPA (Ultra-Low Particulate Air). Filtry ULPA w technice wentylacyjnej zarezerwowane są dla pomieszczeń czystych – technologicznych typu clean room czy medycznych o wysokich wymaganiach w zakresie sterylności. Filtry HEPA stały się popularne m.in. dzięki ich wykorzystaniu w przenośnych oczyszczaczach powietrza, stosowanych m.in. w mieszkaniowym budownictwie wielorodzinnym jako sposób na usunięcie z powietrza cząstek PM2,5.

Skuteczność filtra HEPA określa się – zgodnie z PN-EN 1822:2009 [12] – dla cząstek charakteryzujących się największą przenikalnością, czyli takich, dla których filtr działa najsłabiej. W przypadku filtra HEPA będą to cząsteczki o średnicy 0,3 mm, ale nawet dla tej wielkości cząstek skuteczność wychwytywania wynosi 99,97%. Pod względem walki z zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi zasadniczą zaletą filtrów HEPA jest usuwanie zarodników pleśni oraz większości bakterii, problematyczne natomiast pozostaje usuwanie wirusów – filtr HEPA jest nieskuteczny w przypadku tych najdrobniejszych (0,02–0,3 μm). Drugim problemem jest możliwość dalszego rozwoju niektórych mikroorganizmów osadzonych na filtrze – nie są one emitowane z powrotem do pomieszczenia, mogą natomiast stanowić potencjalne zagrożenie dla osoby wymieniającej filtr [17].

Filtry HEPA mogłyby się stać elementem wentylacji, jednak ograniczeniem są koszty eksploatacyjne związane z dużymi oporami przepływu, co wymaga zastosowania odpowiedniej mocy wentylatora. Dla zachowania skuteczności filtr wymaga także regularnej wymiany, co dodatkowo zwiększa koszty eksploatacyjne (filtry HEPA o odpowiedniej jakości są stosunkowo kosztowne). Na rynku dostępne jest opatentowane rozwiązanie skonstruowane z myślą o usuwaniu z powietrza wentylacyjnego pyłów PM2,5 i PM1 – autonomiczny moduł filtracyjny z własnym wentylatorem EC i miernikami zawartości pyłu zawieszonego w powietrzu na wlocie i wylocie filtra HEPA. Moduł montowany jest za centralą wentylacyjną, ale przed nawiewem do pomieszczenia i uruchamia się zgodnie z algorytmem opartym na stężeniu pyłów w powietrzu płynącym z centrali. Wskazania mierników umożliwiają też kontrolę wymiany filtra [17].

Filtry HEPA znajdują powszechne zastosowanie w mobilnych oczyszczaczach powietrza, jednak ważnym aspektem ich stosowania musi być regularna wymiana filtra, którą – szczególnie w obliczu pandemii SARS-CoV-2 – powinno się przeprowadzać z zachowaniem odpowiednich środków ochrony osobistej.

Promienie UV-C – sprawdzony dezynfekant

Promienie UV są niewidzialnymi promieniami elektromagnetycznymi z zakresu od 100 do 400 nm, w którym można wyróżnić kolejne rodzaje zależne od długości fali – wśród nich promieniowanie UV-C (długość fali 200–280 nm) [1]. Promienie UV-C zabijają grzyby i bakterie oraz dezaktywują wirusy. W komórce mikroorganizmu (bakterii lub grzyba) albo w nici DNA/RNA wirusa zachodzi reakcja fotochemiczna (katalizowana przez promieniowanie UV). Powoduje ona tzw. dimeryzację, czyli uszkodzenie połączenia między kolejnymi nośnikami informacji w kwasie nukleinowym. „Awaria centrum sterowania” uniemożliwia metabolizm i podział komórki lub namnażanie wirusa. Powoduje to zniszczenie komórki lub dezaktywację wirusa [14].

