Optymalizacja energetyczna istniejących budynków do poziomu nZEB
Budynek nZEB (niemal zeroenergetyczny) to obiekt, który spełnia wymagania w zakresie izolacji termicznej.
Fot. www.freeimages.com
Efektywność energetyczna to obecnie priorytet globalny. Także we wszystkich krajach UE realizowana jest polityka poprawy efektywności energetycznej w każdej dziedzinie życia. W UE budownictwo odpowiada za zużycie 41% energii. Możliwości techniczne pozwalają radykalnie ograniczyć zużycie energii w istniejących budynkach, niezależnie od okresu, w którym były one wznoszone. Różne są jednak koszty poprawy efektywności energetycznej i różne ograniczenia techniczne i prawne dla budynków, zwłaszcza objętych ochroną konserwatorską. Stajemy przed dylematem, czy dostosowywać istniejące budynki do standardu nZEB i ratować stare centra miast przed wyludnieniem i za jaką cenę.
Zobacz także
Panasonic Marketing Europe GmbH Sp. z o.o. Agregaty z naturalnym czynnikiem chłodniczym w sklepach spożywczych
Dla każdego klienta sklepu spożywczego najważniejsze są świeżość produktów, ich wygląd i smak. Takie kwestie jak wyposażenie sklepu, wystrój czy profesjonalizm obsługi są dla niego ważne, ale nie priorytetowe....
Dla każdego klienta sklepu spożywczego najważniejsze są świeżość produktów, ich wygląd i smak. Takie kwestie jak wyposażenie sklepu, wystrój czy profesjonalizm obsługi są dla niego ważne, ale nie priorytetowe. Dlatego kwestia odpowiedniego chłodzenia jest w sklepach kluczowa, ponieważ niektóre produkty tracą przydatność do spożycia, jeśli nie są przechowywane w odpowiednio niskiej temperaturze. Do jej zapewnienia przeznaczone są między innymi agregaty wykorzystujące naturalny czynnik chłodniczy.
Panasonic Marketing Europe GmbH Sp. z o.o. Projektowanie instalacji HVAC i wod-kan w gastronomii
Ważnym aspektem, który należy wziąć pod uwagę podczas projektowania instalacji sanitarnych w obiektach gastronomicznych, jest konieczność zapewnienia nie tylko komfortu cieplnego, ale też bezpieczeństwa...
Ważnym aspektem, który należy wziąć pod uwagę podczas projektowania instalacji sanitarnych w obiektach gastronomicznych, jest konieczność zapewnienia nie tylko komfortu cieplnego, ale też bezpieczeństwa pracowników i gości restauracji. Zastosowane rozwiązania wentylacyjne i grzewczo-klimatyzacyjne muszą być energooszczędne, ponieważ gastronomia potrzebuje dużych ilości energii przygotowania posiłków i wentylacji.
TTU Projekt Schodołazy towarowe - urządzenia transportowe dla profesjonalistów
Elektryczne schodołazy towarowe produkowane są z myślą o szczególnych warunkach pracy w branży budowlanej, transportowej i instalatorskiej - konieczności szybkiego wejścia po schodach, transportu nieporęcznych...
Elektryczne schodołazy towarowe produkowane są z myślą o szczególnych warunkach pracy w branży budowlanej, transportowej i instalatorskiej - konieczności szybkiego wejścia po schodach, transportu nieporęcznych ładunków, ich załadunku do samochodu czy automatycznego poziomowania. Pozwalają zmniejszyć obciążenie pracowników oraz zwiększyć bezpieczeństwo ich pracy.
W artykule:• Wymagania prawne a głęboka termomodernizacja
|
Wymagania prawne a głęboka termomodernizacja
Regulacje na poziomie UE i ich wdrożenia do prawa krajowego zmierzają do tego, aby nowe budynki były zeroenergetyczne. Także istniejące budynki mają być objęte wymaganiami w zakresie poprawy efektywności energetycznej przy modernizacji i remontach – przewiduje się dla nich głęboką termomodernizację. Optymalizowanie energetyczne budynków ma istotne znaczenie dla energetyki oraz dla samych użytkowników.
Pierwsza dyrektywa dotycząca poprawy efektywności energetycznej i etykietowania energetycznego to dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Zastąpiła ją 1 stycznia 2013 r. dyrektywa 2010/31/UE Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) [1].
