Ochrona przeciwpożarowa obiektów zabytkowych

W oparciu o dane statystyczne KG PSP [5] można stwierdzić, że pożary obiektów zabytkowych, sakralnych oraz o znaczeniu kulturowym nie zdarzają się często, jednak ze względu na rozmiary i wysokość tych obiektów są bardzo trudne do opanowania. A dotyczą obiektów bardzo cennych, będących naszym wspólnym dziedzictwem narodowym. Kwietniowy pożar katedry Notre Dame w Paryżu wstrząsnął całym światem. Nie wydawało się bardzo prawdopodobne, że tak duży obiekt, zbudowany przede wszystkim z materiałów niepalnych, stanie w ogniu. 

Jednak, podobnie jak w przypadku pożaru kościoła św. Katarzyny w Gdańsku w 2006 roku czy części dachu kościoła św. Piotra i Pawła w Gdańsku 2 czerwca br., w Paryżu doszło do zapalenia się drewnianego dachu. W obu gdańskich przypadkach zdarzenia te miały miejsce przy okazji prac remontowo-budowlanych prowadzonych w obrębie dachu. Jednak ustalenia po pożarze Notre Dame jako prawdopodobną przyczynę pożaru wskazują zwarcie instalacji elektrycznej.

W dalszej części artykułu omówione zostaną obowiązki wynikające z aktualnych przepisów dla tego typu obiektów, a także wskazane przedsięwzięcia, jakie można poczynić, aby zabezpieczyć je przed pożarem.

Wymagania ppoż. dla obiektów istniejących

Zgodnie z obowiązującymi przepisami właściciel lub zarządca budynku ma obowiązek utrzymywać obiekt w sprawności technicznej i dbać o jego odpowiedni stan. Ustawa Prawo budowlane [6] w art. 5 ust. 2 stanowi, że „Obiekt budowlany należy użytkować w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej, w szczególności w zakresie związanym z wymaganiami, o których mowa w ust. 1 pkt 1–7”. Oznacza to, że należy dbać, aby budynek zachował określoną nośność i stateczność konstrukcji (także w warunkach pożaru), zapewniał szeroko pojęte bezpieczeństwo pożarowe, w tym, aby zapewniono dla niego odpowiednie zaopatrzenie wodne (także do celów ppoż.). 

Należy zapewnić ochronę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz objętych ochroną konserwatorską. Dalej w art. 61 Prawo budowlane zobowiązuje właściciela lub zarządcę budynku do tego, by „zapewnić, dochowując należytej staranności, bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych oddziaływających na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury, takich jak: wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego lub bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska”. Zatem ustawa wskazuje wprost, że mając we władaniu obiekt budowlany, trzeba dążyć do takiego jego stanu, aby w przypadku wystąpienia np. pożaru zabezpieczyć zdrowie i życie ludzi oraz w miarę możliwości zapewnić także zabezpieczenie mienia.

Prawo budowlane [6] określa w sposób bardziej szczegółowy, jakie aspekty i w jakim okresie powinny być kontrolowane w obiektach użytkowanych, nawet jeśli nie podlegają remontom, przebudowie, innym pracom budowlanym czy zmianie sposobu użytkowania. Co najmniej raz w roku właściciel lub zarządca budynku ma obowiązek sprawdzenia stanu technicznego elementów budynku i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działanie czynników występujących podczas użytkowania obiektu, a także instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska i instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych). Raz na pięć lat właściciel lub zarządca budynku jest zobowiązany sprawdzić stan techniczny oraz przydatność do użytkowania obiektu budowlanego i jego estetykę. Kontroli takiej podlegają również instalacje elektryczne i piorunochronne. Każdorazowo gdy budynek ulegnie wpływom okoliczności wskazanych w art. 61 pkt 2 ustawy Prawo budowlane [6], tj. w wyniku których budynek zostaje uszkodzony lub występuje bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, właściciel lub zarządca budynku muszą przeprowadzić kontrolę jak wyżej.

Podczas takiej kontroli należy dokonać sprawdzenia wykonania zaleceń z poprzedniej kontroli. Obowiązek przeprowadzania kontroli nie dotyczy jedynie właścicieli i zarządców mieszkalnych budynków jednorodzinnych, obiektów budowlanych budownictwa zagrodowego i letniskowego oraz gospodarki rolnej wskazanych w ustawie [6].