Własności dezynfekcyjne i odkażające promieni UV-C w walce z grzybami, bakteriami i wirusami są znane od ponad 100 lat – pierwsze wyniki takich badań opublikowano w 1879 r. [4]. Od tamtego czasu prowadzi się badania dotyczące skuteczności UV-C w aspekcie dezynfekcji i odkażania powietrza [14]. Usuwanie patogenów z wykorzystaniem promieniowania UV-C zostało zatwierdzone jako technika uzupełniająca filtrację w zwalczaniu ryzyka gruźlicy przez amerykańskie Centers for Disease Control and Prevention [5]. Przez ostatnie miesiące największe zainteresowanie budzi skuteczność tej techniki w kontekście walki z rozprzestrzenianiem koronawirusa SARS-CoV-2, powodującego chorobę COVID-19. Badania Uniwersytetu Bostońskiego, przeprowadzone w warunkach laboratoryjnych i oparte na rozwiązaniach jednego z producentów, wykazały, że dawka 5 mJ/cm² promieniowania UV-C dezaktywuje wirusa SARS-CoV-2 w 99% w ciągu 6 s. Badacze oszacowali, że dawka 22 mJ/cm² pozwoli na dezaktywację wirusa o 99,9999% w ciągu 25 s [15].

Dawka promieniowania, która będzie skuteczna w usuwaniu danego patogenu, zależy od długości fali UV-C i rodzaju patogenu, ale także od otoczenia – w przypadku wirusów duże znaczenie ma wielkość kropli aerozolu wodnego, w których są zamknięte [8]. Jak wynika zarówno z doświadczeń producentów, jak i badań naukowych, najskuteczniejsze w aspekcie dezynfekcji powietrza jest promieniowanie o długości fal 250–280 mm, z optimum przy długości ok. 265 nm. W istniejących lampach UV najczęściej wykorzystywane jest światło o długości fali 254 nm [2]. Prowadzi się badania nad zastosowaniem promieniowania UV-C o jeszcze krótszej fali (220 nm), jednak ze względu na możliwość negatywnego oddziaływania na oczy i skórę technika ta ograniczona jest do odkażania pomieszczeń pod nieobecność ludzi [8].

Wyzwaniem, jakie wiąże się są ze stosowaniem promieniowania UV-C do ciągłej dezynfekcji powietrza, jest bezpieczeństwo ludzi oraz konstrukcji budowlanych i elementów wyposażenia wnętrz, a także pewien stopień pochłaniania promieniowania UV przez zawieszone w powietrzu krople zawierające wirusy (absorpcja ta osłabia biobójcze działanie promieniowania) [8]. Na podrażnienia i uszkodzenia przez bezpośrednie promieniowanie UV-C narażona jest zewnętrzna powierzchnia skóry oraz oczy – dlatego promieniowanie to nie powinno bezpośrednio oddziaływać na ludzi [2]. Nie jest też wykluczone, że elementy wyposażenia wnętrz mogą ulegać stopniowej degradacji przy narażeniu na ciągłe oddziaływanie promieni UV-C – ryzyko to jest minimalizowane również poprzez brak kontaktu promieni z wyposażeniem wnętrz. Konstruując urządzenia oparte na promieniach UV-C do ciągłej dezynfekcji powietrza, producenci muszą sprostać tym wyzwaniom.

Promieniowanie UV-C do dezynfekcji wytwarzane jest w lampach rtęciowych i ksenonowych. Niskociśnieniowa lampa oparta na wyładowaniach w parach rtęci cechuje się wysoką sprawnością – ponad 30% (według niektórych producentów ok. 35%) energii dostarczanej do lampy zamieniane jest na promieniowanie UV-C. Jej zasadniczymi zaletami są niskie koszty wytwarzania i eksploatacji oraz długa obecność na rynku, dzięki czemu istnieje dużo odmian tych lamp, które mogą zostać dopasowane do różnych zastosowań. Od strony użytkowej lampa rtęciowa powinna charakteryzować się minimalną zawartością rtęci oraz zabezpieczeniem przed wytwarzaniem ozonu. Lampa ksenonowa, droższa od rtęciowej, zwykle działa w trybie pulsacyjnym i wytwarza także dużo światła widzialnego.

Przyszłością wytwarzania promieni UV-C są, jak w całej technice oświetleniowej, diody elektroluminescencyjne (LED). Na rynku pojawiają się urządzenia emitujące ponad 80 mW na moduł. Ich sprawność jest stopniowo zwiększana, a koszt produkcji – coraz niższy. Zastosowanie LED-ów umożliwi dużą elastyczność w projektowaniu systemu promieni UV. Jak wskazują prognozy rynkowe [8], sprawność i cena produkcji LED-ów UV-C będą coraz bardziej atrakcyjne, dlatego stopniowo zastąpią one lampy rtęciowe i ksenonowe w rozwiązaniach wymagających dużej mocy, co z kolei wymaga od producentów rozwijania obudów do takich zastosowań.