- Promuje ona poprawę charakterystyki energetycznej budynków, o ile jest to uzasadnione ekonomicznie, do poziomu niemal zeroenergetycznego.
- Ustanawia konieczność określenia minimalnych wymagań charakterystyki energetycznej dla nowych budynków oraz istniejących, podlegających ważniejszej renowacji.
- Jej celem jest osiągnięcie poziomów efektywności energetycznej, które byłyby opłacalne ekonomicznie lub optymalne pod względem kosztów.
Mechanizm etykietowania energetycznego budynków powinien być prosty i zrozumiały dla każdego uczestnika rynku nieruchomości.
Dyrektywa stanowi, że świadectwa energetyczne budynków powinny się stać elementem marketingu.
RYS. 1. Historia zmian charakterystyki energetycznej budynków w odniesieniu do nieodnawialnej energii pierwotnej EP [kWh m2·rok]; rys.: archiwum autora (J. Żurawski)
Wdrożenie dyrektywy EPBD do polskiego prawa odbyło się poprzez przyjęcie ustawy o charakterystyce energetycznej [4] oraz zmianę rozporządzeń w sprawie warunków technicznych, a także w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku [9].
Stopniowo od stycznia 2014, 2017 i 2019 (2021) wartości dopuszczalnych wskaźników nieodnawialnej energii pierwotnej (EP, kWh/(m2 · rok)) dla nowo budowanych budynków oraz niektórych współczynników U dla przegród zewnętrznych budynków ulegają zmianie.
Nowelizacja rozporządzenia w sprawie warunków technicznych z 2014 r. wprowadziła stopniowe ograniczanie zużycia energii przez budynki aż do roku 2021.
Minimalne wymagania to zapewnienie wartości wskaźnika EP, określającego roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji, chłodzenia oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej, a w przypadku budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, gospodarczych i magazynowych – również do oświetlenia wbudowanego.
Konieczne jest, by przegrody oraz wyposażenie techniczne budynku odpowiadały przynajmniej wymaganiom izolacyjności cieplnej określonym w załączniku nr 2 do rozporządzenia WT [9].
W skład dokumentacji projektowej budynku wchodzi jego projektowana charakterystyka energetyczna, która zawiera zestawienie projektowanych rozwiązań z wymaganiami minimalnymi, jakie musi spełnić dany budynek, określonymi w przepisach techniczno-budowlanych. Dotyczy to zarówno izolacyjności cieplnej przegród zewnętrznych, jak i wskaźnika EP.
Przebudowa i remonty w istniejących budynkach
Budynki istniejące mogą być poddane remontom, przebudowie lub rozbudowie – istotne jest zdefiniowanie tych działań. Budynki podlegające nadzorowi konserwatorskiemu stanowią ok. 30% wszystkich budynków i ich liczba stale rośnie.
Zdarza się, że budynki z lat 70. XX wieku mają wartość historyczną i podlegają ochronie konserwatorskiej, co w wielu wypadkach oznacza dla nich wyrok skazujący na „śmierć techniczną”.
Kwestie ochrony zabytków określa ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami [1]. Reguluje ona przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków i opieki nad nimi oraz finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach
Czym zatem jest zabytek?
Według art. 3 tej ustawy jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części albo zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową [2].
Budynki te mogą podlegać rewitalizacji. Rewitalizacja to zespół działań urbanistycznych i planistycznych, których celem jest społeczne, architektoniczne, planistyczne i ekonomicznie korzystne przekształcenie wyodrębnionego obszaru gminy będącego w stanie kryzysu wynikającego z czynników ekonomicznych i społecznych.
Ustawa o rewitalizacji [8] stanowi, że działaniom rewitalizacyjnym może zostać poddany obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym w przypadku występowania na nim ponadto negatywnych zjawisk w sferze gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej.
Takie działania są aktualnie podejmowane w całym kraju.
W Prawie budowlanym [3] występuje jeszcze pojęcie remont, które obejmuje wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji, przy czym dopuszcza się stosowanie wyrobów budowlanych innych, niż użyto w stanie pierwotnym.
