Jakość powietrza wewnętrznego a modernizacja energetyczna budynków szkolnych

Wytyczne Environmental Protection Agency są dostępne na stronie https://www.epa.gov/sites/default/files/2014-10/documents/energy_savings_plus_health_guideline.pdf . EPA przygotowała też bardzo praktyczne informacje pt. Jakość powietrza w pomieszczeniach szkolnych, opublikowane na stronie: https://www.epa.gov/iaq-schools/indoor-air-quality-design-tools-schools . Akcjom tym patronuje merytorycznie m.in. stowarzyszenie ASHRAE (Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Ogrzewnictwa, Chłodnictwa i Klimatyzacji) oraz organizacja CHPS (Collaborative for High Performance Schools) – wspierająca i inspirująca transformację w amerykańskim systemie edukacji w zakresie projektowania, budowania i eksploatowania szkół.

Nowe wytyczne wyróżnia prosta forma, przystępna dla wszystkich uczestników procesu modernizacji, oraz praktyczne porady dla inwestorów – władz samorządowych i szkolnych, jak dzięki tym działaniom osiągnąć możliwie najlepszy efekt w zakresie jakości powietrza wewnętrznego oraz efektywności energetycznej, a także efekt ekonomiczny i środowiskowy. Wytyczne dają administracji szkół wiedzę i narzędzia do planowania i czuwania nad przebiegiem całego procesu. Nie skupiają się na aspektach technicznych, ale na organizacji całego procesu – od przygotowań do projektu i przyjęcia strategii komunikacyjnych, poprzez tworzenie zespołu projektowego, prace budowlane i montażowe, po odbiory i eksploatację. Wytyczne podkreślają, że w procesie modernizacji budynków szkolnych występują kluczowe etapy, które umożliwiają obniżenie kosztów i osiągnięcie efektów synergii działań, natomiast jeśli odpowiednie działania nie zostaną podjęte, konsekwencją jest zwiększenie kosztów i wystąpienie kolejnych problemów i wyzwań. Opracowanie przeznaczone jest dla kierowników placówek szkolnych, menedżerów ds. energii, zarządców budynków i administratorów szkół, a ma im pomóc we wspólnym działaniu i zarządzaniu relacjami w procesie poprawy efektywności energetycznej i zapewnienia jakości powietrza wewnętrznego (IAQ) w szkołach. Wytyczne są też skierowane do architektów, inżynierów projektantów, wykonawców i zawierają wskazówki postępowania podczas projektowania, budowy i modernizacji. Są także pomocą dla organów odpowiedzialnych za odbiór prac budowlanych i montażowych. Pomagają stwierdzić, czy projekt, budowa i testy odbiorowe umożliwią osiągnięcie celów i wymagań związanych z efektywnością energetyczną oraz jakością powietrza wewnętrznego. Publikacja jest też źródłem wiedzy dla audytorów, koordynatorów zrównoważonego rozwoju i decydentów, którzy pomagają nadzorować i kierować pracą zarządców budynków szkolnych, oraz pomocą dla rodziców i innych osób należących do społeczności szkolnej.

W niniejszym artykule opisujemy tylko wybrane elementy organizacyjne decydujące o sukcesie modernizacji i zapewniające wysoką jakość powietrza wewnętrznego. To właśnie takich wytycznych zdaniem redakcji brakuje w Polsce podczas inicjowania procesów modernizacji budynków publicznych i szkolnych. Zarówno w USA, jak i u nas podmioty odpowiedzialne za edukację i administrujące budynkami szkolnymi nie są wyspecjalizowane w zakresie budownictwa i jakości środowiska wewnętrznego. Ich główną troską jest często po prostu zapewnienie finansów wystarczających do bieżącego funkcjonowania. Odpowiednie wytyczne pomagają m.in. nie zmarnować środków na modernizacje i wykorzystywać je jak najlepiej. Dają potrzebne informacje również rodzicom, którzy w ramach rad szkolnych mają spore kompetencje i coraz częściej efektywnie z nich korzystają. Takie porady i wytyczne są też ważne ze względu na fakt, że procesy inwestycyjne i modernizacyjne „skażone” są zasadami zamówień publicznych, w których istotny jest koszt prac, a nie efekt końcowy i tym samym późniejsza eksploatacja – czyli koszty i jakość środowiska wewnątrz budynków. W Polsce negatywnie na przebieg tych procesów wpływa także okresowa dostępność ich finansowania.