Pod względem technicznym lampy UV-C mogą stanowić:

• moduły przeznaczone do dezynfekcji ciągłej strumienia powietrza wentylacyjnego – bezpośredniego montażu w instalacji wentylacyjnej;
• lampy montowane bezpośrednio w pomieszczeniu (na odpowiedniej wysokości – powyżej strefy przebywania ludzi), zapewniające dezynfekcję powietrza w górnej części pomieszczenia, ze wsparciem konwekcji;
• urządzenia mobilne (wolnostojące) różnej wielkości w odpowiednich osłonach.

Lampy UV-C przeznaczone do ciągłej dezynfekcji strumienia powietrza wentylacyjnego należy montować w kanale nawiewnym lub w centrali wentylacyjnej – można zaplanować je zarówno w instalacji projektowanej, jak i dodać do systemu istniejącego. Zamontowanie lampy w pobliżu wymienników ciepła powoduje odkażenie ich powierzchni i zatrzymanie wzrostu grzybów (np. pleśni) i bakterii (np. z rodzaju Legionella). Uzyskanie skutecznej dawki (gęstości) promieniowania UV-C wymaga zachowania odpowiednio niskiej prędkości powietrza i dostosowania mocy lamp do wielkości strumienia powietrza. Stosowanie lamp wewnątrz instalacji zapewnia bezpieczeństwo – promieniowanie nie oddziałuje bezpośrednio na ludzi, a dezynfekcja powietrza nie wpływa na inne jego własności (powietrze nawiewane nie zawiera żadnych produktów ubocznych).

Lampy UV-C stosowane w metodzie promieniowania strefowego (dezynfekcji powietrza w górnej części pomieszczenia) mają formę parabolicznych reflektorów wyposażonych w nieodbijające lamele. Są one montowane w górnej części pomieszczenia, więc promienie UV-C skupiane są w konkretnej strefie – od góry sufitu do 200 cm od podłogi. Powietrze do strefy promieniowania kierowane jest dzięki działaniu wentylacji (konwekcja). Odpowiednia konstrukcja układu optycznego i wysokość gwarantująca promieniowanie poza strefą przebywania ludzi uzupełniane są o odpowiednie osłony. Te trzy czynniki zapewniają bezpieczeństwo osobom obecnym w pomieszczeniu, dlatego rozwiązanie to dobrze sprawdzi się w miejscach, gdzie przebywa dużo ludzi – np. szkołach, biurach, obiektach gastronomicznych, mniejszych obiektach sportowych (np. siłownie) czy sklepach.

Urządzenia mobilne (wolnostojące) obejmują szeroką gamę produktów, od małych przyrządów stawianych np. w gabinetach lekarskich, przez rozwiązania przeznaczone do dezynfekcji np. pokojów hotelowych, po urządzenia służące do zapewnienia czystości mikrobiologicznej w przedszkolach czy transporcie publicznym (autobus, pociąg). W tej grupie rozwiązań szczególnie ważna jest odpowiednia konstrukcja osłon, które ochronią użytkowników pomieszczeń zarówno przed bezpośrednim oddziaływaniem promieni UV-C, jak i wytwarzaniem ozonu w dezynfekowanym powietrzu.

Żywotność lamp generujących promieniowanie UV-C jest ograniczona i wynosi – zależnie od technologii – do 10 tys. godzin roboczych. Oznacza to spadek wydajności dezynfekcji do ok. 85% wyjściowej skuteczności i konieczność wymiany lampy. Jeśli specyfika zastosowania powoduje konieczność częstego włączania i wyłączania lamp, należy zapewnić odpowiednie sterowanie i regulację zespołu lamp. Sterowanie powinno umożliwiać tzw. ciepły (miękki) zapłon, co poprawia żywotność lamp przy częstym załączaniu.

