Rynek typowych projektów domów jednorodzinnych a wymagania WT 2021

Dbałość o środowisko i zrównoważony rozwój, tak aby kolejne pokolenia mogły korzystać z życia na Ziemi, to zadanie dla całej ludzkości. Budownictwo, a zwłaszcza energia zużywana w budynkach mają znaczny udział w wykorzystaniu zasobów oraz wpływ na jakość powietrza i zmiany klimatyczne. Oprócz wprowadzania zmian prawnych w energetyce i budownictwie państwa, autorytety i naukowcy starają się również kształtować postawy sprzyjające ochronie środowiska i oszczędnemu korzystaniu z surowców i energii.

Profesor Paweł Wargocki z Technical University of Denmark zauważył niedawno, że gdy wyliczamy ślad węglowy w budownictwie, koncentrujemy się przede wszystkim na materiałach niskoemisyjnych, ale nie analizujemy, jak duże powierzchnie domów i mieszkań przypadają na jednego mieszkańca [10]. Te zaś rosną wraz z zamożnością społeczeństw, zarówno w państwach gospodarek wschodzących, jak i rozwiniętych, ale w tych ostatnich spada liczba użytkowników. Czy zatem bogate kraje nie powinny się przyjrzeć temu zjawisku i kreować postaw bardziej sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi i poszanowaniu środowiska?

Kolejny ciekawy wniosek z analizy wyposażenia budynków i stylu życia przedstawili eksperci z Austrii [9] – w zamożnych społeczeństwach niestety nadal rośnie konsumpcja energii pierwotnej i końcowej pomimo szeregu działań podjętych w celu zahamowania i odwrócenia tego trendu. Wraz ze wzrostem zamożności społeczeństw użytkownicy zwracają wprawdzie uwagę na efektywność energetyczną budynków i energooszczędne urządzenia elektryczne, ale zwiększa się odsetek gospodarstw domowych posiadających dwa i więcej odbiorników telewizyjnych o coraz większej przekątnej ekranu, rośnie też liczba samochodów w klasie SUV i luksusowych.

Wymagania dla nowych budynków

Jak w rzeczywistości wyglądają działania na rzecz ograniczenia zużycia energii przez budynki? Wymagania dla budynków nowych i modernizowanych wynikają nie tylko z ogólnoświato­wych trendów, ale i z regulacji prawnych. W Polsce są to konkretne wymogi prawne nałożone na inwestorów przez usta­wy o: odnawialnych źródłach energii, charakterystyce energetycznej budynków oraz efek­tywności energetycznej. Zalecenia dotyczące wpływu na środowisko zawarte są także w rozporządzeniu w sprawie warunków technicz­nych, które od 2014 roku stawia stopniowo coraz wyższe wymagania dla izolacyjności cieplnej przegród i ogranicza ilość energii pierwotnej nieodnawialnej, jaką budynki mogą zużywać (tzw. WT 2014, WT 2017 i WT 2021).

Od 2009 roku mamy obowiązek wykonywania świadectw charakterystyki energetycznej dla budynków będących przedmio­tem sprzedaży lub wynajmu. Do prawa wprowadzono też termin budynek o niemal zerowym zużyciu energii – to obiekt o zdecydowanie ograniczonym zapotrzebowaniu na energię pierwotną, m.in. dzięki zastosowaniu wysokiej izolacyjności cieplnej oraz odnawialnych źródeł energii. Budynek taki staje się od stycznia 2021 roku obowiązującym standardem.

Żeby określić roczne zapotrzebowanie na energię pierwotną nieodnawialną (EP), należy obliczyć zapotrzebowanie na energię końcową (EK) oraz uwzględ­nić rodzaj zużywanego paliwa lub nośnika ener­gii poprzez wykorzystanie współczynnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej (w_i). Z kolei do obliczenia rocznego zapotrzebowania na energię końcową wykorzystuje się energię użytkową (EU) i sprawność systemu instalacyjnego. Zapotrze­bowanie na energię użytkową uzależnione jest m.in. od lokalizacji budynku, jego geometrii, żądanych temperatur oraz charakterystyki energetycznej obiektu. W celu umożliwienia porównania ilości energii wpro­wadzono wskaźniki EU, EK i EP, odniesione do powierzchni budynku, wyrażone w [kWh/m²a].