Właściciel lub zarządca budynku musi przechowywać dokumenty związane z prowadzonymi kontrolami, a także całą dokumentację wprowadzanych zmian. Powinien prowadzić także tzw. książkę obiektu budowlanego, w której dokonywane są zapisy dotyczące ww. kontroli, ew. remontów i innych prac budowlanych. W przypadku stwierdzenia uszkodzeń lub braków właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, na którym spoczywa obowiązek napraw określony w przepisach lub zawartych umowach, musi je usunąć, jeśli te uszkodzenia i braki mogą zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi, bezpieczeństwu mienia bądź środowiska, a w szczególności prowadzić do katastrofy budowlanej, wystąpienia pożaru, wybuchu, porażenia prądem elektrycznym albo zatrucia gazem.

Ustawa Prawo budowlane [6] dość szczegółowo odnosi się do zakresu czynności, jakich należy przestrzegać, będąc odpowiedzialnym za obiekt budowlany, ale wskazuje także, jakie konsekwencje mogą czekać osoby, które nie wywiązują się z ciążących na nich obowiązków w tym zakresie. Art. 91a tej ustawy stanowi, że kto nie utrzymuje budynku w odpowiednim stanie technicznym, użytkuje go w sposób sprzeczny z przepisami lub nie zapewnia jego bezpieczeństwa w zakresie użytkowania obiektu, podlega karze grzywny w wysokości co najmniej 100 stawek dziennych, karze ograniczenia wolności lub jej pozbawienia do roku.

Ponadto właściciel lub zarządca budynku, który nie usuwa stwierdzonych uszkodzeń lub nie uzupełnia braków mogących stwarzać niebezpieczeństwo dla ludzi lub mienia bądź zagrożeń dla środowiska, podlega aresztowaniu lub karze ograniczenia wolności, ewentualnie nakłada się na niego grzywnę. Osoby odpowiedzialne za istniejące budynki, które nie przestrzegają obowiązku przeprowadzania kontroli stanu technicznego, o której była mowa wcześniej, a także nie prowadzą książki obiektu budowlanego i nie przechowują dokumentów związanych z obiektem budowlanym, podlegają karze grzywny.

Ustawa ma charakter ogólny, natomiast w rozporządzeniach właściwi ministrowie określają szczegółowe warunki, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane, a także rygory, których należy przestrzegać podczas ich użytkowania.

Rozporządzenie w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [7] zawiera przykładowo katalog czynności zabronionych w użytkowanych obiektach. Wśród nich jest m.in. używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących zainicjować zapłon materiałów występujących w strefie zagrożenia wybuchem lub w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo. Zabrania się także użytkowania instalacji, urządzeń oraz narzędzi, które nie są sprawne, a także w sposób inny niż ten, do którego zostały przeznaczone. Niedozwolone jest również rozgrzewanie smoły i innych materiałów bliżej niż 5 m od ścian budynku i składowiska materiałów palnych. Zakaz ten nie dotyczy oczywiście wykonywania tej czynności na dachu niepalnym podczas budowy oraz pozostałych przypadków, o ile będzie się to odbywało przy użyciu specjalnych podgrzewaczy.

Wśród czynności zabronionych wymienia się także bardzo często występujące w praktyce składowanie materiałów palnych na drogach ewakuacyjnych i lokalizowanie na nich rzeczy w taki sposób, że zawężają szerokość drogi ewakuacyjnej lub zaniżają wysokość. Bardzo częstą praktyką jest także przechowywanie różnych materiałów palnych w pomieszczeniach technicznych, w obrębie nieużytkowych poddaszy oraz na drogach komunikacyjnych w piwnicach. Dzieje się tak zwykle z braku miejsca w innych częściach budynku. Jednak rutyna, która prowadzi do takich działań, może spotęgować zdolność pożaru do bardzo szybkiego rozprzestrzeniania się, wytwarzania większych ilości dymu na drogach ewakuacyjnych, a także zdecydowanie utrudnia ewakuację użytkowników budynku oraz prowadzenie działań ratowniczo-gaśniczych.

Często spotyka się również zablokowane w pozycji otwartej drzwi oddzielenia pożarowego, co w przypadku pożaru uniemożliwia ich samoczynne zamknięcie i niweczy cel, dla którego drzwi takie zostały zamontowane w budynku – czyli ograniczenie pożaru do wydzielonej strefy pożarowej.