Utrzymanie (konserwacja) to zespół działań zapobiegających i innych podejmowanych po to, aby umożliwić spełnianie przez obiekt przypisanych mu funkcji przez okres użytkowania, takich jak: drobne naprawy, czyszczenie, roboty malarskie, a także wymiana niektórych części konstrukcji. Do bieżącego utrzymania konstrukcji nie zalicza się remontu.
Poprawa efektywności energetycznej budynku wiąże się najczęściej wprost z jego przebudową.
Przez przebudowę należy rozumieć wykonywanie robót budowlanych, w wyniku których następuje zmiana parametrów użytkowych lub technicznych istniejącego obiektu budowlanego, z wyjątkiem charakterystycznych parametrów, takich jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kondygnacji.
Zgodnie z ustawą o wspieraniu termomodernizacji i remontów [5] zabiegi mające na celu poprawę efektywności energetycznej nazwane zostały termomodernizacją budynków.
Z kolei kompleksowa przebudowa budynku do standardu niemal zeroenergetycznego (nZEB) nazwana została głęboką termomodernizacją.
Zgodnie z obowiązującym prawem niemal zeroenergetyczny budynek to budynek, który spełnia wymagania w zakresie izolacji termicznej.
Nie ustanowiono wymagań dla instalacji grzewczych w budynkach podlegających przebudowie. Kwestie te są regulowane jedynie pośrednio przez etykietowanie energetyczne urządzeń grzewczych i wprowadzone tam ograniczenia, które obowiązują od września 2015 roku.
W Polsce, zwłaszcza w budynkach powstałych przed 1970 rokiem, spora część instalacji grzewczych wyposażona jest w stare, niskosprawne i wysokoemisyjne kotły grzewcze.
Głównym celem etykietowania energetycznego urządzeń grzewczych jest osiągnięcie wysokiego poziomu efektywności energetycznej i w konsekwencji ochrona środowiska. Nieefektywne energetycznie kotły, jak np. niekondensacyjne kotły gazowe o mocy do 400 kW, zostały wyeliminowane z rynku.
Jednak w ustawie Prawo budowlane nie ma wskazań co do stosowania rozwiązań o określonej efektywności energetycznej. Oznacza to, że budynki poddane termomodernizacji w zakresie izolacji termicznej i wentylacji mogą ze względu na nieefektywne źródło energii charakteryzować się wysoką wartością wskaźnika energii końcowej EK i energii pierwotnej EP.
Zdarza się, i to nierzadko, że sprawność systemu c.o. wynosi ok. 50%, a sprawność c.w.u. 30%.
Dla budynku np. pasywnego, w którym EU = 15 kWh/(m2 · rok), energia końcowa wyniesie odpowiednio: EKH+W > 100 kWh/(m2 · rok), EP > 120 kWh/(m2 · rok).
Trudno uznać takie rozwiązania za efektywne energetycznie.
Co zatem oznacza, że budynek jest nZEB?
Dyrektywa 2010/31/UE stanowi, że państwa członkowskie zapewnią, aby:
- od 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowe budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii oraz
- po 31 grudnia 2018 r. nowe budynki zajmowane przez władze publiczne oraz będące ich własnością były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii.
Już niedługo będziemy musieli się zmierzyć z tymi wymaganiami. Definicja budynku niemal netto zeroenergetycznego zgodnie z normą PN‑EN 15603:2008 [12] oznacza energię netto będącą różnicą energii dostarczonej do budynku i wyeksportowanej odniesioną do danego nośnika energii. Budynek nZEB to budynek:
- w którym zużycie energii pierwotnej budynku wynosi 0 kWh/(m2 · rok),
- o bardzo wysokiej efektywności energetycznej podłączony do systemu elektroenergetycznego,
- w którym roczny bilans energii pierwotnej na poziomie 0 kWh/(m2 · rok) prowadzi do sytuacji, że znaczna część energii wyprodukowanej na miejscu będzie dostarczana do zewnętrznej sieci elektroenergetycznej,
- którego granica bilansowa stanowi przyłączenie budynku do sieci energetycznej. Energia dostarczona netto stanowi różnicę między energią dostarczaną do budynku Edel,i a energią wyeksportowaną do systemu Eexp,i, przy czym uwzględniany jest każdy nośnik energii.