Roczne obliczeniowe zapotrzebowanie budynku na energię nieodnawialną dotyczy energii zużytej do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej, ewentualnie chłodzenia. Uzyskiwane przy różnych źródłach ciepła wyniki uza­leżnione są od relacji między współczynnikiem nakładu nieod­nawialnej energii pierwotnej oraz sprawnością całkowitą całego systemu technicznego.

Od początku 2021 roku wskaźnik energii pierwotnej nieodnawialnej (EP) dla budynków jednorodzinnych nowych i modernizowanych nie powinien przekraczać 70 kWh/m²a, a dla budynków wielorodzinnych 65 kWh/m²a. Wymóg ten stanowi duże wyzwanie dla współczesnego budow­nictwa, gdyż konieczne jest działanie wieloaspektowe – dobra izolacja i nowoczesne technologie instalacyjne. Dobra izolacja ko­jarzona jest z odpowiednią grubością i przy standardowym współczynniku λ = 0,04 W/mK, aby spełnić wymagania WT 2021, trzeba zastosować warstwę grubszą niż 20 cm. Ale to stereotypowe podejście – na rynku dostępne są bowiem od lat izolacje o lepszych współczynnikach i grubość przestaje być wyznacznikiem ich efek­tywności, np. styropian o współczynniku przewodzenia 0,031 W/mK. Ważna jest też poprawność i szczelność ułożenia izolacji. Z kolei w technologiach instalacyjnych, ogrzewczych i wentylacyjnych przepisy eliminują z rynku rozwiązania i urządzenia o niskiej efektywności energetycznej i wysokiej emisji spalin oraz promują wykorzystanie energii odnawialnej. Spełnienie wymagań WT 2021 jest jednoznaczne z uzyskaniem statusu budynku o niemal zerowym zużyciu energii.

Wymagania doty­czące izolacji cieplnej są stosunkowo jed­noznaczne i architekci nie mają problemu z doborem w projekcie konstrukcji, izolacji termicznej i stolarki. Ale na wynik końcowy EP wpływają także inne kwestie. Jednymi z istotniejszych są:

• wykorzystanie technologii ogrzewczo-wentylacyjnej o wysokiej sprawności,
• zastosowanie OZE, a więc zapewnienie niskiego współczynnika nakładu nieod­nawialnej energii pierwotnej.

W celu spełnienia wymagań WT 2021 konieczne jest połączenie wielu aspektów. Nie wystarczy doskonała izolacja cieplna przegród zewnętrznych – nawet gdy jest ona zdecydowanie lepsza od wymaganej w WT 2021. Nie wystarczy zastosowanie najlepszych technologii konwencjonalnych, np. gazowych kotłów kondensacyjnych i ogrzewania niskotemperaturowego. Obecnie w bilansie cieplnym budynku zaczynają dominować straty ciepła przez wentylację. Sposobem na ich ograniczenie jest zastosowanie kontrolowanej wentylacji, czyli mechanicznej z odzyskiem ciepła z powietrza wywiewanego. Ponadto wymagania WT 2021 dotyczące EP zostały specjalnie tak sformułowane, że nie można ich spełnić bez wykorzystania energii odnawialnej.

Przegląd typowych ofert projektów domów jednorodzinnych

Pracownie projektowe oferują gotowe projekty do kupienia online. Przegląd ofert kilku pracowni i ich projektów gotowych domów jednorodzinnych o powierzchni użytkowej ok. 120 m² potwierdza, że w zdecydowanej większości opatrzone są one informacją, że spełniają wymagania WT 2021, co więcej, wiele pracowni opisuje, na czym te wymagania polegają. Można zatem odnieść wrażenie, że sprostanie nowym przepisom nie jest trudne.

Jednak po dokładniejszym przyjrzeniu się tym domom widać, że są to często budynki o rozbudowanej bryle, które przyciągają wzrok i łatwiej się sprzedają. Takie kształty nie sprzyjają kwestiom energetycznym i eksploatacyjnym. Dostępnych jest też wiele projektów budynków bardziej zwartych i z dachami dwuspadowymi, co ma znaczenie dla kwestii energooszczędności i wykorzystania OZE. Lekkie dachy dwuspadowe zorientowane jedną połacią w kierunku południowym i pokryte blachą są bowiem optymalne dla montażu instalacji fotowoltaicznych i kolektorów słonecznych. Również dachy dwuspadowe zorientowane w kierunkach wschód–zachód nadają się do montażu tych instalacji – urządzenia można wówczas ulokować na obu połaciach dachu. Dla większych działek oferowane są także projekty domów z dachami czterospadowymi, również bez poddaszy.