Plazma: tajemnicza materia w walce z wirusami

Rozwiązaniem stosowanym przede wszystkim w mobilnych oczyszczaczach powietrza jest generowanie plazmy niskotemperaturowej („zimnej”), którą w odpowiednio zadanym polu elektrycznym można wytworzyć w temperaturze pokojowej. Plazma – czwarty stan skupienia materii – to zjonizowany gaz przewodzący ładunki elektryczne, stanowiący mieszaninę cząsteczek zjonizowanych i niezjonizowanych, atomów w stanie podstawowym i wzbudzonych, wolnych rodników tlenu i azotu, ozonu oraz elektronów i promieniowania UV. Z wartości CT – iloczynu stężenia [mg/l] i czasu kontaktu [min] – wynika, że zimna plazma stanowi skuteczny środek przeciw wszystkim wirusom, w tym SARS-CoV-2 [9].

W eliminacji patogenów główną rolę odgrywają jony dodatnie (H+) i ujemne (O2_). Wiążą się na powierzchni ściany komórkowej grzyba lub bakterii, tworząc reaktywne rodniki (grupy) hydroksylowe (-OH). Grupy -OH utleniają białka, unieszkodliwiając komórkę bakteryjną lub grzybową. W przypadku wirusów dezaktywowane białko to hemaglutynina, która umożliwia wirusowi przyłączenie się do powierzchni infekowanej komórki organizmu gospodarza [11]. Utlenienie hemaglutyniny powoduje, że wirus staje się niegroźny, nawet jeśli znajdzie się w organizmie gospodarza. Reakcja ta nie powoduje powstawania substancji niebezpiecznych w powietrzu – w procesie utleniania rodnik -OH przyłącza wodór (H), tworząc wodę (H2O) [11].

Informacji o skuteczności generatorów plazmy, stanowiących części oczyszczaczy mobilnych, dostarczają badania, które często inicjowane są przez producentów urządzeń, kiedy pojawiają się nowe wirusy. Przykładowo w 2004 roku jedna z firm zainicjowała badania swojego rozwiązania w japońskim Instytucie Kitasato przy Centralnym Szpitalu Medycznym, uznanym ośrodku badawczym w obszarze wirusów, pod kątem eliminacji wirusa SARS-CoV-1. Badania potwierdziły skuteczność rozwiązania wobec pokrewnego koronawirusa FCoV, powodującego śmiertelną chorobę (zakaźne zapalenie otrzewnej) u kotów – 99,7% tych wirusów jest dezaktywowanych po 40 min oddziaływania urządzenia [11].

Ze względu m.in. na negatywny wpływ ozonu na ludzi, który również jest składnikiem plazmy, generator plazmy i sam zjonizowany gaz powinny być zamknięte w obudowie oczyszczacza i nie mieć kontaktu z powietrzem znajdującym się w pomieszczeniu. Dezaktywacja wirusów powinna zatem odbywać się podczas przepływania powietrza przez oczyszczacz.

Bezpieczna instalacja wentylacyjna i klimatyzacyjna – wytyczne eksploatacyjne

Urządzenia do dezynfekcji powietrza, uzupełniające pracę instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, mają sens pod warunkiem zachowania czystości urządzeń i przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Urządzenia zabrudzone (np. z siedliskami pleśni) lub pracujące na nieoczyszczonym powietrzu obiegowym (np. zawierającym zarodniki grzybów lub przetrwalniki bakterii) mogą stać się źródłem wtórnych zanieczyszczeń powietrza.

W polskim prawie brakuje jednoznacznych, uniwersalnych zasad częstotliwości przeglądów i czyszczenia urządzeń wentylacyjno-klimatyzacyjnych (wskazania dotyczą instalacji dla obiektów gastronomii i służby zdrowia). Jednak zgodnie z dobrą praktyką inspekcja instalacji wentylacyjnej powinna się odbywać raz do roku (czyszczenie zależne od wyniku inspekcji), a urządzenia klimatyzacyjne (szczególnie wymienniki ciepła znajdujące się w pomieszczeniach) powinny być czyszczone co najmniej raz w roku (przed rozpoczęciem „sezonu chłodniczego”), a najlepiej – dwa razy do roku (przed i po rozpoczęciu sezonowego użytkowania urządzeń).