Polska definicja nZEB określona została w Krajowym planie mającym na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii [11]. Przez „budynek o niskim zużyciu energii” należy rozumieć budynek spełniający wymagania związane z oszczędnością energii i izolacyjnością cieplną zawarte w przepisach techniczno-budowlanych (tj. WT [9]) obowiązujące od 1 stycznia 2021, a dla budynków zajmowanych przez władze publiczne oraz będących ich własnością – od 1 stycznia 2019 roku.
Zasoby budynków i ich efektywność energetyczna
Istniejące budynki charakteryzują się niezadowalającą efektywnością energetyczną, nawet ponad dziesięć razy mniejszą od aktualnych minimalnych wymagań prawnych. Dotyczy to szczególnie budynków zabytkowych lub podlegających ochronie konserwatorskiej.
Ograniczenia konserwatorskie uniemożliwiają osiągnięcie oczekiwanych poziomów energochłonności. Mamy więc duży problem decyzyjny, czy bezwzględnie stosować Prawo ochrony zabytków za cenę ich nieużytkowania i stopniowej nieuchronnej degradacji, czy szukać kompromisów.
Nigdy w historii ludzkości zmiany nie postępowały tak szybko, nigdy więc nie mieliśmy podobnych dylematów. Użytkownicy takich budynków narażeni są na wysokie, nawet kilkukrotnie wyższe koszty eksploatacyjne i inwestycyjne.
Koszty remontów lub przebudowy budynków podlegających ochronie konserwatorskiej są o 30–70% wyższe.
Warto też zwrócić uwagę na aspekty związane z czystością powietrza w obszarach zurbanizowanych, którego jakość jest najgorsza w obszarach podlegających ochronie konserwatorskiej. Dzieje się tak z wielu powodów, do których należą ekonomika eksploatacji, ograniczenia prawne oraz zjawiska demograficzne.
Obserwujemy coraz więcej pustostanów w budynkach zabytkowych, gdyż ludzie wolą kupić nowy budynek lub mieszkanie, niż walczyć z ograniczeniami i wysokimi kosztami związanymi z remontem lub przebudową oraz wysokimi kosztami eksploatacyjnymi.
Życie kulturalno-towarzyskie zwłaszcza w średnich miastach przenosi się w nowe miejsca, głównie handlowe, a centra miast pustoszeją. Jaki będzie efekt zmian tych zwyczajów i zachowań?
FOT. 1–2. Budynki z lat 70. XX w. objęte nadzorem konserwatorskim: Wydział Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego (1), Osiedle na Pl. Grunwaldzkim we Wrocławiu (2); fot.: archiwum autora (J. Żurawski)
FOT. 3. Przykład obiektu z lat 70. XX w. objętego nadzorem konserwatorskim: Spodek w Katowicach; fot.: archiwum autora (J. Żurawski)
Energochłonność budynków w zależności od roku wznoszenia
To duże uproszczenie i uśrednienie, ale pozwala porównać efektywność energetyczną budynków budowanych w różnych okresach. Zestawienie nie uwzględnia zrealizowanych do dziś prac remontowych i termomodernizacyjnych. W Polsce poddano częściowej termomodernizacji około 60–70% zasobów mieszkaniowych. Działania te prowadzone były sukcesywnie od 1995 roku do dziś. Obejmowały głównie:
- ocieplenia ścian – grubość materiału termoizolacyjnego 5, 8, 10 i 12 cm przy λ = 0,044–0,040 W/(m·K), gdy dziś standardem jest grubość izolacji w zależności od rodzaju materiału od 15 do 20 cm przy λ = 0,038–0,31 W/(m · K),
- ocieplenia dachów izolacją o grubości 10–15 cm przy λ = 0,044–0,038 W/(m · K), gdy dziś standardem jest grubość izolacji w zależności od rodzaju materiału od 20 do 25 cm przy λ = 0,042–0,032 W/(m · K),
- wymiana stolarki na nową o UW = 2,2; 1,9; 1,7; 1,5 W/(m2 · K), gdy dziś standardem jest UW = 1,1 W/(m2 · K),
- wymiana źródła ciepła na urządzenia o sprawności średniorocznej 80–85%, gdy dziś standardem jest > 92%.
RYS. 3. Energochłonność budynków w zależności od roku znoszenia; rys.: archiwum autora (J. Żurawski)
Coraz częściej mówi się o konieczności ponownej termomodernizacji budynków termomodernizowanych w latach 90. XX w., które dziś wymagają już co najmniej remontów elewacji, pokryć dachowych czy źródeł energii i instalacji grzewczych.