Przegląd danych technicznych zawartych w projektach wskazuje, że przyjmowane są nieco niższe od maksymalnie dopuszczalnych współczynniki przenikania ciepła dla przegród zewnętrznych – ścian, podłóg, stropów, okien i drzwi. Czyli projekty te nie są nastawione jedynie na spełnienie minimalnych wymagań i uwzględniają wyroby budowlane dobrej jakości. Z kolei przegląd danych mających wpływ na kwestie energetyczne – dot. instalacji ogrzewania i wentylacji – nasuwa inne wnioski. Do porównania przyjęto kilka projektów domów o powierzchni ok. 120 m². W ich opisach podawano, że spełniają one wymagania WT 2021, mając wentylację grawitacyjną i ogrzewanie zasilane kotłem gazowym. A z wielu symulacji, publikowanych także w „Rynku Instalacyjnym”, wynika, że budynek spełniający podstawowe wymagania w zakresie izolacyjności termicznej nie jest w stanie spełnić wymagań w zakresie EP, o ile nie będzie korzystał z energii odnawialnej i wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła. W przypadku wentylacji grawitacyjnej w domu o powierzchni ok. 120 m2 spełnienie wymagań jest możliwe tylko wtedy, gdy zastosujemy kocioł na biomasę.

Niektórym projektom towarzyszy jedynie informacja, że od 2021 roku maksymalna wartość EP wynosi 70 kWh/m²a oraz że ogrzewanie realizuje kocioł na gaz, a szacunkowy koszt instalacji to: „koszt zakupu i montażu instalacji c.o., wod-kan, gazowej i elektrycznej. Ze względu na dużą możliwość opcji wyboru określono ją jako 14,5% całkowitego kosztu części budowlanej”. I są to projekty do kupienia od ręki. Miejmy nadzieję, że są one jednak po zakupie aktualizowane, dokładnie analizowane i optymalizowane pod względem aktualnych przepisów i kwestii eksploatacyjnych i nie zdarzy się sytuacja, że ktoś kupi taki nieaktualny projekt, dokona zgłoszenia i zbuduje dom. Takie oferty nasuwają też pytanie, jak w praktyce wygląda weryfikacja przez administrację danych dot. m.in. EP i EU zawartych w projekcie? Czy nie mamy do czynienia z fikcją w zakresie spełniania wymagań odnośnie do udziału OZE i energoefektywności? A to rodziłoby zagrożenie, że za dekadę lub dwie dla tych niby niemal zeroenergetycznych domów znów trzeba będzie stworzyć program podobny do obecnego antysmogowego i zmagać się z ubóstwem energetycznym ich mieszkańców? Ale czy ktoś, kto świadomie omija prawo, żeby budować taniej, zasługuje później na taką pomoc?

Dostępne są oferty, w których podaje się „szacunkową charakterystykę energetyczną”, a nie projektową, i opatruje uwagą, że nie stanowi ona projektowanej charakterystyki energetycznej w myśl rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego. Zdarzają się też projekty z niskim EP i ogrzewaniem kotłem gazowym z informacją, że możliwy jest wariant z kotłem na paliwo stałe, ale nie ma informacji – jakie konkretnie. Z przepisów jednoznacznie wynika, że żaden budynek jednorodzinny o powierzchni ok. 120 m² nie osiągnie wymaganego niskiego poziomu EP, jeśli będzie w nim pracował kocioł węglowy.

Kolejnym spostrzeżeniem z przeglądu projektów typowych są niskie wartości EU na ogrzewanie i wentylację i to przy wentylacji niekontrolowanej, czyli grawitacyjnej. W niektórych projektach w budynkach o powierzchni ok. 120 m² wskaźnik EU na c.o. i wentylację wynosi ok. 21 kWh/m²a, a razem z c.w.u. ok. 40 kWh/m²a. Tak niskie zapotrzebowanie na energię na ogrzewanie i wentylację pozwala przypuszczać, że przyjęto bardzo dobrą izolacyjność termiczną i szczelność powietrzną, a jednocześnie małe ilości powietrza wentylacyjnego przy niekontrolowanej przecież wentylacji grawitacyjnej. To założenie może być błędne i niemożliwe do osiągnięcia w praktyce. W paru projektach w domach o powierzchni 120 m² z kotłem gazowym i wentylacją grawitacyjną EK jest podawane na poziomie ok. 54 kWh/m²a. To bardzo niski wynik – czy da się go w praktyce osiągnąć?