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków [7] właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków, z wyjątkiem budynków mieszkalnych jednorodzinnych, mają obowiązek utrzymywania urządzeń przeciwpożarowych oraz gaśnic w sprawności. Ciąży na nich obowiązek wyposażenia budynku w przeciwpożarowe wyłączniki prądu zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi (tj. dla budynków/stref o kubaturze większej niż 1000 m³). Ponadto mają obowiązek umieszczenia w widocznym miejscu instrukcji postępowania na wypadek pożaru zawierającej wykaz telefonów alarmowych.

Istniejący budynek musi być również oznakowany znakami zgodnymi z Polskimi Normami, w szczególności znaki takie powinny być umieszczone na drogach i w obrębie wyjść ewakuacyjnych, w tym w pomieszczeniach, w których wymagane jest zapewnienie minimum dwóch takich wyjść. Znakami muszą być także oznaczone miejsca lokalizacji urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, drzwi przeciwpożarowe, elementy sterujące urządzeniami przeciwpożarowymi, nasady zasilające instalację wodociągową ppoż., zbiorniki pożarowe i technologiczne stanowiące uzupełniające źródło wody ppoż., punkt poboru wody oraz stanowisko czerpania wody, drogi pożarowe, kurki główne gazu, dźwigi dla straży pożarnej oraz miejsca gromadzenia materiałów niebezpiecznych pożarowo. Oznaczać należy również miejsca zbiórki do ewakuacji oraz lokalizację kluczy do wyjść ewakuacyjnych, a także strefy zagrożenia wybuchem.

Właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjno-magazynowych lub inwentarskich mają obowiązek opracowania i wdrożenia instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, w której określone będą warunki ochrony ppoż. wynikające z przeznaczenia budynku, czasookresy przeglądów i czynności serwisowe urządzeń ppoż. oraz sposoby postępowania na wypadek wystąpienia pożaru lub innego miejscowego zagrożenia.

W instrukcji bezpieczeństwa pożarowego określa się sposób zabezpieczenia prac niebezpiecznych pożarowo, a także wskazuje obowiązki poszczególnych osób będących stałymi użytkownikami budynku w zakresie ochrony przeciwpożarowej.

Warunki ochrony ppoż., o których mowa powyżej, oraz plany stanowiące załącznik do instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów wymienionych w § 28 ust. 1 rozporządzenia [7], tj. budynków, dla których wymagane jest zapewnienie systemu sygnalizacji pożaru wraz z tzw. monitoringiem pożarniczym, muszą zostać przekazane do właściwego miejscowo komendanta powiatowego lub miejskiego Państwowej Straży Pożarnej, aby można było z nich skorzystać przy planowaniu, organizacji i prowadzeniu ew. działań ratowniczych w tych obiektach.

Wspomnianą instrukcję bezpieczeństwa pożarowego należy aktualizować nie rzadziej niż raz na dwa lata, ale zawsze wówczas, gdy w obiekcie wprowadzone zostaną zmiany sposobu użytkowania lub procesu technologicznego, które mogą mieć wpływ na warunki ochrony przeciwpożarowej.

W rozporządzeniu [7] określa się również dla obiektów istniejących konieczność zapewnienia odpowiednich warunków na potrzeby ewakuacji osób, które mogą znaleźć się w budynku. Zgodnie z § 15 ust. 1 rozporządzenia [7]: „Z każdego miejsca w obiekcie, przeznaczonego do przebywania ludzi, zapewnia się odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwiające szybkie i bezpieczne opuszczanie strefy zagrożonej lub objętej pożarem, dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji i wymiarów, a także zastosowanie technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego, polegających na:

1. zapewnieniu dostatecznej liczby, wysokości i szerokości wyjść ewakuacyjnych;

2. zachowaniu dopuszczalnej długości, wysokości i szerokości przejść oraz dojść ewakuacyjnych;

3. zapewnieniu bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń;

4. zabezpieczeniu przed zadymieniem wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych dróg ewakuacyjnych, w tym na stosowaniu urządzeń zapobiegających zadymieniu lub urządzeń i innych rozwiązań techniczno-budowlanych zapewniających usuwanie dymu;

5. zapewnieniu oświetlenia awaryjnego (ewakuacyjnego i zapasowego) w pomieszczeniach i na drogach ewakuacyjnych wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych;

6. zapewnieniu możliwości rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych przez dźwiękowy system ostrzegawczy w budynkach, dla których jest on wymagany”.