Możliwości ulepszeń wynikają z potrzeb i dostępnych nowych technologii. Zakres ulepszeń jest duży, a do najważniejszych należą:
- docieplenia obejmujące:
- ocieplenie ścian budynków zabytkowych tynkami ciepłochronnymi,
- ocieplenie ścian od wewnątrz,
- ocieplenie na ocieplenie,
- ocieplenie dachów, stropodachów, stropów strychów, tarasów,
- ocieplenie stropów i ścian piwnic,
- minimalizację wpływu mostków cieplnych,
- osuszenie ścian budynku,
- naprawa balkonów i zmniejszenie wpływu mostków termicznych,
- wymiana lub termorenowacja okien i drzwi, wprowadzenie okiennic, osłon termicznych (rolet) osłon przeciwsłonecznych,
- wentylacja hybrydowa działająca okresowo, z odzyskiem ciepła i wymiennikiem gruntowym GWC, sterowana w oparciu o czujniki obecności i CO2,
- poprawa szczelności powietrznej budynku,
- oświetlenie z zastosowaniem czujników obecności, natężenia,
- modernizacja instalacji c.o.,
- modernizacja źródła ciepła,
- zastosowanie energooszczędnych urządzeń pomocniczych, pomp, energooszczędnych instalacji c.o., c.w.u.,
- sterowanie i optymalizacja zużycia mediów za pomocą automatyki,
- stosowanie OZE (pompy ciepła, kolektory słoneczne cieplne i elektryczne).
Możliwości stosowania konkretnych technologii zależą od wielu czynników. W związku z tym budynki podzielono na następujące grupy:
- budynki zabytkowe wpisane do rejestru,
- budynki z XIX i początku XX wieku,
- budynki z okresu międzywojennego,
- budynki wybudowane w okresie powojennym w latach 1945–1956,
- budynki z tzw. okresu modernistycznego wybudowane w latach 1957–1969,
- budownictwo wielkopłytowe,
- budynki wybudowane w latach 1994–2002,
- budynki wybudowane po 2002 roku.
Warto przeczytać: "Budynki o niemal zerowym zużyciu energii" - bezpłatny e-book >>>
Energochłonność budynków w zależności od roku wznoszenia
Budynki zabytkowe wpisane do rejestru zabytków
Ten rodzaj budynków stanowią zespoły zabudowy historycznej objęte ochroną służb konserwatorskich, co ma dobre i złe strony.
Dobre to opieka merytoryczna i czasami (rzadko) pomoc finansowa.
Zła strona to potencjalny paraliż inwestycyjny wynikający z ograniczeń konserwatorskich, co może stanowić „wyrok destrukcyjny” dla obiektu.
W grupie tej priorytetem jest zachowanie tradycyjnych technik budowy i remontu.
Nie wyklucza się stosowania współczesnych rozwiązań, ale nie mogą mieć charakteru dominującego, a współczesne elementy powinny się odróżniać od autentycznych zabytkowych form zabudowy, elementów wykończeniowych i technologicznych.
Budynki w tej grupie charakteryzują się dużym zapotrzebowaniem na energię na ogrzewanie i często bardzo niską sprawnością systemu grzewczego. Wskaźnik EP wynosi 900–550 kWh/(m2 · rok), natomiast koszty ogrzewania w zależności od źródła ciepła mogą wynosić 4,5–6,5 zł/(m2 · m-c).
Możliwości poprawy efektywności energetycznej są niewielkie. Zazwyczaj można wykonać ocieplenie stropu strychu i stropu nad piwnicą, osuszenie i ocieplenie ścian piwnic oraz zastosować efektywny energetycznie system grzewczy, wykonać ekrany w postaci ułożonych tynków ciepłochronnych we wnękach zagrzejnikowych, o ile istnieją.
Często nie można zastosować nowoczesnej energooszczędnej stolarki budowlanej, dlatego stosuje się wymianę szyb pojedynczych na pakiety szybowe 3/3/3, renowację okien wraz z uszczelnieniem. Nie ma też możliwości zastosowania kolektorów słonecznych.
Możliwe jest obniżenie energochłonności budynku o 15–40%.