Zdarzają się projekty, którym towarzyszy informacja o możliwości zmiany kondensacyjnego kotła gazowego na powietrzną pompę ciepła, EP rośnie wówczas z 62 do 84 kWh/m²a. Wygląda na to, że nie zadano sobie trudu aktualizacji projektu do nowych warunków prawnych i rynkowych, np. możliwości skorzystania z własnej instalacji fotowoltaicznej i rozliczeń w ramach upustu oraz dotacji z programu „Mój Prąd”. Zasilanie budynku z izolacją zgodną z WT 2021 przez pompę ciepła energią wcześniej wyprodukowaną i oddaną do sieci, a następnie zużytą daje zupełnie inny wynik EP – bliski wymaganego, o ile zastosujemy również wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła. Należy mieć też na uwadze, że zdecydowana większość charakterystyk energetycznych w gotowych projektach jest liczona dla najkorzystniejszych warunków zewnętrznych – czyli najwyższych obliczeniowych temperatur zewnętrznych. Wybierana jest strefa I. Taki zabieg pozwala na obniżenie zapotrzebowania na energię poprzez niższy wskaźnik zapotrzebowania na energię użytkową od kilku do kilkunastu procent.

Koszty instalacji w projektach

W odniesieniu do budowy domów jednorodzinnych coraz częściej nasuwa się pytanie: w co lepiej inwestować – w grube ściany i nadmiarowe izolacje, lepsze niż wymagane przepisami, grawitacyjną wentylację oraz komin spalinowy czy raczej szukać innej drogi?

Podawane w projektach koszty wszystkich instalacji na poziomie ok. 14–15% kosztów budowy wynoszą dla domów o powierzchni 120 m² ok. 50 tys. zł. Podawany koszt instalacji obejmuje wykonanie instalacji wodno-kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania, c.w.u., instalacji gazowej i elektrycznej. Jest to koszt wszystkich instalacji bez rozpisania ich na poszczególne media, co jest bardzo nieprecyzyjne. A przecież to zużycie energii przez urządzenia i instalacje decyduje o koszcie eksploatacyjnym, a nie jedynie dobra izolacja i okna – one muszą być i tak.

Dla wyliczenia kosztów prac instalacyjnych weźmy pod uwagę cenę przyłącza gazowego – co i tak jest wyborem bezcelowym z prawnego punktu widzenia dot. EP w małych i średnich budynkach jednorodzinnych, o ile nie zastosujemy dodatkowych instalacji dostarczających energię odnawialną na potrzeby ogrzewania, przygotowania c.w.u. i wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, np. kolektorów słonecznych czy fotowoltaiki. Otóż koszt całkowity przyłącza gazowego obejmujący wydanie warunków technicznych, projekt, opłaty geodezyjne, opłatę przyłączeniową, zakup i montaż szafki, odbiór przyłącza oraz wykonanie instalacji w budynku wynosi przynajmniej ok. 5 tys. zł. Jest to już 10% prognozowanych kosztów, nie licząc układu spalinowego – a gdzie reszta, w tym konieczne instalacje OZE? Kolejne pytanie: jak architekci planują doprowadzenie powietrza wentylacyjnego w ramach wentylacji grawitacyjnej i przy wysokiej szczelności budynku?

Przekornie można powiedzieć, że wniosek jest jeden: aby być w zgodzie z przepisami budowlanymi obowiązującymi od 2021 roku, wszystkie nowo budowane małe i średnie domy jednorodzinne z wentylacją grawitacyjną powinny mieć również kotły na biomasę, a wentylację realizować poprzez otwieranie okien.