W następnym paragrafie rozporządzenie precyzuje, kiedy uznaje się, że użytkowany budynek istniejący można uznać za zagrażający życiu ludzi. Podstawą do tego stwierdzenia są:

• zawężenie szerokości przejść, dojść lub wyjść ewakuacyjnych albo biegów bądź spoczników ewakuacyjnej klatki schodowej o ponad jedną trzecią,

• przekroczenie długości przejść lub dojść ewakuacyjnych o więcej niż 100%,

• występowanie w pomieszczeniach stref pożarowych ZL I, ZL II lub ZL V albo na drogach ewakuacyjnych okładzin sufitu lub sufitu podwieszonego z materiałów łatwo zapalnych lub kapiących pod wpływem ognia bądź wykładzin podłogowych z materiałów łatwo zapalnych, a także okładzin ściennych z materiałów łatwo zapalnych na drogach ewakuacyjnych, jeżeli nie ma drugiego kierunku ewakuacji,

• brak wydzielenia ppoż. ewakuacyjnej klatki schodowej w budynku wysokim (innym niż mieszkalny) lub wysokościowym,

• brak zabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych,

• brak wymaganego oświetlenia awaryjnego w strefie pożarowej ZL I, ZL II lub ZL V oraz na drodze ewakuacyjnej prowadzącej z takiej strefy do wyjścia na zewnątrz.

Ponadto na właścicielu lub zarządcy budynku przeznaczonego dla więcej niż 50 osób będących jego stałymi użytkownikami, z wyjątkiem budynków mieszkalnych, ciąży obowiązek zorganizowania ćwiczeń ewakuacyjnych – nie rzadziej niż raz na 2 lata.

Właściciele lub zarządcy budynków nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że nawet jeśli nie wprowadzają w budynku zmian wymagających dostosowania obiektu do obecnie obowiązujących przepisów, nadal są zobligowani do przestrzegania wymagań obowiązujących w zakresie bezpieczeństwa pożarowego dla wszystkich budynków, w tym istniejących, np. zapewnienia hydrantów wewnętrznych w budynkach wskazanych w rozporządzeniu [7]. Zasilanie hydrantów wewnętrznych musi być wystarczające do ich prawidłowego działania przez minimum godzinę. O tym często się zapomina i o ile podczas kontroli straży pożarnej na terenie budynku nie zostanie stwierdzona taka nieprawidłowość, a jej usunięcie nałożone na właściciela/zarządcę w decyzji pokontrolnej, osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo budynku nie zdają sobie sprawy z faktu, że instalacja taka powinna się znajdować w obiekcie.

Złagodzenie wymagań w tym zakresie dotyczy jedynie budynków wzniesionych przed wejściem w życie rozporządzenia [7], dla budynków wyposażonych w hydranty wewnętrzne 52. Obowiązek zapewnienia instalacji hydrantowej zgodnej z obowiązującymi przepisami ma zastosowanie dopiero w przypadku dokonywania przebudowy lub rozbudowy instalacji wodociągowej przeciwpożarowej oraz przy nadbudowie, rozbudowie, przebudowie i zmianie sposobu użytkowania budynku.

Podobnie dla budynków określonych w rozporządzeniu [7] w § 27 ust. 1 i 2 należy zapewnić stałe urządzenia gaśnicze (SUG) związane na stałe z obiektem, zawierające zapas środka gaśniczego (w tym SUG wodne) i uruchamiane samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju pożaru. Złagodzenie w stosunku do obiektów istniejących w tym zakresie dotyczy jedynie budynków wzniesionych przed 17 stycznia 1993 r., a także mniejszych obiektów handlowych i wystawowych, zgodnie z zapisami przepisów końcowych rozporządzenia.

W § 28 ust. 1 tego rozporządzenia określa się, w których budynkach konieczne jest stosowanie systemu sygnalizacji pożarowej (SSP) wraz z tzw. monitoringiem pożarniczym, natomiast w § 29 ust. 1 znajduje się wykaz budynków, w których konieczne jest stosowanie dźwiękowego systemu ostrzegawczego (DSO). Złagodzenie w zakresie konieczności zapewnienia DSO dla niektórych mniejszych obiektów handlowych i wystawowych zawarte jest w przepisach końcowych rozporządzenia [7]. Ponadto zgodnie z § 32 ust. 1 budynki powinny być wyposażone w gaśnice o określonej ilości i rodzaju środka gaśniczego.