RYS 4. Możliwości poprawy efektywności energetycznej budynków zabytkowych wpisanych do rejestru; rys.: archiwum autora (J. Żurawski)
RYS. 5. Możliwości poprawy efektywności energetycznej budynków z okresu międzywojennego i powojennego (1918–1957); rys.: archiwum autora (J. Żurawski)
Budynki z XIX i początku XX wieku wpisane do ewidencji gminnej zabytków
Grupę tą obejmują budynki z okresu dynamicznego rozwoju przemysłowego miast, głównie mieszkalne, stanowiącą podstawą tkankę obszarów śródmiejskich. Są to budynki o cechach: neoklasycznych, neogotyckich i neobarokowych. Jakość zabudowy jest różna, najczęściej nie reprezentuje wysokiego poziomu technicznego.
Jakość zabudowy jest różna, najczęściej nie reprezentuje wysokiego poziomu technicznego
EP w tej grupy budynków waha się od 650 do 450 kWh/(m2 · rok).
Koszty ogrzewania w zależności od źródła ciepła mogą wynosić 3,5–5,5 zł/(m2 · m-c).
W grupie tej dopuszcza się dokonywanie zmian adaptacyjnych, wymianę elementów konstrukcyjnych, zmiany w zakresie formy i użytkowania obiektu.
W przypadku poprawy charakterystyki energetycznej można stosować materiały na ocieplenia od wewnątrz, czasami też od zewnątrz na tynki ciepłochronne z zachowaniem zewnętrznego lica elewacji.
W przypadku wymiany lub remontu stolarki istotne jest zachowanie jednolitej formy i struktury podziałów w całym obiekcie.
Można wykonać ocieplenie stropu strychu i stropu nad piwnicą, osuszenie i ocieplenie ścian piwnic oraz zastosować efektywny energetycznie system grzewczy i ekrany we wnękach zagrzejnikowych.
Nie ma możliwości zastosowania kolektorów słonecznych.
Obniżenie energochłonności budynku jest możliwe w przedziale 30–60%. Przy zastosowaniu pomp ciepła i kompleksowej termomodernizacji oszczędności energii sięgnąć mogą 70–80%.
Budynki z okresu międzywojennego, z okresu wczesnego modernizmu, często o stosunkowo dobrej jakość technicznej
O ile nie są objęte ścisłą ochroną konserwatorską, dopuszcza się przekształcenia adaptacyjne, trzeba jednak mieć na uwadze, że konstrukcja budynków modernistycznych ma specyficzny charakter wąskoprofilowych elementach elewacji, cienkich stropów płyt balkonowych. Wpływ mostków cieplnych jest stosunkowo duży, a zapewnienie poprawności rozwiązań cieplno-wilgotnościowych nie jest zadaniem prostym, podobnie jak zaprojektowanie i wykonanie izolacji termicznej ścian. Charakterystyka energetyczna tej grupy budynków waha się EP = 600-400 kWh/(m2·rok). Koszty ogrzewania w zależności od źródła ciepła mogą wynosić od 3,5 do 5,0 zł/m2/m-c.
W przypadku poprawy charakterystyki energetycznej można stosować materiały na ocieplenia od wewnątrz czasami też od zewnątrz na tynki ciepłochronne lub za pomocą nowoczesnych technologii, przy zachowaniu oryginalnych proporcji.
W przypadku wymiany stolarki istotne jest zachowanie jednolitej formy i struktury podziałów w całym obiekcie.
Można wykonać ocieplenie stropu strychu i stropu nad piwnicą, osuszenie i ocieplenie ścian piwnic oraz zastosować efektywne energetycznie systemy grzewcze i wykonać ekrany we wnękach zagrzejnikowych.
Możliwe jest obniżenie energochłonności budynku o 35–65%. Przy zastosowaniu pomp ciepła i kompleksowej termomodernizacji oszczędności energii sięgnąć mogą 70–80%.
RYS. 6. Możliwości poprawy efektywności energetycznej budynków wykonanych w latach 70. i 80. XX wieku; rys.: archiwum autora (J. Żurawski)
Budynki wybudowane w okresie powojennym w latach 1945-1956
Budynki z tej grupy obiektów poddanych odbudowie, rekonstrukcji w stylu historycznym lub w duchu realizmu socjalistycznego mają zazwyczaj stosunkowo dobrą jakość techniczną.