Szczególnie cenne są w tej publikacji informacje, jak organizować i prowadzić procesy i projekty, czyli to, czego nie uczy się u nas powszechnie. Organizacja to często klucz do sukcesu całego projektu. Wytyczne mogą być też inspiracją dla naszych architektów, audytorów i projektantów oraz wykonawców. Co więcej, są już firmy w Polsce oferujące usługi „commissioningu” – konsultacji projektów i odbiorów prac. Podmioty te poszerzają zakres swoich usług i miejmy nadzieję, że zapowiadana Fala renowacji będzie sprzyjać ich upowszechnianiu i tym samym wysokiej jakości robót oraz osiąganiu satysfakcjonujących efektów.

Wytyczne składają się z czterech części. Pierwsza zawiera wprowadzenie i wyjaśnienie, w jaki sposób korzystać z przewodnika. Omawia cele i przedstawia tło problemu. Przybliża podstawowe zasady związane z jakością powietrza i podaje uzasadnienie ekonomiczne integracji działań na rzecz efektywności energetycznej i jakości powietrza wewnętrznego. Zasadniczą treścią wytycznych jest Część 2, która zawiera specjalne protokoły oceny stanu rzeczywistego i zalecanych działań w zależności od wyniku tej oceny. W tej części znalazł się m.in. rozdział poświęcony prowadzeniu planowania i projektowania zintegrowanego oraz odbiorów i uruchamiania. Jest w niej też odrębny rozdział poświęcony wilgoci w budynkach i powstawaniu pleśni oraz kontroli tych zjawisk. Kolejny blok zagadnień to niebezpieczne materiały budowlane – azbest, ołów i polichlorowane bifenyle (PCBs). Jest też protokół dotyczący zewnętrznych źródeł zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego, m.in. radonu, spalin z pojazdów i lokalnych zanieczyszczeń powietrza (smog, przemysł itp.). Kolejny blok obejmuje wewnętrzne źródła zanieczyszczeń od materiałów budowlanych, mebli i wyposażenia. Jest też część poświęcona ogrzewaniu, wentylacji i klimatyzacji (HVAC), obejmująca podział na instalacje i urządzenia wentylacyjne i klimatyzacyjne, wentylację nawiewną i wywiewną. Ostatni dział dotyczy bezpieczeństwa: dzieci i innych użytkowników budynku, ochrony jakości powietrza podczas prac budowlanych oraz BHP.

W artykule opisano działanie 1.0, czyli planowanie i projektowanie zintegrowane. Wytyczne zwracają uwagę, że możliwy jest szeroki zakres projektowy modernizacji budynków szkolnych, począwszy od modernizacji komponentów na małą skalę, do znacznie większych i bardziej rozbudowanych, obejmujących modyfikacje wielu instalacji i duże remonty budynku szkoły. Prostsze projekty z ograniczonymi celami i finansowaniem mogą wymagać mniej formalności przy projektowaniu i uruchomieniu niż projekty renowacji na większą skalę. Dzięki odpowiedniemu zaplanowaniu i oddaniu do użytku budynki i systemy zostaną zaprojektowane i zainstalowane oraz będą działać zgodnie z przeznaczeniem oraz oczekiwaniami i wymaganiami ich użytkowników. W tym dziale znalazły się także protokoły oceny, wskazane działania minimalne i działania rozszerzone dotyczące potencjalnych źródeł zanieczyszczeń powietrza wewnętrznego oraz instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych w budynku.

Działanie 1.0. Planowanie i projektowanie zintegrowane

Zalecenia mają formę tabel obejmujących trzy kolumny: Protokoły oceny (AP), Działania minimalne (MA) i Działania rozszerzone (EA) – patrz rys. Te ostatnie na etapie 1.0 nie zostały określone. Każdemu zalecanemu działaniu towarzyszy bogata literatura uzupełniająca. Przykładem jest literatura zalecana dla Działania 1.0 [1–13] umieszczona na końcu artykułu.