Właściciel lub zarządca budynku jest także zobowiązany do zapewnienia odpowiedniej ilości wody do zewnętrznego gaszenia pożaru dla budynku w oparciu o zapisy rozporządzenia w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych [8]. Brak odpowiednich parametrów sieci hydrantowej miejskiej/gminnej nie zwalnia z konieczności zabezpieczenia zewnętrznego zaopatrzenia wodnego dla obiektu. W przypadku gdy parametry te nie są wystarczające, właściciel lub zarządca jest zobowiązany do wskazania innego źródła wody do zewnętrznego gaszenia pożaru, lub zapewnienia zbiornika pożarowego.

W przypadku obiektów wskazanych w rozporządzeniu [8] osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo budynku zobligowane są do zapewnienia normatywnej drogi pożarowej w sposób określony w tym rozporządzeniu.

Powyżej przedstawiono część obowiązków nałożonych na właścicieli lub zarządców budynków istniejących. Oczywiście mając do czynienia z obiektem użytkowanym, a w szczególności zabytkowym, spełnienie wszystkich wymagań w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami jest bardzo trudne, a czasami wręcz niemożliwe.

W związku z tym istnieje możliwość opracowania przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz rzeczoznawcę budowlanego ekspertyzy technicznej ppoż., w której wskazane zostaną tzw. rozwiązania zastępcze względem wymagań obowiązujących w rozporządzeniu [9]. Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej może zaakceptować takie rozwiązania zastępcze w stosunku do występujących nieprawidłowości pod warunkiem, że stan bezpieczeństwa pożarowego budynku nie ulegnie pogorszeniu w stosunku do stanu, jaki byłby osiągnięty przy spełnieniu wymagań określonych w przepisach.

Podobnie w przypadku braku możliwości zapewnienia normatywnego źródła do zewnętrznego gaszenia pożaru lub wskazania zgodnej z rozporządzeniem [8] drogi pożarowej istnieje możliwość opracowania przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych opinii ppoż., w której wskaże on rozwiązania zamienne w stosunku do występujących nieprawidłowości, niepowodujące pogorszenia bezpieczeństwa pożarowego budynku. Również w tym przypadku Komendant Wojewódzki PSP wydaje postanowienie, w którym może zaakceptować takie rozwiązania dla obiektów istniejących.

Zarówno ekspertyza techniczna ppoż., jak i opinia ppoż. dla obiektu zabytkowego wymagają akceptacji rozwiązań wskazanych przez konserwatora zabytków.

Środki zabezpieczeń przeciwpożarowych

Powyżej omówiono wynikające wprost z przepisów obowiązki służące zachowaniu bezpieczeństwa pożarowego obiektów istniejących. Jednak będąc świadomym właścicielem lub zarządcą budynku, należy indywidualnie przeanalizować, czy w przypadku obiektu, z którym ma się do czynienia, nie będzie zasadne zastosowanie dodatkowych zabezpieczeń, mogących ustrzec obiekt i znajdujące się w nim dobra kultury przed zniszczeniem.

W tym celu można na przykład zastosować techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego w postaci urządzeń i instalacji zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów [1]. Jako przyczynę pożarów najczęściej uważa się podpalenie (które zwykle ma miejsce w godzinach wieczornych, kiedy nie ma w pobliżu osób mogących szybko zareagować) oraz zwarcie instalacji elektrycznej. Obiekty zabytkowe bardzo często wykonane są w konstrukcji drewnianej, a nawet jeśli nie w całości, w wielu przypadkach drewniana jest konstrukcja dachów i stropów. Przykładowo do budowy konstrukcji dachu kamiennej katedry Notre Dame zużyto 1300 dębów. Drewno to było poddane działaniu zmiennej temperatury oraz innych warunków atmosferycznych przez wiele lat. W chwili pożaru było wysuszone i również dlatego pożar ten rozprzestrzeniał się bardzo szybko i był trudny do opanowania.