EP w opracowaniach audytorów – warianty instalacyjne

Zamiast dalej rozważać, co jest nie tak z gotowymi typowymi projektami, warto skorzystać z analiz rze­czywistych przeprowadzonych dla budynku jednorodzinnego o powierzchni ok. 120 m² przygotowanych przez audytorów na zlecenie POBE, z wykorzystaniem gotowego projektu oferowanego przez jedną z pracowni [5].

Budynek o powierzchni 115 m² zlokalizowany został w III strefie klimatycznej. Dane klimatyczne przyjęto na podstawie typowych lat meteorologicznych 1971–2000. Dom znajduje się na częściowo osłoniętej działce, od strony południowej przestrzeń jest otwarta i wyeksponowano dłuższy bok. W zakresie izolacji osiągnięte zostały minimalne parametry cieplne przegród zawarte w WT 2021, szczelność powietrzna dla wentylacji grawita­cyjnej wynosi n50 = 2,0 1/h, a dla wentylacji mechanicznej n50 = 1,0 1/h. Średnią temperaturę wewnętrzną przyjęto jako t_w = 20°C. Przygotowana dla POBE analiza zawiera 11 wariantów instalacji najczęściej planowa­nych i stosowanych przez inwestorów podczas budowy domu jednorodzinnego. Ze względu na nośnik energii wyróżniono czte­ry grupy tych wariantów: paliwo stałe – węgiel groszek i pelet; gaz ziemny m.in. ze wspomaganiem za pomocą kolektorów słonecznych; pompa ciepła powietrzna – bez i ze wspomaganiem fotowoltaiką – oraz gruntowa, a także ogrzewanie elektryczne wspomagane fotowoltaiką (rys. 2).

Na potrzeby artykułu przybliżono tylko dwa wybrane warianty: jeden z nich spełnił wymagania WT 2021 odnośnie do EP, a drugi był bardzo blisko ich spełniania i przy niewielkich zmianach, np. dotyczących wielkości przeszklenia czy izolacyjności, można było ten cel osiągnąć. Numerację zachowano zgodnie z opracowaniem POBE [5]. Pozostałe dziewięć wariantów było dalekie od spełniania wymagań i wymagały one dużych nakładów inwestycyjnych, w tym na dodatkowe instalacje pozwalające pozyskiwać energię odnawialną. Takie działania nie mają uzasadnienia ekonomicznego na etapie inwestycji, a także z uwagi na późniejsze koszty eksploatacyjne.

Wariant 2: automatyczny kocioł na bio­masę + ogrzewanie grzejnikowe i c.w.u. z kotła + wentylacja grawitacyjna. Zapew­nia stosunkowo niskie koszty inwestycyjne i niezbyt wysokie koszty eksploatacyjne. Wymaga miejsca do składowania (ew. również przesuszania) biomasy. Niski współczynnik na­kładu nieodnawialnej energii pierwotnej, wi = 0,2, umożliwia uzyskanie bardzo niskich wartości EP. Wprowadzane są jednak lokalne ograniczenia dotyczące stosowania kotłów na biomasę z uwa­gi na walkę z niską emisją. Wariant ten bez problemu spełnia wymagania odnośnie do EP [5].

Wariant 8: powietrzna pompa ciepła dla c.o. i c.w.u. + ogrzewanie płaszczyznowe podłogowe + wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła + instalacja fotowoltaiczna (pokrywająca 30% zapotrzebowania na energię do ogrzewania). Rozwiązanie to umożliwia częściowe pokrycie potrzeb grzewczych budynku energią elektryczną wyprodukowaną przez własną instalację PV przy wykorzystaniu zasady opustu. Wiąże się z wysokimi kosztami inwestycyjnymi, które można obniżyć, projektując budynek dokładnie pod ten wariant i tym samym unikając pewnych rozwiązań, które są niezbędne przy zastosowaniu kotłów (np. kominy, pomieszczenia kotłowni, przyłącze gazu). Wyróżniają go niskie koszty eksploatacyjne. Zapewnia wysoki komfort użytkowania i przebywania w pomieszczeniu. Wariant ten przy niewielkich zmianach może spełnić wymagania dotyczące EP [5].