Protokoły oceny (AP)

W kroku AP 1.1. zaleca się zebranie opinii na temat jakości powietrza w budynku szkoły: Zbierz informacje zwrotne od kadry i personelu szkoły, w tym od koordynatora ds. jakości powietrza (jeśli taki istnieje), dozorcy i pielęgniarki szkolnej. Określ miejsca w budynku, w których występują problemy lub których dotyczą skargi związane z jakością powietrza, oraz uzyskaj wiedzę na temat bieżącego stanu budynku, aby poinformować zespół projektowy. Na początku procesu przeprowadzaj spotkania z zainteresowanymi stronami, aby dokładniej zidentyfikować ryzyka związane z jakością powietrza wewnętrznego i upewnić się, że projekt spełnia założone cele. Zainteresowanymi stronami mogą być np. nauczyciele, administrator, pielęgniarki, personel pomocniczy, liderzy społeczności, rodzice i/lub uczniowie. Skorzystaj z informacji zebranych na tym etapie, aby przeprowadzić inspekcję jakości powietrza w ramach kroku AP 1.2.

Szkolnym koordynatorem ds. jakości powietrza może być dowolny specjalista spośród zawodów typowych dla szkoły, np. nauczyciel, administrator, pielęgniarka lub personel ds. eksploatacji i konserwacji. Jeśli dostępne są dane na temat wskaźników zdrowotnych specyficznych dla szkoły (np. częstość występowania astmy, wskaźniki absencji), mogą one pomóc w ocenie jakości powietrza wewnętrznego. Niektóre władze lokalne wymagają od szkół raportowania dotyczącego incydentów związanych z astmą i alergią, co również może być pomocne.

W kroku AP 1.2 zaleca się wykonanie inspekcji jakości powietrza wewnętrznego (IAQ): Przeprowadź inspekcję budynku, aby lepiej zrozumieć problemy związane z jakością powietrza i zdrowiem. Sprawdź każdą przestrzeń, która może być elementem projektu. Przeprowadź inspekcję jakości powietrza w normalnych godzinach pracy szkoły i w typowych warunkach obłożenia. Jeśli przeprowadzany jest audyt energetyczny w celu określenia możliwości oszczędzania energii, należy uwzględnić kontrolę jakości powietrza jako równoległy, zintegrowany proces. Porozmawiaj z audytorami energetycznymi i zapytaj, czy oni lub inni specjaliści mogą pomóc w ocenie jakości powietrza. Upewnij się, że audytor ustalił, czy wydajność wentylacji (dopływu powietrza) jest wystarczająca, a elementy kontrolne działają. Upewnij się, że inspekcja jakości powietrza (IAQ) obejmuje także aspekty zwalczania szkodników w budynku (np. ślady inwazji, przechowywanie środków owadobójczych). Upewnij się, że inspekcja jakości powietrza obejmuje również aspekty kontroli wilgoci (patrz AP 3.1).

Więcej informacji na temat inspekcji jakości powietrza wewnętrznego można znaleźć w publikacji EPA dotyczącej Narzędzi IAQ dla szkół [2], która ilustruje typowe problemy związane z jakością powietrza wewnętrznego spotykane w szkołach. Przewodnik po jakości powietrza w budynku stworzony przez EPA i CDC (Centers for Disease Control and Prevention) może być również wykorzystywany jako pomoc przy inspekcji jakości powietrza w budynku. Rozdział 5 Podręcznika modernizacji budynku Energy Star® [8] zawiera informacje na temat sprawdzania budynku i jego urządzeń zużywających energię.

Przeczytaj też: Wentylacja w szkołach brytyjskich

W kroku AP 1.3 zaleca się zdefiniowanie celów ogólnych i opracowanie planu komunikacji: Ogólnie zdefiniuj zakres projektu, biorąc pod uwagę ustalenia dot. jakości powietrza, cele w zakresie efektywności energetycznej i budżet projektu. Określ, czy projekt będzie obejmował dużą renowację, co będzie wymagało zaangażowania większego zespołu projektowego, czy też będzie to tylko modernizacja instalacji i urządzeń. Upewnij się, że specyfikacje projektu i dokumentacja zamówienia (np. zapytanie ofertowe) obejmują szczegółowe wymagania dotyczące jakości powietrza i efektywności energetycznej. Opracuj plan komunikacji, aby podzielić się celami projektu z użytkownikami i innymi zainteresowanymi stronami, z wyraźnym potwierdzeniem i uwzględnieniem ich opinii i obaw.