W przypadku takich konstrukcji dla zachowania odporności na rozprzestrzenianie się ognia można rozważyć możliwość zabezpieczenia elementów drewnianych poprzez naniesienie na nie środków utrudniających palenie się drewna (często na bazie soli). Nie zawsze jest to z różnych względów możliwe, jednak należy brać pod uwagę takie rozwiązanie, które może ograniczyć rozprzestrzenianie się pożaru w przypadku jego zaistnienia.

Systemy sygnalizacji pożaru

Jednym z technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego są systemy sygnalizacji pożaru. W celu ich prawidłowego zaprojektowania i wykonania należy rozważyć prawdopodobny rozwój pożaru w początkowej fazie, warunki otoczenia oraz wysokość pomieszczenia [2]. Projektant instalacji powinien także przeanalizować możliwość zastosowania właściwego urządzenia sygnalizującego zagrożenie pożarowe [3]. Projekt należy wykonać zgodnie z obowiązującymi normami i przepisami. Na rynku dostępnych jest wiele systemów przewodowych i bezprzewodowych, które mogą bardzo ułatwić zabezpieczenie obiektów zabytkowych bez konieczności prowadzenia widocznego okablowania. Uniwersalność w konfigurowaniu systemów pozwala na jednostkowe przystosowanie do wymagań i potrzeb stawianych zabezpieczeniom obiektów zabytkowych. Również nowoczesne rozwiązania pozwalają na harmonijne wkomponowanie czujek w istniejące, często ozdobne wnętrza obiektów zabytkowych.

Monitoring PSP

Kolejnym elementem prawidłowego zabezpieczenia takiego obiektu powinien być monitoring Państwowej Straży Pożarnej. Ma on za zadanie w jak najkrótszym czasie powiadomić straż o zaistniałym zdarzeniu. W przypadku wykrycia pożaru przez czujki system automatycznie łączy się z określoną jednostką PSP i dostarcza sygnał o alarmie równocześnie z identyfikacją zagrożonego obiektu. Drugą funkcją systemu monitoringu jest zawiadomienie operatora systemu o jego uszkodzeniu [4], a także ciągłe nadzorowanie bezawaryjności działania wszystkich urządzeń i łączy transmisji oraz gotowości PSP do przyjmowania alarmów pożarowych [7]. 

System wentylacji pożarowej 

Zadaniem inżynierii przeciwpożarowej jest zaprojektowanie systemów, które pozwolą na kontrolę bądź ugaszenie/wytłumienie pożaru do czasu przyjazdu jednostki PSP oraz natychmiastowe usunięcie dymu lub ukierunkowanie go tak, aby nie wpływał na pogorszenie czasu ewakuacji. Wpływ na możliwość zastosowania urządzeń przeciwpożarowych w obiektach zabytkowych ma stan tych obiektów, a także wymagania konserwatora zabytków. System wentylacji pożarowej będący jedynym rozwiązaniem stosowanym dla polepszenia warunków ewakuacji ma swoje wady i zalety. Jako główną zaletę uznaje się odprowadzenie powstałego w czasie pożaru dymu, co prowadzi do poprawy widoczności oraz obniżenia temperatury na drogach ewakuacyjnych. Wadą takiego systemu jest fakt, że podczas odprowadzania dymu dostarcza on także świeże powietrze do obiektu, co powoduje zapewnienie utleniacza w strefie spalania, potęgując rozwój pożaru. Najskuteczniejszym rozwiązaniem jest zatem połączenie systemu detekcji, systemu wentylacji oddymiającej oraz systemu gaśniczego. Rozwiązanie takie skutkuje szybkim wykryciem pożaru, jego stłumieniem oraz odprowadzeniem powstałych gazów i dymu. W przypadku dobrze zaprojektowanych systemów ewakuacja osób znajdujących się w obiekcie jest natychmiastowa, a samo zagrożenie – zminimalizowane.

Instalacje wodne

Tradycyjne rozwiązania, tj. urządzenia tryskaczowe oraz zraszaczowe, nie mogą być stosowane do ochrony obiektów zabytkowych ze względu na dużą ilość wody wykorzystywanej do gaszenia pożaru, która może mieć destrukcyjny wpływ na zabytkowe i drewniane elementy obiektu. Rozwiązaniem mającym za zadanie tłumić oraz kontrolować pożar są stałe urządzenia gaśnicze (SUG) w postaci instalacji mgły wodnej.