Wśród oficjalnych zaleceń Państwowego Zakładu Higieny [6] dla eksploatacji instalacji wentylacyjno-klimatyzacyjnych w okresie pandemii znajduje się m.in. taki zapis:

Należy utrzymać częstotliwość kontroli czystości elementów instalacji i zadanych parametrów jej pracy, a także prac serwisowych obejmujących wymianę i czyszczenie filtrów i dezynfekcję elementów, które są szczególnie narażone na zanieczyszczenie, jak np. wymienniki ciepła. W trakcie przeglądów i działań serwisowych należy szczególnie zwrócić uwagę na zabezpieczenie personelu technicznego poprzez stosowanie odpowiednich środków ochrony osobistej [6].

Wśród wymienników ciepła należy wymienić parowniki w jednostkach wewnętrznych klimatyzacji (split, multi-split, VRF/VRV). Powinny być one dezynfekowane z zastosowaniem specjalistycznych środków dezynfekujących – bakterio- i grzybobójczych lub uniwersalnych. Płyny do dezynfekcji mogą zawierać środki toksyczne dla człowieka (np. aldehydy, alkohole, kwas nadoctowy czy związki uwalniające chlor), choć można też spotkać rozwiązania alternatywne, np. poliaminy, co może zwiększyć bezpieczeństwo środka czyszczącego dla serwisanta i użytkowników klimatyzacji.

W obszarze jednostki wewnętrznej oczyścić należy przede wszystkim lamele parownika oraz znajdującą się pod nim tacę skroplin (ociekową). Taca skroplin wymaga specjalnej uwagi, ponieważ panują na niej warunki sprzyjające rozwojowi mikroorganizmów, szczególnie grzybów. Jeśli zebrał się na niej muł i szlam, trzeba ją wymontować, umyć strumieniem gorącej wody pod ciśnieniem i oczyścić środkiem grzybobójczym.

Parownik można zmywać od góry roztworem środka dezynfekującego o odpowiednim stężeniu – przy takiej metodzie środek czyszczący przepływa przez wszystkie lamele, a następnie spłukuje tacę skroplin, z której odpływa do kanalizacji. Drugą możliwą metodą jest zastosowanie aktywnej piany – należy za pomocą odpowiednich dysz zaaplikować ją z niewielkiej odległości (15–20 cm) na ok. 10 min na czyszczoną powierzchnię. Po upływie zaleconego czasu należy zebrać pozostałości preparatu suchą czystą szmatką, gąbką lub mopem – bez potrzeby spłukiwania lub szorowania.

Parownik można także zabezpieczyć preparatami o działaniu długotrwałym – np. na lamele można zaaplikować środek z nanocząstkami srebra, które blokują rozwój mikroorganizmów, a na tacy skroplin umieszcza się kostkę grzybobójczą. Kostka ta rozpuszcza się w gromadzonych skroplinach, stopniowo uwalniając substancje czynne.

Środki do czyszczenia jednostek wewnętrznych powinny – jako środki biobójcze – mieć atest PZH wskazujący, że nie oddziałują negatywnie na zdrowie użytkowników klimatyzacji. Konieczne jest także pozwolenie na obrót – jego potwierdzeniem jest wpisanie środka biobójczego do Wykazu produktów biobójczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, zgodnie z art. 7 ustawy o produktach biobójczych [16]. Wpisanie produktu do wykazu jest jednocześnie potwierdzeniem jego skuteczności. Zgodnie z rozporządzeniem UE nr 528/2012 [13] konieczne jest udowodnienie skuteczności danego preparatu, według wymogów zawartych w załączniku III do tego rozporządzenia.

Badania pod kątem skuteczności preparatów biobójczych prowadzi w Polsce m.in. PZH.

Dodatkowo preparaty, które są dostępne na rynku amerykańskim, znajdują się na jednej z list amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (Environmental Protection Agency). Obecnie najbardziej interesująca jest lista N, obejmująca zarejestrowane środki dezynfekcyjne na pojawiające się wirusy i koronawirusy ludzkie, z możliwością stosowania przeciwko rozprzestrzenianiu wirusa SARS-CoV-2 [7].

Zgodnie z zaleceniem PZH środki biobójcze do odkażenia instalacji wentylacyjnej w aspekcie walki z rozprzestrzenianiem wirusa SARS-CoV-2 powinny być właśnie środkami z wykazu Urzędu o potwierdzonej skuteczności. Niezwykle ważne jest też ich stosowanie przez osoby odpowiednio przeszkolone i stosujące środki ochrony osobistej – najlepiej pracowników specjalistycznych firm [6].