W kroku AP 1.4 zaleca się wybór zespołu projektowego: W oparciu o ogólne cele projektu utwórz zespół projektowy zgodnie z opisem w Załączniku A działu 3 [omówiony poniżej – red.]. Podczas oceniania propozycji upewnij się, że wymagania dotyczące jakości powietrza i efektywności energetycznej projektu zostały odpowiednio uwzględnione oraz że architekci, inżynierowie, osoby odpowiedzialne za zlecanie odbioru i zespoły budowlane mają doświadczenie w zakresie takich projektów. Należy potwierdzić, że propozycje zawierają szczegółowe wymagania dotyczące ochrony uczniów i innych użytkowników budynku na etapie remontu/modernizacji, zwłaszcza jeśli budynek jest użytkowany w trakcie prac. Upewnij się, że zespoły projektowe i konstrukcyjne uwzględniają specjalistyczną wiedzę dotyczącą jakości powietrza. Jeśli to możliwe, włącz przedstawicieli każdej grupy interesariuszy w budynku, na przykład nauczycieli, administratorów, pielęgniarki, personel techniczno-konserwacyjny, rodziców i uczniów. Zwróć też uwagę, że: Włączenie szkolnego personelu techniczno-konserwacyjnego do zespołu projektowego sprawia, iż cele projektowe uwzględniają wyzwania związane z eksploatacją, a zespół techniczno-konserwacyjny rozumie cele projektowe wszelkich nowych systemów i może skuteczniej obsługiwać obiekt.

Działania minimalne (MA)

W kroku MA 1.1 zaleca się prowadzenie spotkań poświęconych wspólnemu planowaniu: Współpraca podczas projektów renowacyjnych pozwala zespołom projektowym na kreatywne rozwiązywanie problemów, co przyniesie lepsze rezultaty dla budynku i jego użytkowników. Wspólne spotkania mogą pomóc w osiągnięciu synergii pomiędzy systemami w budynku, co może znacznie zmniejszyć zużycie energii, zwiększyć jakość powietrza i zapewnić oszczędności w eksploatacji. Aby uzyskać jak najlepsze wyniki, organizuj spotkania zespołu interdyscyplinarnego od samego początku planowania projektu i kontynuuj je regularnie aż do zakończenia projektu. W przypadku dużych projektów pierwsze spotkanie zespołu nazywane jest często warsztatami charrette. Jest to spotkanie z jak najszerszym gronem interesariuszy, podczas którego projektanci komunikują się z właścicielami budynków, użytkownikami i innymi zainteresowanymi stronami, aby poznać i zrozumieć ich cele i obawy oraz przeprowadzić burzę mózgów dotyczącą sposobów osiągnięcia tych celów w ramach szerokiego zakresu projektu. Włącz w ten proces szkolnego koordynatora ds. jakości powietrza, menedżerów, personel eksploatacyjny, pielęgniarki i kadrę nauczycielską, ponieważ pracownicy i inni użytkownicy budynku często najlepiej rozumieją problemy jakości powietrza w budynku.

W kroku MA 1.2 zaleca się sformalizowanie celów projektu: W przypadku projektów modernizacji, które obejmują kilka systemów w budynkach, należy wykorzystać wyniki wspólnych spotkań zespołu i/lub warsztatu charrette, aby bardziej formalnie udokumentować cele jakości powietrza w dokumencie „Wymagania projektowe właściciela”, jak opisano w MA 2.2. Sformalizuj cele projektu, biorąc pod uwagę jakość powietrza, na jak najwcześniejszym etapie procesu planowania, aby umożliwić wczesne rozważenie alternatywnych koncepcji projektowych i uniknąć problemów, które pojawiają się, gdy jakość powietrza jest brana pod uwagę dopiero w kolejnych krokach.