Mgła wodna to rozpylona woda, w której co najmniej 99% kropel jest mniejsza niż 1 mm [11]. W praktyce wielkość ta nie przekracza 400 µm [12]. Tak duże rozpylenie uzyskiwane jest poprzez specjalne dysze mgłowe i odpowiednie ciśnienie zastosowane w instalacji. W celu zabezpieczenia wnętrza obiektów zabytkowych można zastosować równorzędnie systemy nisko- oraz wysokociśnieniowe (ciśnienie w instalacji przekracza 34 bary). Ze względu na wielkość kropli i możliwość jej porywu przez wiatr do zewnętrznego zabezpieczenia obiektów najlepsze jest zastosowanie instalacji mgłowej niskociśnieniowej – ciśnienie w rurociągach podczas działania nie przekracza 12,1 bara.

W odróżnieniu od systemów tryskaczowych czy zraszaczowych, które mają za zadanie zwilżanie powierzchni materiałów palnych, mgła wodna generowana przez stałe urządzenia gaśnicze (SUG) bardzo skutecznie odbiera energię pożaru. Wraz z większym rozpyleniem wody zwiększa się powierzchnia właściwa kropel, co skutkuje szybszym odparowaniem kropel oraz przejęciem energii pożaru. Prowadzi to do obniżenia temperatury strefy spalania, wyparcia tlenu nawet do poziomu 15% oraz szybkiego stłumienia pożaru [12]. Wartości sumarycznej powierzchni właściwej kropel przypadających na jeden litr wody, w zależności od wielkości stopnia rozpylenia, przedstawione zostały w tabeli 2.

Na podstawie tej tabeli można wywnioskować, że wraz ze wzrostem stopnia rozpylenia, tj. zmniejszeniem średnic kropel znajdujących się w strudze mgły wodnej, maleje czas ich odparowywania, co prowadzi do znacznie szybszego przejęcia energii pożaru. Ze względu na różnorodność znajdujących się w strudze mgły wodnej większych oraz mniejszych kropel czas ich opadania będzie się różnił. Większe krople opadają znacznie szybciej od małych, dzięki czemu docierają szybciej do źródła pożaru. Mniejsze krople dłużej unoszą się ponad strefą spalania, przez co nie docierają do źródła pożaru, lecz odparowują w strefie spalania, obniżając jej temperaturę.

Efektywność wody użytej podczas akcji gaśniczej wynosi 70–80% [12], skutkując tym samym zmniejszeniem ilości wody mogącej przedostać się do środowiska lub wpłynąć na niszczenie elementów drewnianych. Dzięki takiej skuteczności SUG wodne mgłowe stosowane w obiektach zabytkowych nie powodują ryzyka destrukcji drewnianej konstrukcji obiektu. Coraz więcej obiektów zabytkowych znajdujących się w Polsce zabezpieczane jest instalacjami gaśniczymi wodnymi mgłowymi, czemu sprzyjają między innymi niewielkie średnice rur i armatury stosowanych do rozprowadzania wody gaśniczej. W ramach rozwiązań zastępczych wskazywanych w ekspertyzach technicznych ppoż. lub rozwiązań zamiennych wskazywanych w opiniach ppoż. obiekty zabytkowe można dodatkowo chronić hydrantami mgłowymi. Przykładem zastosowania takiego rozwiązania jest ratusz z wieżą widokową w Bieczu (fot. 4 i 5).

Podsumowanie

Niezwykle istotny dla poziomu bezpieczeństwa istniejących obiektów, w tym zabytkowych, jest poziom świadomości wśród właścicieli i zarządców. Istnieje szeroki zakres obowiązków nałożonych na te osoby przez ustawę Prawo budowlane [6] oraz inne akty prawne – przede wszystkim rozporządzenia: w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków [7], w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych [8] w powiązaniu z rozporządzeniem w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki [9]. Zdarza się, że o niektórych obowiązkach osoby odpowiedzialne za budynki po prostu nie wiedzą, co w świetle prawa nie zwalnia z ich przestrzegania. Często jednak niektóre wymagania są świadomie lekceważone pomimo nałożonych decyzji administracyjnych o konieczności odpowiednich uzupełnień. Rutyna powoduje, że nie zakłada się możliwości zaistnienia pożaru w budynku, skoro dotychczas takie zdarzenie nie miało miejsca. Jest to jednak zgubne myślenie, które może prowadzić do utracenia na zawsze cennych dzieł sztuki, dóbr kultury, a nawet całych zabytkowych gmachów.