Wielu inwestorów może zaskoczyć fakt, że dom z powietrzną pompą ciepła do celów c.o. i c.w.u. nie spełnia wymagań dotyczących EP bez instalacji fotowoltaicznej i wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, choć pompy ciepła są powszechnie uważane za urządzenia wykorzystujące OZE. Inwestorzy mogą być też zaskoczeni, że odpowiednio niski wskaźnik EP wymusza co prawda stosowanie energii ze źródeł odnawialnych do ogrzewania i przygotowania ciepłej wody, ale nie zawsze przekłada się na niskie koszty eksploatacyjne. Dla zilustrowania kosztów eksploatacyjnych na ogrzewanie, ciepłą wodę i wentylację pomocna jest tabela 1, która zawiera wskaźniki EP, EK i EU – to wskaźnik EK bowiem wskazuje koszty eksploatacyjne budynku.

W tym kontekście inwestorzy nie powinni traktować świadectwa energetycznego jako niepotrzebnego dokumentu, ma ono duże znaczenie w przypadku nowo budowanych domów. Dobrze sporządzona ocena energetyczna jest bardzo ważna – jeśli jest nierzetelna, mamy do czynienia z wysokim ryzykiem niepoprawnego doboru mocy urządzeń grzewczych, przepłacenia za urządzenia i instalacje, a w końcu ponoszenia niepotrzebnie wysokich kosztów energii.

Podsumowanie

Wiele wskazuje, że władze dostrzegają potrzebę zwiększania skuteczności wdrażania zmieniających się wymagań prawnych w budownictwie oraz skoordynowania zmian w prawie tak, by służyły one nadrzędnym celom, jakim są ochrona środowiska i zrównoważony rozwój oraz zapobieganie ubóstwu energetycznemu. Świadczy o tym m.in. powołanie w sierpniu br. przez ministra rozwoju zespołu do spraw efektywności i transformacji energetycznej budynków [11], którego zadaniem jest: przedstawianie ministrowi inicjatyw mających na celu osiągnięcie poprawy efektywności energetycznej i niskoemisyjności budynków; rekomendowanie rozwiązań dot. poprawy efektywności energetycznej budynków w procesie rozwoju polityki gospodarczej kraju; analiza i rekomendowanie zmian prawa w zakresie charakterystyki energetycznej budynków, w tym m.in. szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego pod względem możliwości racjonalnego wykorzystania wysokoefektywnych systemów alternatywnych zaopatrzenia w energię i ciepło oraz warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie w zakresie oszczędności energii i izolacyjności cieplnej; a także dokonywanie analiz w obszarze efektywności energetycznej budynków oraz przykładów dobrych praktyk, w szczególności w zakresie sposobu sporządzania oraz wzorów świadectw charakterystyki energetycznej budynków, protokołów z kontroli systemów ogrzewania lub systemów klimatyzacji oraz weryfikacji tych dokumentów. Uwadze członków tego zespołu polecamy niniejszy artykuł.

Literatura

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.Urz. UE nr L 153 z 18.06.2010).
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (DzU 2014, poz. 1200, z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej (DzU 2015, poz. 376).
4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity DzU 2019, poz. 1065).
5. Kurowski Krystian, Kondraciuk Monika, Jak spełnić wymagania, jakim powinny odpowiadać budynki od 2021 roku? Ogrzewanie i wentylacja w warunkach technicznych, POBE, 2020, http://pobe.pl/wp-content/uploads/2020/06/WT-2021-Poradnik-POBE-aktualizacja-2.0.pdf.
6. Jadwiszczak Piotr, Trząski Adrian, Wentylacja i ogrzewanie w nowych przepisach. Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki – stan na 2017 i 2021 r., Grupa Medium, Warszawa 2016.
7. Zaborowska Ewa, Charakterystyka energetyczna budynków mieszkalnych wielorodzinnych w perspektywie wymagań 2017–2021, „Rynek Instalacyjny” 1–2/2017.
8. Dom bez rachunków. Poradnik, praca zbiorowa, Lachman Paweł (red.), PORT PC, 2019, https://dombezrachunkow.com/wp-content/uploads/2019/05/Poradnik_Dom_Bez_Rachunkow.pdf.
9. Gasiński Marcin, WSED, „Rynek Instalacyjny” 4/2019.
10. Wargocki Paweł, https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6703000158604455936/ (dostęp: 31.08.2020).
11. http://www.rynekinstalacyjny.pl/aktualnosc/id11156,zespol-do-spraw-efektywnosci-i-transformacji-energetycznej-budynkow (dostęp: 31.08.2020).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!