W kroku MA 1.3 zaleca się finalizowanie zespołu projektowego: Jeśli podczas AP 1.3 nie wybrano pełnego zespołu projektowego, dobierz pozostałych członków zespołu. Aby skompletować odpowiedni zespół projektowy, zapoznaj się z Załącznikiem A. Upewnij się, że zespoły projektowe i konstrukcyjne dysponują specjalistyczną wiedzą dotyczącą jakości powietrza wewnętrznego oraz że w projekcie uczestniczy przedstawiciel zespołu ds. eksploatacji i konserwacji budynku.

W kroku MA 1.4 zaleca się organizowanie regularnych spotkań zespołu i komunikowanie z interesariuszami: Organizuj regularne spotkania podczas projektowania i budowy, aby omówić postęp, synergię i wyzwania. Zadbaj, aby uczestniczyli w nich członkowie zespołu projektowego i ekipy budowlane oraz by na każdym spotkaniu obecni byli przedstawiciele szkoły. Więcej informacji na temat korzyści płynących ze zintegrowanych spotkań można znaleźć w poradniku ASHRAE dotyczącym jakości powietrza w pomieszczeniach zamkniętych [5]. Regularnie komunikuj plany projektu i postępy z zainteresowanymi stronami (w tym z personelem, nauczycielami i rodzicami) i szybko reaguj na ich wątpliwości.

W kroku MA 1.5 zaleca się zorganizowanie spotkania rozpoczynającego prace modernizacyjne: Przed rozpoczęciem prac budowlanych i montażowych zorganizuj spotkanie z zespołem projektowym, generalnym wykonawcą i kierownikami budowy dla każdej branży. Wykorzystaj to spotkanie do przeglądu ogólnych celów projektowych związanych z jakością powietrza i efektywnością energetyczną. Omów szczegółowo metody, które zespół budowlany zastosuje, aby osiągnąć poszczególne cele, oraz wszelkie wymagania dla zespołów budowlanych w celu udokumentowania ich zgodności. Kontynuuj regularne spotkania zintegrowanego zespołu z zespołem projektowym, zespołem budowlanym i przedstawicielem szkoły przez cały czas trwania budowy, aby mieć pewność, że wszelkie wątpliwości i pytania zostaną szybko wyjaśnione, a aktualne informacje przekazuj personelowi, nauczycielom i rodzicom. Należy się upewnić, że plan ochrony uczniów i innych użytkowników na każdym z etapów budowy został odpowiednio przedstawiony całej społeczności szkolnej oraz że przestrzegana jest formalna procedura odpowiadania na skargi i wątpliwości.

Załącznik A: Planowanie i tworzenie zespołu projektowego

Podstawowym elementem wytycznych jest wspomniana wyżej Część 2. Znajdują się w niej m.in. odniesienia do dodatkowych załączników znajdujących zebranych w Części 3: Załącznika A: Planowanie i tworzenie zespołu projektowego, Załącznika B: Komunikacja i edukacja oraz Załącznika C: Ochrona pracowników. Załączniki te przeznaczone są do wykorzystania nie tylko w celu planowania i tworzenia zespołu projektowego, ale też uzupełnienia informacji zawartych w Protokołach oceny z Części 2 oraz wykorzystania do zalecanych w nich działań minimalnych i rozszerzonych, zapewnienia strategii komunikacyjnych i edukacyjnych oraz ochrony pracowników (BHP).

Poniżej omówiono Załącznik A: Planowanie i tworzenie zespołu projektowego. We wstępie do niego wytyczne przypominają, że w prowadzeniu procesu modernizacji budynku występują kluczowe etapy, które mogą umożliwić obniżenie kosztów i wykorzystanie efektów synergii działań, a jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie działania, zwiększyć się mogą koszty i pojawić kolejne wyzwania. Kroki te przedstawiono w Części 2: Protokoły oceny i zalecane działania, a uzupełnia je Tabela A1: Planowanie projektu. Te kluczowe etapy planowania mogą znacząco wpłynąć na kierunek, koszt i wyniki projektu, a także pomóc zmaksymalizować wpływ wytycznych i zapewnić płynną realizację projektu.