Również rutyna prowadzi do pożarów przy prowadzeniu czynności pożarowo niebezpiecznych. Zaczynając od tego, czy z należytą starannością opracowano dla obiektu instrukcję bezpieczeństwa pożarowego, w której wskazano sposób przeprowadzania takich prac, a także zabezpieczenie miejsca, w którym są wykonywane? Idąc dalej: czy ekipy, którym zlecono przeprowadzenie prac pożarowo niebezpiecznych, zostały z tym dokumentem zaznajomione? Czy faktycznie zastosowano się do postanowień instrukcji bezpieczeństwa pożarowego w tym względzie i rzetelnie zabezpieczono miejsce prowadzenia ww. prac, zarówno podczas ich wykonywania, jak i po ich zakończeniu? Czy miejsce prowadzenia tych prac było monitorowane w określonych okresach po ich zakończeniu w poszukiwaniu ewentualnych źródeł ognia/dymu?

Czytaj też: Alternatywne metody wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu zgodnie z prawem krajowym i unijnym – wyroby przeciwpożarowe >>

Również kontrole budynku będące obowiązkiem właściciela lub zarządcy bywają pomijane lub są wykonywane niedbale, aby jedynie formalnie zrealizować obowiązek postawiony w przepisach. Wnioski pokontrolne nie zawsze są wprowadzane w życie, zatem czasami nie są usuwane stwierdzone nieprawidłowości i braki. Dokumentacja prowadzona jest bardzo ogólnie, a jej fragmenty giną, utrudniając prawidłowe utrzymanie budynku w kolejnych latach.

Wiele osób dąży do „ułatwiania sobie życia”, nie przykładając należytej staranności do wykonywanych obowiązków, myśląc, że pożar przecież nie ma prawa się zdarzyć. Może to prowadzić do nieodwracalnych skutków. Środki zaoszczędzone na zabezpieczeniach będą niewspółmierne do strat, których wielkość czasami nawet trudno oszacować, mając na uwadze wartość historyczną utraconych dóbr.

Literatura

1. Kociołek K., Ochrona przeciwpożarowa obiektów sakralnych, „Obiekty sakralne”, numer specjalny „Informatora Budowlanego – Murator”, 2016.

2. Wnęk W., Prawidłowy dobór i montaż czujek pożarowych w systemach sygnalizacji pożarowej (SSP), https://www.muratorplus.pl/technika/ochrona-osob-i-mienia/prawidlowy-dobor-i-montaz-czujek-pozarowych-w-systemach-sygnalizacji-pozarowej-ssp-aa-Dj8Y-kcPK-JtHJ.html (dostęp: 1.06.2019).

3. Wyrzykowski W., Kierna Ł., Instalacja przeciwpożarowa. Projektowanie instalacji przeciwpożarowej, dobór właściwych sygnalizatorów, https://www.muratorplus.pl/technika/ochrona-osob-i-mienia/ochrona-przeciwpozarowa-projektowanie-systemu-sygnalizacji-pozarowej-aa-g1MN-nyv4-uqe7.html (dostęp: 1.06.2019).

4. Sobstel J. W., Monitoring pożarowy. Przepisy i wymagane dokumenty, „Przegląd Pożarniczy” nr 4/2012.

5. Dane statystyczne KG PSP, www.kgpsp.gov.pl (dostęp: 5.06.2019).

6. Ustawa Prawo budowlane (DzU 1994, nr 89, poz. 414, z późn. zm.).

7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU 2010, nr 109, poz. 719, z późn. zm.).

8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (DzU 2009, nr 124, poz. 1030).

9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2002, nr 75, poz. 690, z późn. zm.).

10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (DzU 2010, nr 85, poz. 553).

11. NFPA 750:2019,Standard on Water Mist Fire Protection Systems, National Fire Protection Association.

12. Czerwienko D., Roguski J., Zbrożek P., Wybrane aspekty stosowania w obiektach budowlanych urządzeń gaśniczych na mgle wodną, Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej, Józefów 2012.

13. Seweryn J., Analiza możliwości zastosowania stałych urządzeń wodnych w obiektach zabytkowych, Międzynarodowa Konferencja „Ochrona dóbr kultury na wypadek szczególnych zagrożeń – zagrożenia pożarowe i inne miejscowe”, 2015.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!