Literatura

1. About UV-C, http://en.gla-uvc.nl/pagina/about_uvc (dostęp: 17.07.2020).
2. ASHRAE Position Document on Infectious Aerosols (zatwierdzony przez Radę Nadzorczą ASHRAE), Atlanta, 14 kwietnia 2020 (dostęp: 27.04.2020).
3. Chmiel M.J. i in.: Problemy monitoringu zanieczyszczeń mikrobiologicznych powietrza, „Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie”, tom 15, nr 1 (4), s. 17–27, Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2015.
4. Downes A., Blunt T.P., On the Influence of Light upon Protoplasm, Proceedings of the Royal Society of London, Vol. 28, No. 190–195, p. 199–212, Royal Society of London, 1879, DOI:10.1098/rspl.1878.0109.
5. Environmental Control for Tuberculosis: Basic Upper-Room Ultraviolet Germicidal Irradiation Guidelines for Healthcare Settings, Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta 2009, www.cdc.gov/niosh/docs/2009-105/pdfs/2009-105.pdf (dostęp: 17.07.2020).
6. Juszczyk G., Zalecenia dot. działań mających na celu ograniczenie ryzyka związanego z przenoszeniem się wirusa SARS-CoV-2 za pośrednictwem systemów wentylacyjno-klimatyzacyjnych wewnątrz budynków użyteczności publicznej oraz wielkopowierzchniowych obiektów handlowych, pismo Państwowego Zakładu Higieny nr B-BK-547-66/20, Warszawa, 8 maja 2020.
7. List N: Disinfectants for Use Against SARS-CoV-2 (COVID-19), US Environment Protection Agency, June 2020, https://www.epa.gov/pesticide-registration/list-n-disinfectants-use-against-sars-cov-2-covid-19 (dostęp: 17.07.2020).
8. Karlicek R. Jr., Germicidal UVC radiation: Fact and fiction about killing pathogens, webinarium Center Lighting Enabled Systems & Applications (LESA), Rensselaer Polytechnic Institute, 18 czerwca 2020.
9. Kozielski L., Plazma i jej przeciwdrobnoustrojowe właściwości, https://us.edu.pl/dr-hab-inz-lucjan-kozielski-plazma-i-jej-przeciwdrobnoustrojowe-wlasciwosci (dostęp: 17.07.2020).
10. Materiały techniczne firm: GLA, Klingenburg, Rectroseal, Signify, Trotec, Wigmors.
11. Plasmacluster Ions™ Inactivate an Airborne Corona Virus – A World First Verification Research Conducted Jointly with the Kitasato Institute, informacja prasowa Sharp, Osaka 2004, https://global.sharp/pci/en/certified/pdf/viruses_01.pdf (dostęp: 17.07.2020).
12. PN-EN 1822:2009 Wysokoskuteczne filtry powietrza (EPA, HEPA i ULPA).
13. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 528/2012 z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie udostępniania na rynku i stosowania produktów biobójczych (Dz.Urz. UE L 167/1 z 27.06.2012).
14. Ryan K., McCabe K., Clements N., Hernandez M., Miller S.L., Inactivation of Airborne Microorganisms Using Novel Ultraviolet Radiation Sources in Reflective Flow-Through Control Devices, „Aerosol Science and Technology” 2010, Vol. 44, No. 7, p. 541–550, Taylor and Francis Group, London 2010, DOI:10.1080/02786821003762411.
15. Signify and Boston University validate effectiveness of Signify’s UV-C light sources on inactivating the virus that causes COVID-19, https://www.signify.com/global/our-company/news/press-releases/2020/20200616-signify-boston-university-validate-effectiveness-signify-uvc-light-sources-on-inactivating-virus-that-causes-covid19 (dostęp: 17.07.2020).
16. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o produktach biobójczych (t.j. DzU 2017, poz. 122).
17. Wojtas K., Możliwość okresowego zwiększania skuteczności filtracji w instalacjach wentylacji mechanicznej dzięki zastosowaniu autonomicznych modułów filtracyjnych na przykładzie PARTICLE+, materiały konferencyjne XV Konferencji „Problemy jakości powietrza wewnętrznego w Polsce”, Politechnika Warszawska, Warszawa 2019.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!