Tabela A1 zawiera 17 kolejnych kroków do sukcesywnej realizacji. Pierwszym z nich jest zintegrowane projektowanie. Współpraca zintegrowana nad projektami modernizacji budynków umożliwia zespołom kreatywne rozwiązywanie problemów i uzyskanie lepszych wyników dla budynku i jego użytkowników niż w tradycyjnym procesie projektowania i budowy czy modernizacji. W procesie zintegrowanym zespoły projektowe definiują cele, począwszy od najwcześniejszych etapów projektu, i realizują je aż do osiągnięcia etapu użytkowania budynku, są one kontynuowane także w fazach eksploatacji i konserwacji. Wczesne zaangażowanie wszystkich odpowiedzialnych stron pozwala uniknąć problemów, które pojawiają się, gdy jakość powietrza wewnętrznego jest traktowana wielowątkowo, oraz rozważyć alternatywne koncepcje projektowe, które poprawiają jakość powietrza i wydajność energetyczną. Zaleca się uwzględnienie projektowania zintegrowanego w umowach ze wszystkimi zespołami zajmującymi się projektowaniem, budową, pracami remontowymi i montażowymi oraz oddaniem budynku do eksploatacji.

Kolejnym krokiem jest stworzenie mocnego zespołu projektowego, który będzie zaangażowany w ochronę jakości powietrza we wszystkich fazach, od etapu wstępnego po użytkowanie budynku. Utworzenie multidyscyplinarnego zespołu na początku procesu pozwala ograniczyć błędy projektowe i zapewnić efektywną współpracę. Taki współpracujący zespół projektowy zaoszczędzi czas i wydatki, a także zapewni, że od samego początku uwzględnione zostaną cele dotyczące zużycia energii i jakości powietrza. Zaleca się regularne spotkania zespołu w pełnym składzie, aby dokonywać przeglądu celów projektowych i wspólnie omawiać wyzwania. Należy się zawsze upewnić, czy podczas takich spotkań obecny jest przedstawiciel szkoły, po to, aby cele projektu były elementami przewodnimi w dyskusji i dostępne były osoby mogące udzielić odpowiedzi na wszelkie pytania zespołu projektowego dotyczące późniejszej eksploatacji i konserwacji. Szczegółowe zalecenia dot. tworzenia zespołu projektowego zawiera specjalna Tabela A2 – patrz: tabela.

Następny krok to skonkretyzowanie projektu. Jakość powietrza wewnętrznego jest kluczowym elementem modernizacji budynków szkolnych, ponieważ może w znacznym stopniu wpłynąć na zdrowie użytkowników budynku, zwłaszcza dzieci. Podczas każdego projektu modernizacji energetycznej lub renowacji budynku należy rozważyć, w jaki sposób można poprawić jakość powietrza oraz jak wpłyną na nią rozpatrywane działania.

Bardzo ważnym krokiem jest kompletny audyt energetyczny i jakości powietrza wewnętrznego. Audyt energetyczny wskazuje sposoby poprawy efektywności energetycznej budynku, natomiast audyt jakości powietrza wewnętrznego identyfikuje problemy związane z jego jakością, które mają wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo użytkowników. Modernizacja instalacji i urządzeń lub zmiany eksploatacyjne mające na celu poprawę efektywności energetycznej mogą mieć czasem negatywny wpływ na jakość powietrza. Na przykład realizacja działań zmniejszających zużycie energii bez uwzględnienia wymaganej wentylacji budynku może prowadzić do pogorszenia jakości powietrza, zwiększenia poziomu wilgotności i rozwoju pleśni. Jednostronne dążenie do obniżenia kosztów eksploatacyjnych zużywanej energii niesie wysokie ryzyko pogorszenia zdrowia i bezpieczeństwa użytkowników budynków szkolnych. Wykonując audyty energetyczne i jakości powietrza wewnętrznego oraz włączając plany poprawy jego jakości do projektów poprawy efektywności energetycznej, można złagodzić te potencjalne negatywne skutki i wykorzystać synergię działań dla zwiększenia efektywności energetycznej i IAQ.