EP tych budynków waha się od 650 do 450 kWh/(m2 · rok).
Koszty ogrzewania w zależności od źródła ciepła mogą wynosić 3,5–5,0 zł/(m2 · m-c).
W grupie tej dopuszcza się zmiany adaptacyjne, wymianę elementów konstrukcyjnych, zmiany w zakresie formy i użytkowania obiektu.
W przypadku poprawy charakterystyki energetycznej można stosować materiały na ocieplenia od wewnątrz czasami też od zewnątrz na tynki ciepłochronne z zachowaniem zewnętrznego lica elewacji.
Można wykonać ocieplenie stropu strychu i stropu nad piwnicą, osuszenie i ocieplenie ścian piwnic oraz zastosować efektywny energetycznie system grzewczy i ekrany we wnękach zagrzejnikowych.
Nie ma możliwości zastosowania kolektorów słonecznych. Możliwe jest obniżenie energochłonności budynku w przedziale 35–60%.
Przy zastosowaniu pomp ciepła i kompleksowej termomodernizacji oszczędności energii sięgnąć mogą 70–80%.
Energochłonność budynków w zależności od roku wznoszenia
Budynki z tzw. okresu modernistycznego
Jest to grupa budynków wybudowanych w latach 1957-1969, w większości wznoszonych metodą tradycyjną o niezadowalającej jakości i zaawansowaniu technicznym.
W okresie tym pojawiła się technologia wielkopłytowa, stosowane były też konstrukcje monolityczne. W 1966 roku wprowadzone zostało Prawo budowlane, a rok później pierwsze normy, w których określono podstawowe wymagania w zakresie izolacji termicznej przegród budowlanych. Budowane w tym okresie budynki mają EP od 550 do 350 kWh/(m2 · rok). Koszty ogrzewania w zależności od źródła ciepła mogą wynosić 3,5–5,0 zł/(m2 · m-c). W grupie tej dopuszcza się dokonanie zmian adaptacyjnych, wymianę elementów konstrukcyjnych, zmiany w zakresie formy i użytkowania obiektu. Dla poprawy charakterystyki energetycznej można stosować wszystkie ulepszenia. Możliwe jest obniżenie energochłonności budynku o 35–65%. Przy zastosowaniu pomp ciepła i kompleksowej termomodernizacji oszczędności energii sięgnąć mogą 70–85%.
Budownictwo wielkopłytowe
Stosunkowo mocno uprzemysłowione budownictwo wielkopłytowe pochodzi z lat 70. i 80. oraz z początku lat 90. XX wieku.
Budowano głównie budynki z wielkiej płyty oraz w technologii tradycyjnej z wykorzystaniem prostych dostępnych na rynku technologii i materiałów budowlanych.
Remonty i modernizacje takich budynków to poważne wyzwanie techniczne i technologiczne, wymagana jest termomodernizacja oraz najczęściej działalność polegająca na wzmacnianiu konstrukcji i połączeń ścinanych.
W latach 1974, 1982, 1991 nowelizowano normy dotyczące fizyki budowli, w których określono podstawowe wymagania w zakresie izolacji termicznej przegród budowlanych. EP takich budynków wynosi od 450 do 300 kWh/(m2 · rok).
Koszty ogrzewania w zależności od źródła ciepła mogą wynosić 3,5–4,5 zł/(m2 · m-c). W grupie tej dopuszcza się dokonanie zmian adaptacyjnych, wymianę elementów konstrukcyjnych, zmiany w zakresie formy i użytkowania obiektu.
W przypadku poprawy charakterystyki energetycznej można stosować wszystkie możliwe ulepszenia. Możliwe jest obniżenie energochłonności budynku o 30–55%. Przy zastosowaniu pomp ciepła i kompleksowej termomodernizacji oszczędności energii sięgnąć mogą 60–70%.
FOT. 4. Budynek z wielkiej płyty pod nadzorem konserwatorskim przed termomodernizacją; fot.: archiwum autora (J. Żurawski)
FOT. 5. Budynek z wielkiej płyty pod nadzorem konserwatorskim po termomodernizacji; fot.: archiwum autora (J. Żurawski)
Budynki wybudowane w latach 1994-2002
Ten rodzaj budynków budowano głównie z wielkiej płyty oraz w technologii tradycyjnej.