Planując audyty energetyczne i IAQ, należy ustalić, czy audytor energetyczny może pomóc specjaliście ds. jakości powietrza (np. szkolnemu koordynatorowi ds. jakości powietrza) w ocenie IAQ. Należy też zapytać audytora energetycznego, czy przyjęte dla wentylacji (świeżego powietrza) wielkości są wystarczające i czy elementy sterujące systemem działają prawidłowo, ponieważ wentylacja odgrywa dużą rolę zarówno w efektywności energetycznej, jak i jakości powietrza. Wszelkie ostateczne decyzje dotyczące zakresu działań i projektu powinny zostać podjęte z uwzględnieniem rozwiązania głównych problemów związanych z jakością powietrza wewnętrznego.

Kolejne kroki to: identyfikacja niebezpiecznych materiałów budowlanych i emisji radonu, sformalizowanie wymagań projektowych inwestora, przegląd projektu w celu zapewnienia jego jakości, rozpoczęcie prac, BHP, testowanie i równoważnie instalacji w budynku, oddanie prac, szkolenia eksploatacyjne i eksploatacja z zapewnieniem stałego dopływu informacji o pracy systemu.

Zintegrowane podejście do projektowania stanowi zasadniczą zmianę w stosunku do tradycyjnych procesów projektowania i budowy. W tradycyjnym procesie każda branża i specjalista – architekt, konstruktor, projektanci instalacji HVAC, elektrycy, ekipa budowlana i monterzy instalacji – pracują niezależnie od siebie. Architekt często tworzy tylko ogólny układ budynku, a następnie przekazuje projekt poszczególnym inżynierom branżystom. Taki proces może powodować poważne błędy projektowe i kolizje, które pozostają nierozpoznane do momentu przystąpienia do prac konstrukcyjnych i montażowych. Tradycyjny zespół projektowy nie zawsze spotyka się z zespołem budowlanym, aby dokonać przeglądu celów projektu. Nawet jeśli zespół projektowy rozumie, że efektywność energetyczna jest niezwykle ważna dla szkoły, informacje te mogą nie zostać przekazane zespołowi budowlanemu, który może podjąć decyzje dotyczące instalacji lub urządzeń jego zdaniem równoważne z projektem, ale ostatecznie niespełniające zakładanych celów. (Tu konieczne jest pokreślenie, że w polskich warunkach częste jest stosowanie „równorzędnych” materiałów i urządzeń, a nawet rozwiązań tańszych niż zaprojektowane. Jest to często „premia” dla wykonawcy rekompensująca niską cenę oferty podczas przetargu.)

Podsumowanie

W ciągu kilku najbliższych lat amerykańskie szkoły wydadzą dziesiątki miliardów dolarów na budowę nowych obiektów oraz rozbudowę i renowację istniejących. Opisywane wytyczne mają pomóc administracji odpowiedzialnej za szkolnictwo oraz architektom, projektantom i wykonawcom w tworzeniu środowiska edukacyjnego nowej generacji, gdzie budynek szkolny pomaga, a nie utrudnia realizację podstawowej misji, jaką jest edukacja dzieci.

Wytyczne dotyczące narzędzi do projektowania jakości powietrza w pomieszczeniach (IAQ) zawierają strategie dotyczące kluczowych kwestii związanych z budową i renowacją szkół. W USA już 20 lat temu prowadzono badania nt. cech budynków szkolnych wpływających w największym stopniu na wyniki w nauce [15]. Wpływ ten badano w ramach następujących kategorii: jakość powietrza w pomieszczeniach, wentylacja i komfort cieplny; oświetlenie; akustyka; wiek i jakość budynku; wielkość szkoły i wielkość klasy. Wyniki potwierdziły, że konfiguracja przestrzenna, hałas, ciepło, zimno, światło i jakość powietrza w klasach w oczywisty sposób wpływają na zdolność uczniów do uczenia się, a nauczycieli do pracy. Konieczne jest czyste powietrze, dobre światło oraz ciche, wygodne i bezpieczne środowisko do nauki. W materiałach dla administracji szkolnej podkreśla się, że warunki te można osiągnąć, wykorzystując aktualny stan wiedzy i istniejące technologie oraz materiały. A cały proces wymaga „jedynie” kompetentnego zaplanowania oraz konsekwentnego prowadzenia – od fazy projektowania, poprzez budowę i eksploatację.