W roku 1994 wprowadzono nowe Prawo budowlane, a w 1997 roku przepisy techniczno-budowlane, w których zaostrzono wymagania w zakresie izolacyjności termicznej przegród. Jednak dla ścian jednorodnych wymagania były łagodniejsze, co skutkowało najczęściej budową budynków o gorszej charakterystyce energetycznej
EP takich budynków wynosi od 300 do 220 kWh/(m2 · rok).
Koszty ogrzewania w zależności od źródła ciepła mogą wynosić 2,2–2,5 zł/(m2 · m-c).
W grupie tej dopuszcza się dokonanie zmian adaptacyjnych, wymianę elementów konstrukcyjnych, zmiany w zakresie formy i użytkowania obiektu.
W przypadku poprawy charakterystyki energetycznej można stosować wszystkie możliwe ulepszenia. Możliwe jest obniżenie energochłonności budynku o 30–55%. Przy zastosowaniu pomp ciepła i kompleksowej termomodernizacji oszczędności energii sięgnąć mogą 60–70%.
Budynki wybudowane po 2002 roku
W roku 2002 wprowadzono przepisy techniczno-budowlane zwane warunkami technicznymi, w których utrzymano wymagania w zakresie izolacyjności termicznej przegród. Wprowadzono wówczas dla budynków mieszkalnych konieczność spełnienia wymagań dotyczących wskaźnika EA opisującego dopuszczalne zapotrzebowania na ciepło (energię użytkową) w odniesieniu do powierzchni użytkowej
EP tych budynków wynosi od 260 do 200 kWh/(m2 · rok).
Koszty ogrzewania w zależności od źródła ciepła mogą wynosić 1,7–2,0 zł/(m2 · m-c).
W grupie tej dopuszcza się dokonanie zmian adaptacyjnych, wymianę elementów konstrukcyjnych, zmiany w zakresie formy i użytkowania obiektu. W przypadku poprawy charakterystyki energetycznej można stosować wszystkie możliwe ulepszenia. Możliwe obniżenie energochłonności budynku wynosi 20–45%. Przy zastosowaniu pomp ciepła i kompleksowej termomodernizacji oszczędności energii sięgnąć mogą 50–55%.
Podsumowanie
Możliwości techniczne pozwalają radykalnie ograniczyć zużycie energii w istniejących budynkach, niezależnie od okresu, w którym były one wznoszone. Różne będą koszty poprawy efektywności energetycznej. Wprowadzenie możliwej prawnie głębokiej termomodernizacji istniejących budynków pozwoli na zmniejszenie zużycia energii o ok. 45–65%. Wymaga to działań kompleksowych, szerszych niż typowa termomodernizacja – głębokiej termomodernizacji, w ramach której ujęte zostaną niezbędne działania zdefiniowane jako przebudowa. Stajemy przed poważnym dylematem: czy dostosowywać istniejące budynki do standardu nZEB, ratować stare centra średnich i małych miast przed wyludnieniem i ponosić wysokie koszty ich modernizacji?
Artykuł był zaprezentowany na Konferencji IZOLACJE 2017 w Katowicach i ukazał się w miesięczniku „Izolacje” nr 1/2018.
Literatura
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.Urz. UE L 153/13).
- Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU nr 162/2003, poz. 1568).
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU nr 89/1994, poz. 414, z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (DzU 2014, poz. 1200).
- Ustawa z dnia 5 marca 2010 r. o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów (DzU nr 76/2010, poz. 493).
- Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (DzU 2015, poz. 1777).
- Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (DzU 2012, poz. 462).
- Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 października 2015 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań zabytków (DzU 2015, poz. 1789).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, tekst jednolity (DzU 2015, poz. 1422).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej (DzU 2015, poz. 376).
- Uchwała nr 91 Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2015 r. w sprawie przyjęcia „Krajowego planu mającego na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii” (MP 2015, poz. 614).
- PN-EN 15603:2008 Energetyczne właściwości użytkowe budynków. Całkowite wykorzystanie energii i definicja wskaźników energetycznych, wycofana i zastąpiona 4.10.2017 przez [13].
- PN-EN ISO 52000-1:2017-10 Energetyczne właściwości użytkowe budynków. Nadrzędna ocena EPB. Cz. 1. Ogólne ramy i procedury.