Literatura

1. Energy Savings Plus Health: Indoor Air Quality Guidelines for School Building Upgrades, https://www.epa.gov/sites/default/files/2014-10/documents/energy_savings_plus_health_guideline.pdf (dostęp: 28.08.2023)

2. Indoor Air Quality Design Tools for Schools, https://www.epa.gov/iaq-schools/indoor-air-quality-design-tools-schools (dostęp: 28.08.2023)

3. ASHRAE Indoor Air Quality Guide, https://www.ashrae.org/technical-resources/bookstore/indoor-air-quality-guide (dostęp: 28.08.2023)

4. ASHRAE Procedures for Commercial Building Energy Audits, https://www.techstreet.com/ashrae/standards/procedures-for-commercial-building-energy-audits-2nd-edition?gateway_code=ashrae&product_id=1809206 (dostęp: 28.08.2023)

5. ASHRAE Standard 189.1, Informative Appendix H, https://www.ashrae.org/technical-resources/bookstore/standard-189-1 (dostęp: 28.08.2023)

6. CDC National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH): Dampness and Mold Assessment Tool, https://www.cdc.gov/niosh/topics/indoorenv/mold.html#8 (dostęp: 28.08.2023)

7. EPA and CDC-NIOSH: Building Air Quality: A Guide for Building Owners and Facility Managers, https://www.epa.gov/indoor-air-quality-iaq (dostęp: 28.08.2023)

8. EPA Energy Star® Building Upgrade Manual https://www.energystar.gov/ia/business/EPA_BUM_Full.pdf?77f4-4b9b (dostęp: 28.08.2023)

9. EPA IAQ Tools for Schools, IAQ Coordinator’s Guide: A Guide to Implementing an IAQ Program, https://www.epa.gov/indoor-air-quality-iaq (dostęp: 28.08.2023)

10. EPA IAQ Tools for Schools, IAQ Reference Guide, Section 3 – Effective Communication, https://www.epa.gov/indoor-air-quality-iaq (dostęp: 28.08.2023)

11. EPA IAQ Tools for Schools, The Indoor Air Quality Tools for Schools Approach: Providing a Framework for Success, https://www.epa.gov/indoor-air-quality-iaq (dostęp: 28.08.2023)

12. EPA IAQ Tools for Schools Action Kit: Ventilation Checklist, https://www.epa.gov/indoor-air-quality-iaq (dostęp: 28.08.2023)

13. EPA IAQ Tools for Schools Action Kit: Walkthrough Inspection Checklist, https://www.epa.gov/indoor-air-quality-iaq (dostęp: 28.08.2023)

14. National Institute of Building Sciences, Whole Building Design Guide: Planning and Conducting Integrated Design (ID) Charrettes, https://www.wbdg.org/resources/planning-and-conducting-integrated-design-id-charrettes (dostęp: 28.08.2023)

15. Sheet Metal and Air Conditioning Contractors’ National Association (SMACNA), IAQ Guidelines for Occupied Buildings Under Construction, https://store.smacna.org/ (dostęp: 28.08.2023)

16. Schneider Mark, Do School Facilities Affect Academic Outcomes?, https://eric.ed.gov/?id=ED470979 (dostęp: 28.08.2023)

Wytyczne Environmental Protection Agency są dostępne na stronie https://www.epa.gov/sites/default/files/2014–10/documents/energy_savings_plus_health_guideline.pdf. EPA przygotowała też bardzo praktyczne informacje pt. Jakość powietrza w pomieszczeniach szkolnych, opublikowane na stronie: https://www.epa.gov/iaq-schools/indoor-air-quality-design-tools-schools. Akcjom EPA patronuje merytorycznie m.in. stowarzyszenie ASHRAE (Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Ogrzewnictwa, Chłodnictwa i Klimatyzacji) oraz organizacja CHPS (Collaborative for High Performance Schools) – wspierająca i inspirująca transformację w amerykańskim systemie edukacji w zakresie projektowania, budowania i eksploatowania szkół.